Kleszczowe zapalenie mózgu - pod ochroną szczepionki

Gdzie są kleszcze?

Kleszcze są niemal wszędzie. Najbardziej lubią parki liściaste i wysokie trawy. Najaktywniejsze są od maja do początku sierpnia oraz we wrześniu. Mogą wędrować po naszym ciele nawet ponad godzinę. Szukają miejsc ciepłych i wilgotnych. Zadamawiają się często pod pachami, w zgięciach kolanowych lub łokciowych, w pępku, między palcami i okolicach intymnych. Kleszcze powodują groźne choroby: boreliozę i kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Kleszczowemu zapaleniu mózgu można zapobiegać dzięki szczepionce.

Jak gryzą kleszcze?

Aparat gębowy tego pajęczaka to dopracowana konstrukcja. Dzięki haczykowej budowie ryjka wbija się w skórę tak mocno, że trudno go odczepić. Jego ślina znieczula, więc nawet nie wiemy, że nas gryzie. Rozcina skórę i z własnej śliny robi rynienkę, którą ssie krew. Wtedy też zakaża.

Pijąc krew powiększa się wielokrotnie, osiągając nawet rozmiar wiśni. Jeden osobnik może zarazić człowieka kilkoma chorobami, w tym najgroźniejszą z nich - kleszczowym zapaleniem mózgu. Szacuje się, że około 3–15 proc. kleszczy może być zakażonych wirusem, choć odsetek ten jest różny w zależności od miejsca ich występowania.

Kleszczowe zapalenie mózgu - informacje ogólne

Okres wylęgania choroby po ukłuciu kleszcza wynosi od 4 do 28 dni. Do postawienia diagnozy potrzebne jest stwierdzenie przeciwciał IgM przeciwko wirusowi w surowicy oraz wynik badania płynu mózgowo-rdzeniowego wskazujący na zakażenie wirusowe. Choroba zaczyna się nagle. Przebiega w dwóch fazach. Pierwsza nazywana zwiastunową, trwa średnio 4 dni.

Objawy kleszczowego zapalenia mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu objawia się: 

• gorączką sięgającą do 38⁰C,
• bólami głowy, mięśni i stawów,
• nudnościami,
• wymiotami
• biegunką.

Niekiedy towarzyszy temu zapalenie górnych dróg oddechowych. U większości chorych dochodzi do samoistnego wyleczenia. Jednak u części średnio po ośmiu dniach wyraźnej poprawy samopoczucia rozwija się druga faza - neurologiczna.

Objawy drugiej fazy KZM:

• gorączka do 40⁰C,
• bóle głowy, mięśni i stawów,
• nudności,
• wymioty,
• sztywność karku,
• światłowstręt lub nadwrażliwość na dźwięki.

Skutki kleszczowego zapalenia mózgu

Najcięższym powikłaniem jest porażenie mięśni oddechowych, wymagające wprowadzenia sztucznej wentylacji. W grupie ryzyka najgroźniejszego przebiegu choroby są osoby w starszym wieku, z upośledzoną odpornością, leczone immunosupresją, np. po transplantacjach, leczone glikokortykosteroidami z powodu chorób przewlekłych i niedożywione.

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu

Niestety, nie ma leku na kleszczowe zapalenie mózgu. Stosuje się środki łagodzące objawy – przeciwbólowe, przeciwzapalne i zmniejszające ciśnienie wewnątrzczaszkowe. W wyjątkowych sytuacjach można zastosować kortykosteroidy.

Jeśli chory nie jest w stanie samodzielnie oddychać, wprowadza się go w stan śpiączki farmakologicznej, aby umieścić specjalną rurkę w jego gardle i wentylować mechanicznie.

Ciężkie powikłania kleszczowego zapalenia mózgu

Leczenie trwa długo. Chorzy leżą wiele dni w szpitalu na oddziałach intensywnej terapii. Około 2 proc. przypadków kleszczowego zapalenia mózgu typu europejskiego może zakończyć się zgonem chorego.

Większość zachorowań kończy się wyleczeniem. Jednak nawet u 58 proc. chorych, przebycie choroby może wiązać się z wystąpieniem powikłań. Do porażeń nerwów i niedowładów dochodzi nawet u połowy chorych, najczęściej jest paraliż rąk lub nóg.

Jak podaje prof. dr hab. Włodzimierz Gut z Zakładu Wirusologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – PZH, uszkodzenie poszczególnych nerwów występują u ok. 25 proc. chorych, uszkodzenie słuchu u 13 proc., a zaburzenia psychiczne, w tym nerwica, depresja również u 13 proc.

Wielu chorych cierpi na zaburzenia świadomości, ma trudności z koncentracją, depresję i kłopoty ze snem. Zdarza się, że chorzy mimo rehabilitacji nie odzyskują pełnej sprawności, a zaburzenia psychiczne występują do 5 lat po przebyciu choroby.

Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu

Najskuteczniejszą metodą profilaktyki kleszczowego zapalenia mózgu jest szczepienie. Niestety, w Polsce szczepi się zaledwie 1 proc. populacji. Tymczasem liczba zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu od lat rośnie. Austriacy w latach 90. zaczęli refundować szczepionki przeciwko tej chorobie i dziś prawie ją wyeliminowali.

Obecnie w Austrii zaszczepionych jest 80 proc. osób. W krajach ościennych około 18 proc. My pod tym względem jesteśmy na samym końcu. W Polsce nie refunduje się tych szczepień, jednak od lat szczepieni są wszyscy leśnicy i dzięki temu w tym środowisku choroba przestała występować. Cena szczepionki nie jest wysoka, a jej skuteczność bardzo wysoka.

Ile kosztuje szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu?

Do uzyskania odporności należy przyjąć trzy dawki szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Najkorzystniej jest wykupić cały pakiet szczepień. 

Szczepienie podstawowe składa się z trzech dawek szczepionki. Pierwszą można przyjąć w dowolnym czasie. Drugą podaje się w odstępie miesiąca do trzech, a trzecią po 5-12 miesiącach od momentu podania drugiej.

Dawki przypominające podaje się co 3 lub 5 lat, w zależności od wieku osoby szczepionej i rodzaju szczepionki. Do szczepienia przeciwko KZM zawsze kwalifikuje lekarz. Dzieci można szczepić od ukończenia pierwszego roku życia. Szczepionki są bezpieczne.

W miejscu ukłucia może jedynie pojawić się miejscowe zaczerwienienie, ból czy obrzęk. Czasami występuje gorączka, ból głowy, zmęczenie, złe samopoczucie, brak apetytu. Objawy te jednak bardzo szybko mijają.