Feromony – czym są i jak działają?

Czym są feromony?

Feromony (z greckiego nazywane przekaźnikami podniecenia) to związki chemiczne, które zostały wybrane na drodze ewolucji. Występują w określonych stężeniach, w zależności od genetyki, gatunku i osobniczego wydzielenia na zewnątrz ciała. Mogą być nieświadomie odebrane przez innego przedstawiciela tego samego gatunku, który rozpocznie, zmodyfikuje, wzmocni czy też zmieni określone reakcje fizjologiczne i behawioralne.

Związki te nie są świadomie postrzegane jako perfumy lub substancje zapachowe. Działają podświadomie na układ nerwowy człowieka. Nadal nie wiadomo, jak wiele różnych feromonów wytwarza nasz organizm, dotychczas zostały zbadane jedynie niektóre z nich.

Rola feromonów - jak działają?

Ludzie wyrażają wiele niewerbalnych zachowań, które niosą ze sobą różne komunikaty. Feromony mogą być nośnikiem informacji o:

• stanie seksualnym i społecznym, na przykład: płci,
• poziomie dojrzałości,
• gotowości do reprodukcji,
• indywidualnej tożsamości,
• pokrewieństwie,
• stanie zdrowia,
• dominacji,
• partnerstwie,
• zdolnościach do konkurowania, które mogą mieć istotny wpływ na procesy adaptacyjne i rozwojowe.

Sygnały chemiczne to główne czynniki wpływające na nasze relacje społeczno-seksualne. Komunikowanie feromonalne opiera się na przetwarzaniu informacji pojawiających się w strukturach korowych i podkorowych mózgu (biorących udział w regulacji zachowań emocjonalnych), ale bez jakiejkolwiek poznawczej czy świadomej oceny.

Feromony są wyrazicielami genetycznej selekcji płciowej, co mogło mieć znaczenie dla ewolucji człowieka. Sygnały feromonowe wywołują modyfikacje:

• neuronalne,
• hormonalne,
• fizjologiczne,
• behawioralne.

Ma to bardzo duże znaczenie dla złożonego komunikowania feromonowego w ludzkim doborze płciowym.

Skąd się biorą feromony?

Związki te występują w różnych strukturach anatomicznych lub tkankach układu wydzielniczego. U ssaków produkowane są głównie w:

• gruczołach napletkowych,
• gruczołach okołoodbytniczych,
• gruczołach łojowych, gruczołach apokrynowych,
• gruczołach pachowych,
• w węzłach podszczękowych,
• gruczołach Hardera,
• gruczołach łzowych
• wątrobie,
• jamie ustnej,
• stopach,
• genitaliach.

Płyny ustrojowe, w których stwierdza się obecność feromonów, to:

• ślina,
• mocz,
• osocze,
• wydzieliny pochwy i prostaty,
• łzy,
• pot.

Jednym z najważniejszych źródeł feromonów u ludzi są prawdopodobnie gruczoły pod pachami, ze względu na fakt, że powierzchnia ich rozprzestrzeniania się jest ciepła, co powoduje szybsze przechodzenie uwalnianych związków w stan lotny.

Znaczenie ma również to, że znajdują się one na wysokości nosa kontaktujących się w danej chwili osób, co uwidacznia się w reakcjach relaksacyjnych podczas snu dzieci lub matki z głową w okolicy pachy oraz zachowaniach opiekuńczych, gdy mężczyzna kładzie rękę na ramieniu kobiety, wystawiając ją w ten sposób na działanie swoich feromonów.

Jak feromony działają na zachowania seksualne?

Należy zwrócić uwagę, że – w przypadku człowieka – feromony aktywują podwzgórze, które kontroluje autonomiczny układ nerwowy (AUN). AUN odgrywa kluczową rolę w:

• uwalnianiu hormonów płciowych,
• podnieceniu seksualnym,
• zachowaniach rozrodczych.

Szczególny wpływ na zachowania seksualne spowodowane feromonami mają chemosygnały – do tej pory słabo zbadane. Przeprowadzono różne doświadczenia z wykorzystaniem zapachów i środków zapachowych (perfumy). Większość dostępnych informacji dotyczy efektów badań u kobiet, mniej wiadomo o seksualnych reakcjach mężczyzn.

I tak np. perfumy działają w pierwszej fazie zachowań seksualnych i są zaangażowane w hedonistyczne postrzeganie partnera. Te sygnały mogą sprawić, że ludzkie twarze wydają się ładniejsze, mogą zwiększyć seksualne zainteresowanie i przyciąganie, a także sympatię i drażliwość, nie mają jednak żadnego wpływu na znajomość i zaufanie.

Mężczyźni zaś oceniają zapach ciała kobiety związany z fazą jajeczkowania jako bardziej przyjemny, sexy, niż zapach związany z fazą niepłodną. Co więcej, twarz i piersi kobiet demonstrują zmiany w morfologii podczas fazy jajeczkowania. Zmienia to postrzeganie mężczyzn – kobiety wydają się wówczas bardziej atrakcyjne.

Feromony a emocje

Wpływ feromonów na emocje człowieka związany jest z ich podświadomym działaniem (na osi podwzgórze-przysadka-gonady). W eksperymentach z wykorzystaniem przypadkowo wybranego zapachu, który został uprzednio skojarzony z zapachem kobiety, stwierdzono, że powoduje on wydzielanie hormonu luteinizującego, który u mężczyzn odpowiada za funkcjonowanie komórek śródmiąższowych jąder.

Hormon może się wydzielać nawet w warunkach braku tego zapachu, co oznacza, że bodźce węchowe mogą aktywować u mężczyzny oś przysadka-gonady, naśladując aktywację powodowaną obecnością kobiety. Hormon lutenizujący prawdopodobnie jest bardzo istotny dla związku pomiędzy zachowaniami seksualnymi a zmysłem węchu człowieka.

Wykazano, że w przypadku wąchania przez kobiety feromonu o nazwie 4,16-androstadien-3-one, stężenie kortyzolu (hormon steroidowy) w ich ślinie wzrasta. Stwierdzono również, że mieszanka roztworów wodnych pięciu kwasów tłuszczowych fazy owulacyjnej powoduje wzrost stężenia testosteronu w ślinie mężczyzn oraz zwiększa – w porównaniu z grupą kontrolną – trafność oceny prezentowanych fotografii i głosów kobiet.

• Przeczytaj także: Androstendion badanie, rola w organizmie, wysoki i niski poziom

Czy feromony pachną?

Okazuje się, że na procesy poznawcze i świadomości feromony nie mają tak silnego wpływu, jak na układ neuroendokrynny i na zachowanie. Wpływ androstadienonu, czyli męskiego, bezwonnego steroidu wykrytego w pocie, krwi i nasieniu, na procesy korowe, podwzgórze i ciało migdałowate, nawet wówczas, gdy nie jest on świadomie rozpoznawany – potwierdzają wyniki kilku badań, dzięki zastosowaniu technik obrazowania mózgu.

Fakt ten wyjaśnia nam, że ludzkie feromony modulują stan psychologiczny i fizjologiczny, przy jednoczesnym braku świadomego postrzegania jako zapachy.

Rola feromonów oraz ich wpływ na nasze wybory i zachowanie są bagatelizowane. Zapach to bardzo ważny czynnik identyfikujący – każdy człowiek posiada jedyną w swoim rodzaju tożsamość zapachową, uwarunkowaną kompleksowym wzorcem wydzielin chemicznych.

Wydzielanie gruczołów łojowych i potowych jest regulowane przez hormony płciowe. Zapach, jaki powstaje, uwydatniony typem feromonów, może odpowiadać danej osobie, ale może też wręcz odrzucać. Zatem feromony mają nie tylko wpływ na dobór partnera, ale są też istotne w nawiązywaniu różnych relacji społecznych czy emocjonalnych.

Wpływ feromonów na człowieka

Poza tym feromony mają swój udział w zachowaniu ciągłości gatunku. Świadczy o tym m.in. fakt, że wydzielane są z różnym natężeniem, np. podczas cyklu menstruacyjnego kobiety. Kiedy kobieta znajduje się w okresie owulacji, wydaje się atrakcyjniejsza, co jest informacją o zdolności do rozrodu.

Wydzielanie feromonów jest również uwarunkowane wiekiem danej osoby, np. gospodarka hormonalna zmienia się w okresie menopauzalnym i postmenopauzalnym. Prowadzone są badania stosowania terapii zastępczej, która w okresie menopauzy mogłaby pomóc kobietom zachować dłużej atrakcyjność.

O feromonach z pewnością jeszcze nie raz usłyszymy. Prowadzone badania będą nam odsłaniać kolejne obszary oddziaływania tych tajemniczych przekaźników informacji.

Ciekawostki o feromonach

Można znaleźć wiele analogii między feromonami bardzo różnych organizmów. Budowa chemiczna feromonu płciowego słonia jest identyczna z budową tego feromonu u ćmy. Ludzie natomiast mają feromon płciowy, który jest taki sam, jak u dzika.

Preferencje kobiet, co do wyglądu twarzy mężczyzny, barwy głosu, ich kokieteryjne, zalotne zachowanie, a także neuromodulacja systemu nagrody uzależnione są od fazy cyklu owulacyjnego.

Wykazano również, że hormony produkowane przez jajniki mogą sterować podnieceniem seksualnym kobiet, które jest najbardziej nasilone w okresie okołoowulacyjnym.

Powiązane artykuły: 

• Jak zwiększyć poziom libido u kobiet?
• Naturalne afrodyzjaki w kuchni - czy są skuteczne, jak wpływają na libido?
• Spadek libido u mężczyzn - co zrobić, by mieć ochotę na seks?
• Aseksualizm - przycyzny, objawy, leczenie