Aromaterapia, czyli przyjemne z pożytecznym

Już starożytne cywilizacje Chin, Indii, Persji i Egiptu używały olejków eterycznych w lecznictwie. Substancje te przed wiekami uznawane były za symbol bogactwa i stanowiły jeden z najcenniejszych darów. Sposoby pozyskiwania i wykorzystywania wonnych esencji roślinnych znali tylko wybrańcy, a ich lecznicze właściwości uważano za nadprzyrodzone. Pierwotnie stosowano je do balsamowania zwłok, jako kadzidła i w roli afrodyzjaków, które miały zapewniać antycznym królowym zainteresowanie płci przeciwnej. Hipokrates zalecał aromatyczne masaże i kąpiele. W leczeniu wielu schorzeń, od dolegliwości kobiecych po zaburzenia trawienia, stosował wodę różaną (olejek różany w czystej postaci nie był wówczas znany). Wraz z upadkiem imperiów szeroka wiedza na temat olejków i związane z nimi tajemnice przeminęły.

Sukces aromaterapii

Silne działanie olejków eterycznych zostało na nowo odkryte na początku XX wieku, kiedy to francuski chemik René-Maurice Gattefossé poparzył się w rękę i przez przypadek zanurzył ją w olejku lawendowym zamiast w wodzie. Po kilku godzinach zauważył on, że jego oparzenia zdumiewająco szybko się goją, nie zostawiając śladów ani blizn. Wydarzenie to dało początek badaniom naukowca nad właściwościami olejku lawendowego. Poczynione obserwacje posłużyły mu do napisania książki ze słowem „aromaterapia” w tytule. Ciekawy przy olejku lawendowym jest fakt, że jako jeden z niewielu olejków eterycznych może być stosowany bezpośrednio na skórę, bez rozcieńczania. Współcześnie aromaterapia dynamicznie się rozwija, stanowiąc alternatywę i wspomaganie farmakoterapii licznych schorzeń, poprzez masaże, gotowe rollery do ciała, kąpiele oraz inhalacje i wdychanie po rozpyleniu. Jest odpowiedzią na rosnącą potrzebę leczenia zgodnie z naturą. Przyjemna zapachowa forma kuracji, która wzmaga relaks i koi, w istocie wykazuje bardzo silne działanie na ból, mikroby i stres, stąd aromaterapia bywa porównywana do żelaznej dłoni w jedwabnej rękawiczce.

Siła czerpana z natury

Olejki eteryczne są wonnymi substancjami pozyskiwanymi z roślin aromatycznych, które wykorzystuje się w całości lub tylko częściowo. Ich pierwotną funkcją pozostaje ochrona rośliny przed pasożytami i chorobami. Otrzymuje się je na różne sposoby, najpopularniejsze to destylacja parą wodną i wyciskanie mechaniczne. Naturalne olejki eteryczne stanowią mocno skondensowane produkty, dlatego są sprzedawane w małych flakonikach i zalecane w niewielkich ilościach. Jednorazowo zużywa się ich zaledwie kilka kropli. Mają intensywne zapachy, ale to tylko przyjemny dodatek, bo przede wszystkim wykazują niezwykle silne właściwości terapeutyczne – antyseptyczne, przeciwwirusowe, zabliźniające, kojące i przeciwzapalne. Oddziałują również na psychikę człowieka, hamując lub stymulując wymianę neuroprzekaźników w mózgu.

Wszechstronne możliwości aromaterapii

Każdy olejek eteryczny posiada całą gamę właściwości, ze względu na bogactwo zawartych w sobie molekuł biochemicznych (często ponad 200). Każdy też charakteryzuje się wieloma chemotypami, które wykazują odmienne działanie, na przykład olejek tymiankowy ma swój tymol, linalol czy thujanol. Ogromnie ważne jest przenikanie olejków przez skórę do krwiobiegu. Należy pamiętać, że są to wysoce stężone substancje o charakterze lipofilnym, czyli rozpuszczalne w tłuszczach. Po aplikacji na skórę bardzo szybko przenikają do krwi i wraz z nią trafiają do poszczególnych organów. Prostym przykładem, a zarazem ciekawostką tego zjawiska jest przyjemny zapach z ust po masażu kręgosłupa lub podeszew stóp olejkiem eukaliptusowym (polecanym przy zapaleniu płuc). Olejki eteryczne mogą być stosowane również doustnie (po zmieszaniu np. z miodem czy olejem roślinnym) i na błony śluzowe jamy ustnej (w postaci płukanek – roztworów o odpowiednich proporcjach, którymi należy płukać usta przez ok. 2 min). Poprzez lekko drażniący wpływ na śluzówkę działają wykrztuśnie, a ponadto upłynniają wydzielinę i poprawiają ukrwienie błony, co wzmaga jej czynności wydzielnicze. Większość olejków posiada właściwości moczopędne, wiatropędne, rozkurczowe i napotne. Ich ogromną zaletą, o czym wspomniano już wyżej, jest silne działanie odkażające. Olejki wykazują dość długą aktywność w organizmie (ok. 6 h).

Aromaterapia - na pierwszym miejscu rozwaga

Przed zastosowaniem jakiegokolwiek olejku eterycznego warto skonsultować się z lekarzem, ponieważ mimo wielu badań przeprowadzonych nad skutecznością i bezpieczeństwem tych substancji miewają one, jak wszystkie farmaceutyki, przeciwskazania i działania niepożądane. Szczególną ostrożność powinny zachować kobiety w ciąży i karmiące piersią (olejki eteryczne mogą przenikać do mleka), epileptycy oraz osoby starsze i cierpiące na choroby przewlekłe. Przy rozsądnym i dokładnym dawkowaniu według wskazań nie ma się jednak czego obawiać. Najczęściej występujące działania niepożądane to reakcje skórne (podrażnienie, alergia, indukcja okresowej nadwrażliwości na promienie UV), a zwykle odpowiedzialne są za nie takie olejki jak cynamonowy, goździkowy, cytrusowy i z trawy cytrynowej. Niektóre olejki eteryczne mogą być stosowane u małych dzieci, większość dopiero powyżej 3. lub 7. roku życia. Użycie czystego olejku na skórę wymaga uprzedniego zmieszania go z czymś tłustym, na przykład z olejem roślinnym lub dedykowaną do tego bazą, gdyż jego duże skoncentrowanie może wywołać podrażnienia. Oleje roślinne mają swoje dobroczynne właściwości, więc działanie takiej mieszanki będzie spotęgowane. Tak samo postępuje się przy sporządzaniu kąpieli – olejek miesza się najpierw ze specjalną neutralną bazą. W innym przypadku może on osiąść na powierzchni wody i spowodować oparzenia skóry. Temperatura wody w kąpieli z olejkami nie powinna przekraczać 38ºC. Planując zabieg, 24 h przed kąpielą należy wykonać próbę uczuleniową w zgięciu łokcia.

Skuteczność aromatoterapii w badaniach i zastosowanie

Aromaterapia, nie inaczej niż pozostałe dziedziny, ma swoich zwolenników i przeciwników. Dostępne są badania zarówno potwierdzające skuteczność olejków eterycznych versus placebo, jak i udowadniające, że ich działanie jest tylko efektem placebo. Istnieje mnóstwo publikacji naukowych, które wyrażają pozytywną opinię o właściwościach terapeutycznych tych substancji, a które można znaleźć na poważanych portalach naukowych, takich jak na przykład Medline. Zaskakujących wyników dostarczyło badanie przeprowadzone nad skutecznością olejku eterycznego z mięty pieprzowej stosowanego miejscowo w łagodzeniu bólu w zestawieniu z 1 g paracetamolu i placebo – działanie olejku okazało się porównywalne do działania leku przeciwbólowego. Australijscy naukowcy dowiedli, że wdychane olejki eteryczne mogą przenikać barierę krew–mózg, a niektóre nawet poprawiać ukrwienie mózgu czy bezpośrednio stymulować korę mózgową. Olejek różany skutecznie niszczy drobnoustroje oporne na antybiotyki, pomaga w leczeniu nerwicy, bezsenności i dolegliwości związanych z menopauzą. Ponadto naturalne olejki eteryczne znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym i perfumeryjnym.

Jakie olejki wybierać do aromaterapii

Ważne jest, aby olejki eteryczne były w 100% naturalne. Różnice w cenach poszczególnych olejków biorą się z ilości surowca niezbędnego do ich produkcji, na przykład olejek goździkowy powstaje praktycznie w proporcji 1:1 (z 1 kg surowca uzyskuje się ok. 1 kg olejku), ale do otrzymania 100 g olejku różanego potrzeba aż 100 kg kwiatów. Cena może też wynikać z jakości produktu. Zawsze da się znaleźć tańszy, przeważnie zanieczyszczony (jak w przypadku olejków pochodzących z Chin), otrzymany z innej odmiany rośliny (znacznie uboższej w składniki aktywne) lub, co najgorsze, zawierający domieszki czy też po prostu będący syntetykiem, który prócz walorów zapachowych ma jeszcze tylko piękny flakonik. Potwierdzeniem oryginalności olejku eterycznego jest francuskie oznaczenie H.E.B.B.D. (skrót od Huile Essentielle Botaniquement et Biochimiquement Définie – olejek eteryczny zdefiniowany botanicznie i biochemicznie), jego angielski odpowiednik – E.O.B.B.D. (Essential Oil Botanically and Biochemically Defined), logo francuskiego certyfikatu rolnictwa ekologicznego – AB (Agriculture Biologique – uprawa biologiczna) bądź opis „olejek eteryczny w 100% czysty, naturalny, o określonym chemotypie”.

Przeciwwskazania do stosowania olejków eterycznych

„Twój Farmaceuta” nr 10, marzec/kwiecień 2017