Błonica – rodzaje, objawy i leczenie błonicy

Błonica to bardzo groźna choroba zakaźna, która atakuje gównie dzieci. Błonica może uszkodzić serce, nerki, nadnercza, wątrobę i ośrodkowy układ nerwowy. Przede wszystkim jednak atakuje układ oddechowy i może doprowadzić do uduszenia. Jakie są objawy błonicy? Jak leczyć błonicę? I jak jej zapobiegać?

Co to jest błonica?

Błonica to choroba zakaźna, którą wywołują bakterie zwane maczugowcami błonicy (Corynebacterium diphtheriae). Choroba atakuje błony śluzowe dróg oddechowych, skórę, czasem również oczy, nos i narządy płciowe.

Wiele osób zastanawia się, czy błonica to szkarlatyna i myli obie choroby. Dlaczego? I błonica i szkarlatyna są bakteryjnymi chorobami zakaźnymi, często atakującymi dzieci. Jednak choroby są mylone nie ze względu na podobne objawy, a z bardziej prozaicznego powodu: szkarlatyna nazywana jest inaczej płonicą – podobne brzmienie płonicy i błonicy wprowadza wielu w błąd.

Rodzaje błonicy

Błonica może atakować różne organy i ze względu na to rozróżnia się różne rodzaje błonicy:

• błonica gardła,
• błonica nosa,
• błonica krtani,
• błonica toksyczna,
• błonica złośliwa,
• błonica piorunująca.

Gdzie się można zarazić błonicą?

Błonica to choroba, która charakteryzuje się wysoka śmiertelnością. Jeszcze w latach 50. XX wieku w Polsce co roku chorowało na nią 40 tys. osób, z czego 3 tys. umierało. Często z powodu błonicy wybuchały epidemie.

Sytuacja została opanowana dopiero, kiedy w 1954 r. wprowadzono w Polsce obowiązkowe szczepienia. Efekt? Dziś już nie występują przypadki w naszym kraju. Rzadko równie zdarzają się w Europie, zaledwie 20-30 zachorowań rocznie, w tym kilka śmiertelnych.

Jednak są rejony na świecie, gdzie błonica nadal jest poważnych zagrożeniem. Są to: kraje Południowo-Wschodniej Azji, Południowego Pacyfiku, Bliskiego Wschodu, Afryki, Europy Wschodniej, a także Ameryki Środkowej.

Błonica - jak można się zarazić?

Błonica jest zaraźliwa. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową – przy kasłaniu czy kichaniu oraz przez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub nosicielem bakterii, np. poprzez dotyk. Problem w tym, że chory zaraża jeszcze na dwa, trzy dni przed tym, zanim pojawią się u niego pierwsze objawy błonicy. Potem przez cały okres choroby oraz jeszcze po wyzdrowieniu.

W zależności od tego czy pacjent był leczony czy też nie, po ustąpieniu objawów może zarażać od 4 dni (chorzy leczeni) do nawet  3 tygodni .

Błonicą można się również zarazić za pośrednictwem zwierząt, głównie psów, kotów czy koni, a także dotykając skażonych przedmiotów, z którymi kontakt miał chory: sztućcy, naczyń czy żywności.

Błonica - objawy

Najczęstsze objawy świadczące o błonicy to:

• ból gardła;
• wysoka gorączka;
• wysokie tętno;
• dysfunkcja krtani;
• nalot na migdałach;
• zła praca serca;
• brzydki zapach z ust;
• powiększone węzły chłonne;
• zmiany w jamie nosowo-gardłowej;
• bladość;
• niskie ciśnienie krwi.

Objawy początkowo widoczne są  w miejscu wniknięcia drobnoustroju – na powierzchni błon śluzowych gardła, migdałków, nosa czy spojówek.  W miejscu kolonizacji dochodzi do rozwoju martwicy tkanek i powstania tzw. pseudobłon rzekomych.

Pseudobłony rzekome ma ją postać nalotów – szarych,  czarnych,  półprzezroczystych. Powstają na skutek obumierania komórek. Przy próbie mechanicznego ich usunięcia dochodzi do krwawienia.

U chorego dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych, na skutek czego pojawia się silny obrzęk szyi, czyli tzw. "szyja Nerona", bądź "bycza szyja". Na skutek stopniowego narastania błon w obrębie gardła przy jednoczesnym powiększeniu węzłów światło krtani i gardła zmniejsza się. Zwężenie światła gardła i krtani jest przyczyną utrudnionego połykania i problemów z oddychaniem.

W zależności od miejsca wniknięcia maczugowców i przebiegu choroby  objawy mogą być nasilone w różny sposób i mogą się nieco różnić.

W przypadku wniknięcia bakterii przez śluzówkę nosa (błonica nosa), może pojawić się wodnista lub ropna wydzielina z nosa, owrzodzenia zwykle występują na powierzchni przegrody, a objawy ogólnoustrojowe są rzadkie.  

U pacjentów dotkniętych błonicą krtani występuje głośny, „szczekający” kaszel, bezgłos i świst wdechowy.

Maczugowiec błonicy wytwarza bardzo silną toksynę błoniczą, która wywołuje objawy ogólnoustrojowe. Przedostając się do krwioobiegu toksyna dociera do wszystkich narządów.

Toksyna błonicza może doprowadzić do:

• uszkodzenia serca;
• bloku serca;
• powikłań neurologicznych (np. porażenie podniebienia i tylnej ściany gardła);
• porażenia mięśni (odpowiedzialnych za ruchy gałek ocznych, twarzy, kończyn);
• martwicy cewek nerkowych

Błonica jest chorobą, która zagraża życiu chorego. W skrajnych przypadkach może dojść do uduszenia bądź zatrzymania akcji serca.  

Jak wykryć błonicę?

Jeśli u pacjenta pojawiają się objawy błonicy, należy natychmiast zgłosić się do lekarza. Wczesne rozpoznanie błonicy ma znaczenie nie tylko dla wyniku leczenia, ale też dla życia pacjenta.

Błonice rozpoznaje się na podstawie wywiadu, objawów klinicznych, objawów zgłaszanych przez chorego i wyników badania. W niektórych przypadkach do potwierdzenia diagnozy potrzebne sa wyniki badania laboratoryjnego. Pobierany jest wymaz z  błon rzekomych by wykryć obecność maczugowców błonicy w miejscach zmienionych chorobowo.

Błonica – leczenie

Leczenie błonicy polega na podaniu dawki surowicy zawierającej antytoksynę błoniczą oraz podaniu antybiotyków, najczęściej penicyliny, jeśli jednocześnie doszło do innego zakażenia gardła, np. paciorkowcami. Dodatkowo podaje się preparaty nawadniające pacjenta (jeśli doszło do odwodnienia). W okresie rekonwalescencji zaleca się szczepienie.

Jeśli doszło do zablokowania dróg oddechowych aby ratować życie pacjenta (przy błonicy krtani), wykonuje się intubację lub tracheotomię, czyli zabiegi umożliwiające oddychanie i zapobiegające uduszeniu się pacjenta. Możliwe jest włączenie żywienia przez zgłębnik, zaleca się ułożenie pacjenta w pozycji z uniesionym tułowiem.

Szczepienia na błonicę

Szczepienia na błonicę są w Polsce obowiązkowe dla dzieci i młodzieży do 19. roku życia. Dorosłym, którzy zostali już zaszczepieni, zleca się szczepienia przypominające co 10 lat.

Szczepienia dorosłych są szczególnie zalecane, jeśli pracują na stanowiskach wymagających kontaktu z przyjezdnymi z rejonów zagrożonych błonicą lub wyjeżdżającym w te obszary oraz osobom pracującym w placówkach opieki medycznej – zwłaszcza na oddziałach pediatrycznych i neonatologicznych (lekarzom, pielęgniarkom, personelowi pomocniczemu).

Szczepienie przeciw błonicy wykonuje się najczęściej łącznie ze szczepieniem na tężec i krztusiec – jest to jedna szczepionka, tzw. szczepionka skojarzona.