Anemia w ciąży

Niedokrwistość, czyli anemia, to jedna z chorób współistniejących z ciążą. Nie wolno jej bagatelizować, gdyż, nieleczona, może mieć poważne konsekwencje zarówno dla matki, jak i rozwijającego się płodu.
Jak leczyć anemię w ciąży?

Anemię rozpoznaje się na podstawie morfologii krwi obwodowej, która u kobiety ciężarnej powinna być wykonywana co 4-6 tygodni.

Diagnoza anemii w ciąży

Niedokrwistość to stan charakteryzujący się obniżeniem stężenia hemoglobiny w jednostce objętości krwi. Stwierdzone w badaniu morfologicznym niższe wartości stanowią podstawę rozpoznania niedokrwistości u ciężarnej niezależnie od etapu ciąży.

W przypadku niskich wartości hemoglobiny i hematokrytu lekarz prowadzący ciążę bierze pod uwagę pozostałe parametry morfologii, które mogą być pomocne w rozpoznaniu przyczyny anemii. W przypadku anemii mikrocytarnej zleca się badania w kierunku niedoboru żelaza we krwi, natomiast przy anemii makrocytarnej podejrzewa się niedobór witaminy B12 bądź kwasu foliowego.

Pochodne kwasu foliowego są jednymi z podstawowych czynników wzrostu i podziału komórek – jego niedobór wiąże się z ryzykiem rozwoju u płodu wad wrodzonych w postaci uszkodzeń cewy nerwowej oraz rozszczepów podniebienia i wargi górnej. Obecnie wielu lekarzy profilaktycznie zaleca stosowanie preparatów kwasu foliowego już na 6–12 miesięcy przed planowaną ciążą.

Przyczyny anemii w ciąży

Organizm ciężarnej jest szczególnie narażony na wystąpienie niedokrwistości, ponieważ zwiększa się ilość krążącej krwi i dochodzi do jej rozcieńczenia. Rozwijający się malec przez łożysko bez pardonu zabiera też matce cenne składniki odżywcze. To jednak sytuacja naturalna.

Znacznie poważniejszym problemem natomiast jest anemia występująca wskutek pewnych powikłań, np. odklejenia łożyska czy częstych plamień. Takie sytuacje są niebezpieczne same w sobie i mogą prowadzić nawet do poronienia, a ponadto przyczyniają się do powstawania niedokrwistości. Trzeba jednak uspokoić przyszłe mamy, bowiem zdarzają się one rzadko.

W większości przypadków przyczyną anemii jest zwiększone zapotrzebowanie na żelazo (zwłaszcza w I trymestrze ciąży), zaburzenia wchłaniania tego pierwiastka czy też choroby przewodu pokarmowego bądź krwawienia. Przyczyną złego wchłaniania mogą być wymioty, zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży, a także brak apetytu i zaburzenia trawienia.

– Anemia zwiększa ogólną chorobowość w ciąży, podnosi ryzyko zakażeń oraz pogłębia skutki krwotoku poporodowego. W początkowym okresie ciąży może prowadzić do nieprawidłowego zagnieżdżenia jaja płodowego, a nawet poronienia, w późniejszym okresie może powodować zahamowanie wzrastania u płodu, zaburza prawidłową funkcję łożyska, może doprowadzić do porodu przedwczesnego. Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi anemii są zła dieta oraz liczne następujące po sobie porody, palenie papierosów, spożywanie alkoholu, przewlekłe choroby przewodu pokarmowego, wrodzone choroby krwi – mówi specjalista ginekolog położnik Marek Drzewiecki z Medicover.

Rola żelaza w organizmie w ciąży

Żelazo jest niezbędne do życia. Stanowi składnik hemoglobiny i enzymów uczestniczących w procesie oddychania, ułatwia krwinkom czerwonym transport tlenu do krwi. Podczas ciąży wpływa na prawidłowy rozwój płodu (m.in. pomaga w odpowiednim kształtowaniu się mózgu dziecka). Zapewnia również prawidłowe funkcjonowanie łożyska i odpowiednie dotlenienie macicy.
Warto wykonać morfologię jeszcze przed zajściem w ciążę – aby sprawdzić zapasy żelaza przyszłej mamy. Zapotrzebowanie na ten pierwiastek znacząco wzrasta od 7. miesiąca ciąży, gdy płód zaczyna gwałtownie rosnąć i gromadzić żelazo w wątrobie.

Objawy niedokrwistości w ciąży

U ciężarnych są one mało charakterystyczne i w związku z tym często uważa się je za dolegliwości zazwyczaj towarzyszące ciąży. Przyszła mama powinna jednak obserwować swój organizm i zwrócić uwagę na takie symptomy, jak: zmęczenie, osłabienie, kłopoty z koncentracją, bezsenność, krótki oddech, bóle głowy, bladość, pękające kąciki ust, wypadanie włosów, łamliwość paznokci.

Ciężka niedokrwistość manifestuje się silnymi bólami brzucha, przyspieszeniem bicia serca, dusznościami czy niedociśnieniem – takie dolegliwości powinny zostać jak najszybciej skonsultowane z lekarzem prowadzącym ciążę, grożą bowiem poważnymi powikłaniami.

Zapobieganie anemii w ciąży

Profilaktyka polega przede wszystkim na stosowaniu diety, zapewniającej odpowiednią dawkę żelaza i kwasu foliowego.

– Prawidłowa dieta, czyli: czerwone mięso, pełnoziarniste pieczywo, warzywa, fasola, groch, jaja, kapusta, brokuły, owoce cytrusowe powinny zabezpieczyć przed pojawieniem się anemii, ale czasami, a może to dotyczyć około 40% kobiet, zachodzi konieczność zastosowania preparatów żelaza i kwasu foliowego, dlatego nie należy lekceważyć istotnych objawów, które towarzyszą anemii, jak: duszność, pogorszenie tolerancji wysiłku, bladość skóry, drętwienie kończyn, bóle brzucha, znużenie, niedociśnienie, przyspieszone bicie serca – podkreśla dr Marek Drzewiecki.

Żelazo zawierają zarówno produkty pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Organizm jednak lepiej przyswaja te pochodzenia zwierzęcego (tzw. hemowe), np. z mięsa cielęcego wchłania się aż 22% żelaza, a ze znienawidzonego przez wiele osób szpinaku – zaledwie 1%! W 100 g szpinaku jest go zaledwie 2,4–3,9 mg, a w takiej samej ilości białej fasoli – 6,9 mg.

Panujące przez wiele lat przekonanie o szpinaku jako „bombie żelaza” wzięło się z… pomyłki analityków, którzy źle postawili przecinek. Szpinak jednak jest cenny z innego powodu: 100 g świeżych liści zawiera ok. 140 mg kwasu foliowego, niezbędnego m.in. do produkcji czerwonych krwinek w szpiku.

Dużo żelaza zawierają: wątroba wieprzowa (choć należy pamiętać, że może też zawierać toksyny), żółtka jaj, mięso wołowe, cielęcina i ryby. Bogatym źródłem tego pierwiastka są też żółte i zielone warzywa liściaste, nasiona roślin strączkowych oraz całe ziarna zbóż (ciemne pieczywo, kasze z grubego przemiału) i kakao. Zwiększeniu przyswajania żelaza przez organizm sprzyja dostarczanie równocześnie z bogatymi w nie produktami witaminy C, której cennym źródłem są np. soki z czarnej porzeczki czy żurawiny. Niewskazane jest natomiast picie kawy i herbaty, opóźniających wchłanianie żelaza z żywności.

– Najlepiej wchłania się żelazo pochodzenia zwierzęcego, pochodzenia roślinnego już gorzej. Do prawidłowego wchłaniania żelaza konieczna jest obecność witaminy C, witamin z grupy B oraz prawidłowy poziom białka – podkreśla dr Marek Drzewiecki.

Anemia - konieczna suplementacja w ciąży

Często jednak sama prawidłowo skomponowana dieta nie wystarcza.

– Żelazo wchłania się słabo z przewodu pokarmowego, dlatego trzeba zapewnić maksymalnie dobre warunki wchłaniania. Preparatów żelaza nie należy przyjmować w trakcie posiłku, ale raczej na czczo. Przy dużych niedoborach stosuje się preparaty żelaza podawane w iniekcjach domięśniowych – podkreśla dr Marek Drzewiecki.

Przyjmowanie preparatów żelaza może powodować skutki uboczne, m.in. dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak: zgaga, biegunki, wymioty, zaparcia, nudności, bóle w nadbrzuszu. Zwykle jednak są one następstwem stosowania dużych dawek żelaza. Należy poinformować o tym lekarza, który może go zamienić na inny.

Rozpoznanie i leczenie anemii w ciąży ma niebagatelne znaczenie dla rozwoju dziecka i zapobiegania powikłaniom. Zatem przyszłe mamy powinny skrupulatnie stosować się do zaleceń swojego ginekologa-położnika, regularnie wykonywać badania i, ewentualnie, przyjmować zalecane preparaty.

Konsekwencje niedoboru żelaza w ciąży

  • w 1. trymestrze wady rozwojowe płodu,
  • zaburzenia rozwoju i funkcjonowania łożyska, mogące prowadzić do poronienia lub przedwczesnego porodu, obumarcia płodu, zahamowania jego rozwoju,
  • zaburzenia skurczów mięśnia macicy, zmniejszone napięcie, zahamowanie akcji porodowej,
  • osłabienie układu odpornościowego, skutkujące np. częstymi infekcjami narządów płciowych.

Dowiedz się więcej:

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 07.12.2017
Data ostatniej aktualizacji 18.04.2023