Rozdwojenie jaźni (osobowość wieloraka): przyczyny, objawy i leczenie

1. Co to jest?
2. Objawy
3. Przyczyny
4. Jak wykryć?
5. Leczenie

Co to jest rozdwojenie jaźni?

Rozdwojenie jaźni, osobowość mnoga lub osobowość wieloraka, to potoczne nazwy dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości (DID). Jest to mało jeszcze poznane zaburzenie, wokół którego zdążyło narosnąć wiele mitów. Wiąże się to z tym, że motyw tego zaburzenia wykorzystuje wielu filmowców czy autorów książek. Zwykle przedstawiają seryjnego mordercę, który będąc jedną osobowością, popełnia brutalne czyny, zaś druga z osobowości jest łagodna, spokojna i nic nie wie, o czynach innych swoich osobowości.

Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości charakteryzuje się występowaniem przynajmniej dwóch różnych tożsamości lub stanów osobowości. Mają one zupełnie odrębną tożsamość, gusta, przekonania, a nawet wspomnienia. Mogą także różnić się wiekiem, orientacją seksualną, ilorazem inteligencji, zasobem wiedzy oraz alergiami, ostrością wzroku czy ciśnieniem krwi.

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10 definiuje dysocjację jako "całkowitą lub częściową utratę prawidłowej integracji między wspomnieniami z przeszłości, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą ruchów dowolnych ciała".

Do grupy zaburzeń dysocjacyjnych zalicza się stany przebiegające z

• zaburzeniami świadomości (osłupienie dysocjacyjne),
• zaburzeniami tożsamości i identyfikacji (osobowość mnoga, trans i opętanie),
• deficytami pamięci, szczególnie autobiograficznej (amnezja i fuga dysocjacyjna),
• zaburzeniami ruchu i czucia.

Występowanie dysocjacjacji jest związane czynnikami środowiskowymi, jak i predyspozycją genetyczną. Szacuje się, że dotyka ok. 1-2 proc. populacji. Prawdopodobnie częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Z tych statystyk wnioskować można, że DID jest zjawiskiem znacznie bardziej rozpowszechnionym, niż do tej pory sądzono. Dlatego bardzo ważne jest, aby szerzyć wiedzę opartą na badaniach naukowych, a nie powielać mity i schematy zawarte w filmach czy książkach.

DID najczęściej bywa konsekwencją silnych traumatycznych wydarzeń, współwystępuje z depresją, zaburzeniami somatyzacyjnymi, PTSD, zaburzeniami typu Borderline, uzależnieniami od substancji psychoaktywnych.

Dowiedz się więcej:

• Objawy osobowości borderline (BPD) - dorośli i dzieci

Objawy rozdwojenia jaźni

DID polega na wytworzeniu się dodatkowych osobowości przejmujących kontrolę nad zachowaniem człowieka.

Pierwszymi symptomami DID bywają zwykle: niespodziewane, silne ataki paniki, wycofanie się z życia społecznego, uczucie wyobcowania. Osoba może żyć z takimi objawami nawet kilka lat, do momentu, w którym pojawią się typowe symptomy dysocjacyjnych tożsamości. Charakterystyczne są bóle głowy gwałtowne zmiany nastroju, zaburzenia snu i pamięci oraz epizody psychotyczne. U dzieci i młodzieży obserwuje się poważne problemy wychowawcze oraz trudności z nauką i koncentracją w szkole. Mogą także występować epizody depresji oraz okresy uzależnień od alkoholu lub narkotyków.

Pierwsza w życiu zmiana osobowości ma często charakter nagły i jest następstwem czynnika stresogennego, kolejne mogą pojawiać się bez udziału czynnika zapalnego. Nigdy nie jest pewne, czy i kiedy dojdzie do przejęcia kontroli. Osobowości mogą się sobą opiekować, ale mogą też wyśmiewać i szydzić.

Charakterystycznym objawem zaburzenia na dalszym etapie są powtarzające się luki w pamięci, trudności w przypominaniu codziennych zdarzeń, a także ważnych faktów autobiograficznych. Okres, w których dochodzi do przejęcia kontroli nad zachowaniem przez inną osobowość, jest objęty amnezją, która może trwać od kilku minut do wielu godzin czy dni. Pacjenci z DID często słyszą relacje innych ludzi na temat tego, co robili lub znajdują dowody na to, że robili coś, czego nie pamiętają, znajdują paragony, bilety, często też obserwują zranienia ciała, siniaki. Poszczególne osobowości zwykle nie wiedzą o sobie, bywa jednak też tak, że osobowość dominująca, która oddała kontrolę innej osobowości, obserwuje jej poczynania, tak jakby oglądała film.

Kolejnym objawem jest zakłócenie tożsamości, które wiąże się z wyraźną nieciągłością poczucia siebie i poczucia woli. Zakłóceniu temu towarzyszą zmiany afektu, zachowania, świadomości, pamięci czy percepcji.

Jeszcze jednym z objawów jest dysocjacja, która może przybierać dwie formy: depersonalizacji (czyli poczucia nierealności, obcości siebie) i derealizacji (poczucia nierealności otaczającego świata).

Charakterystyczne jest także to, że różne osobowości mają różne umiejętności, talenty, preferencje i nałogi. Wiąże się z tym doświadczanie natrętnych myśli. Gdy jedna z osobowości np. pali papierosy, a druga nie, to może odczuwać silne, niezrozumiałe pragnienie zapalenia.

Warto podkreślić, że DID może dawać szereg objawów charakterystycznych dla innych zaburzeń, m.in. schizofrenii, choroby afektywnej dwubiegunowej lub zaburzenia typu Borderline.

Przyczyny rozdwojenia jaźni

Przyczyną jest traumatyczne wydarzenie z przeszłości, typu molestowanie, gwałt, bycie ofiarą przemocy fizycznej, udział w wojnie, wypadku, katastrofie, śmierć bliskiej osoby. Czynników wyzwalających dla tego zjawiska może być więcej, są one bardzo indywidualne. Podkreśla się, że większość osób z DID doświadczyła przemocy seksualnej lub fizycznej, zwykle przed 6 rokiem życia.

Zaburzenie dysocjacyjne tożsamości może rozwinąć pod wpływem nadużywania substancji psychoaktywnych jak i innych zaburzeń i problemów psychicznych,

Dysocjacja bywa próbą oddzielenia się od traumy, chory tworzy sobie oddzielną osobowość, z innymi wspomnieniami, nawykami i zachowaniami. Jest to mechanizm obronny, który pozwala odseparować się od doświadczonej traumy.

Jak wykryć rozdwojenie jaźni?

Z uwagi na złożoność zjawiska i szereg zaburzeń współistniejących wykrycie DID jest bardzo trudne i wymaga od diagnosty wiedzy, doświadczenia i uważności. Diagnoza o opiera się na szczegółowym wywiadzie, obserwacji oraz wykonaniu serii testów osobowości. Istotne mogą być informacje uzyskane od bliskich osoby lub osób, w obecności których doszło do dysocjacji.

Leczenie rozdwojenia jaźni

U osób z dysocjacyjnym zaburzeniem tożsamości, nie dochodzi do zmian na poziomie neurologicznym czy fizjologii mózgu. Zaburzenia tożsamości mają podłoże czysto psychologiczne. Zdecydowanie zatem wskazana jest systematyczna psychoterapia, ważne jest, aby terapeuta był także specjalistą w zakresie leczenia traumy.

Leczenie zaczyna się od redukcji objawów, uczenia pacjenta z radzeniem sobie z emocjami i bieżącymi objawami, tak aby osiągnąć stan stabilizacji. Potem następuje praca z traumatycznym przeżyciem. Następnym krokiem jest próba integracji tożsamości osoby.

W leczeniu DID nie stosuje się leków mających eliminować objawy, natomiast jeżeli pacjent zmaga się z depresją wprowadzane są leki przeciwdepresyjne.

Polecane filmy:

• "Wszystkie wcielenia Tary"
• "Czarny łabędź”
• "Sybil"
• "Frankie i Alice"
• "Podziemny krąg"

Polecane książki

• "Człowiek o 24 twarzach" D. Keyes
• "Pierwsza osoba liczby mnogiej" C. West