PTSD (zespół stresu pourazowego) - objawy, leczenie, przyczyny

Co to jest PTSD (zespołu stresu pourazowego)

PTSD (ang. post traumatic stress disorder), czyli zespół stresu pourazowego, zaliczamy do grupy zaburzeń lękowych. Rozwija się u osób narażonych na działanie stresora traumatycznego, którym może być sytuacja bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia, śmierć bliskiej osoby lub bycie świadkiem wypadku czy innej sytuacji zagrażającej życiu nawet obcej nam osoby. Wbrew obiegowej opinii, związanej z tym, ze początkowo diagnozowano go głównie u mężczyzn - żołnierzy, może wystąpić u wszystkich ludzi. Syndrom pourazowy występował bardzo często wśród żołnierzy walczących na froncie, nazywano go „szokiem pociskowym”, „zespołem żołnierskiego serca”. Obserwacja weteranów wojny w Wietnamie doprowadziła w 1980 do opracowania kryteriów diagnostycznych.

PTSD jest bardzo „sprawiedliwym” zaburzeniem, może wystąpić u każdego, bez względu na płeć, narodowość, wykształcenie. Szacuje się, że u 1 na 11 osób zostanie zdiagnozowany stres pourazowy w ciągu całego życia. Obecnie wiadomo już, że kobiety są dwukrotnie bardziej narażone niż mężczyźni. Czynnikiem predysponującym, aczkolwiek niekonieczny, są cechy osobowościowe (osobowość anankastyczna i borderline), uzależnienie od substancji psychoaktywnych lub wcześniejsze występowanie zaburzeń nerwicowych.

Narażone są także osoby, które słyszą lub widzą traumatyczne wydarzenia, czyli np. przyjeżdżają na miejsce zdarzenia jak osoby pracujące jako strażacy, ratownicy medyczni, psychologowie. Wyklucza się diagnozowanie PTSD u osób, które oglądają miejsce zdarzenia w mediach społecznościowych czy TV, poza tymi osobami, które zawodowo zajmują się oglądaniem miejsc zdarzeń lub słuchają opisów zdarzeń, np. osoby przyjmujące zgłoszenia telefoniczne od ofiar wypadków.

Wyodrębniono również nową jednostkę chorobową o nazwie złożony zespół stresu pourazowego (c PTSD). Powiązany jest on z przeżywaniem chronicznego stresu w dzieciństwie.

PTSD u dzieci

O stresie pourazowym u dzieci mówimy, gdy dziecko doświadcza lub jest świadkiem zdarzeń zagrażających jego życiu i zdrowiu lub najbliższych mu osób, jak np. rodzice i rodzeństwo bądź zdarzeń, które dziecko odbiera jako zagrażające życiu i zdrowiu. Zdarzenie to jest dla dziecka tak trudne, że nie umie ono emocjonalnie sobie z nim poradzić, co uruchamia intensywne reakcje fizyczne i psychiczne, które mogą przerażać w równym stopniu, co samo zdarzenie traumatyczne. Należą do nich: przytłaczające poczucie przerażenia i bezsilności, nagły wzrost tętna, drżenie ciała, zawroty głowy, utrata kontroli nad zwieraczami, nadmierna czujność, wzburzenie bądź smutek. Dziecko może zacząć zachowywać się w sposób zdezorganizowany, nieprzewidywalny, często niezrozumiały dla otoczenia. W odróżnieniu od dorosłych, którzy unikają sytuacji skojarzonych z traumą, dzieci mogą w sposób uporczywy powtarzać odgrywanie tragicznego zdarzenia przez zabawę, historie lub rysunki.

Objawy PTSD

Do najczęściej występujących objawów należą:

• izolowanie się od otoczenia,
• nadmierne, nieadekwatne reakcje na bodźce, np. wybuchy gniewu
• ponowne przeżywanie (flashbacks): niezwykle żywe i intensywne wspomnienia dotyczące przebiegu traumatycznego zdarzenia, które pojawiają się niezależnie od woli,
• koszmary senne związane z traumatyczną sytuacją,
• anhedonia: niezdolność do odczuwania przyjemności,
• unikanie sytuacji mogących budzić wspomnienia związane z sytuacją, która spowodowała traumę,
• myśli samobójcze,
• zaburzenia snu,
• kołatanie serca,
• bóle głowy,
• przyspieszony oddech,
• brak apetytu.

Przyczyny zespołu stresu pourazowego

PTSD może rozwinąć się po doświadczeniu wszelkich sytuacji, w których wydawało nam się, że zaraz umrzemy czyli stanu zagrożenia życia własnego lub kogoś innego, może to być wypadek samochodowy, katastrofa lotnicza, napaść lub przemoc fizyczna, seksualna albo emocjonalna, może pojawić się także u ofiar porwania lub tortur, u osób, które były ofiarami klęski żywiołowej. Także procedury medyczne, u wielu kobiet poród jest traumatycznych zdarzeniem, które powoduje rozwinięcie się stresu pourazowego. Nie u każdego, kto doświadczył bądź był świadkiem takiego wydarzenia rozwinie się zaburzenie. Szacuje się, ze stanie się tak u 10-20 proc. osób narażonych na traumatyczne doświadczenie.

Przyczyny PSTD u dzieci

Przykładowe traumatyzujące zdarzenia mogące być przyczyną rozwijania się PTSD u dzieci są takie same jak u dorosłych, czyli związane z doświadczaniem przemocy psychicznej bądź fizycznej, wypadkami, śmiercią najbliższych. Dodatkowo u dzieci czynnikiem mogącym wpływać na rozwój zaburzenia jest porzucenie przez rodzica, utrata zaufania dziecka do opiekuna, konieczność poddania się bolesnym badaniom lekarskim oraz interwencjom medycznym, rozłąka z opiekunem, np. na czas pobytu w szpitalu lub pozostawanie dziecka w pieczy zastępczej. U starszych dzieci bycie ofiarą przemocy w szkole.

Diagnoza zespołu stresu pourazowego

Diagnozowaniem zajmują się psychologowie w tym psychotraumatolodzy lub lekarze psychiatrzy. W diagnostyce wykorzystuje się ustrukturyzowane wywiady, skale i kwestionariusze, m.in. Kwestionariusz PTSD Salomona, wywiad PTSD Goldsteina, kwestionariusz Carda i kwestionariusz Foy .

Zgodnie z kryteriami ICD-11 PTSD może rozwinąć się po ekspozycji na ekstremalnie zagrażające lub przerażające zdarzenie lub serię zdarzeń. Symptomy utrzymują się co najmniej kilka tygodni i powodują poważne zaburzenie w osobistym, rodzinnym, zawodowym, społecznym, edukacyjnym lub innych obszarach funkcjonowania. Ponadto obserwowane są objawy z trzech podstawowych grup związanych z: ponownym przeżywaniem zdarzeń traumatycznych (np. flashbacki), unikaniem myśli i wspomnień o zdarzeniu i chronicznego zauważania zwiększonego aktualnego zagrożenia (nadmierna czujność).

Leczenie PTSD

Wyzdrowienie to stopniowy, ciągły proces. Ile trwa terapia PTSD? Trudno jest określić całkowity czas procesu zdrowienia, jest to bardzo indywidualne. Podkreśla się znaczenie psychoterapii, szczególnie tej w nurcie poznawczo-behawioralnym, choć to także indywidualna kwestia.

Przynoszącą dobre rezultaty, choć uznawaną za kontrowersyjną jest  metoda przedłużonej ekspozycji, która polega na bardzo szczegółowym, wielokrotnym i mocnym (bo używa się czasu teraźniejszego) opowiadaniu najgorszych przeżyć i dokładnego przebiegu wydarzenia traumatycznego. 

Obecnie za jedną z najskuteczniejszą formę terapii uznaje się desensytyzację za pomocą ruchów gałek ocznych czyli EMDR. Zalecana jest także psychoedukacja rodzinna, pomaga ona osobom bliskim zrozumieć, przez co pacjent przechodzi, jak reagować i co może wspomóc proces zdrowienia.  

Czy są leki na PTSD?

Leczenie farmakologiczne wprowadzane jest często na początku, gdy objawy związane z np. bezsennością są zbyt silne. Do leków, które mogą okazać się przydatne zaliczamy przeciwdepresyjne, przeciwlękowe i stabilizujące nastrój. Nie ma leków na PTSD.

Poza systematyczną i dobraną do potrzeb psychoterapią ważne niezwykle istotne jest to, aby osoba doświadczająca traumy, pozostawała kontakcie z ludźmi. Izolowanie się od otoczenia może doprowadzi do pogłębienia się objawów dlatego towarzystwo i wsparcie innych jest niezbędne dla powrotu do zdrowia. Zalecane jest np. zostanie  wolontariuszem, co pozwoli odzyskać poczucie kontroli i pokonać poczucie bezradności. Wskazane jest dołączenie do grupy wsparcia PTSD. Podkreśla się także wagę aktywności fizycznej, w tym jogi i relaksacji, jako formy wspierającej zdrowienie.

Jak rozmawiać z osobą, która ma PTSD

Rozmawiając z osobą, która doświadczyła traumy, bądźmy uważni i wspierający. Bardzo trudno dobrać odpowiednie słowa w rozmowie z osobą z tym zaburzeniem, często sami możemy odczuwać przeciążenie, smutek. Czasami wystarczy obecność, życzliwość i bliskość i gotowość do nieosądzającego wysłuchania. Kilka wskazówek, które mogą być pomocne:

1. Nie nadużywajmy słowa trauma.
2. Nie należy bagatelizować zdarzenia ani używać argumentów, typu że „niejedną osobę to spotkało, że przecież żyje, że takie jest życie”.
3. Nie mówmy, że „wszystko będzie dobrze”.
4. Warto pamiętać, ze osobom z PTSD często towarzyszy poczucie winy, dlatego należy powstrzymywać się od osądów typy: „mogłeś po kogoś zadzwonić, głośniej krzyczeć, po co go prowokowałaś”.
5. Nie należy namawiać do mówienia o traumatycznym przeżyciu.  Jeśli osoba nie chce o tym mówić, nie wolno nalegać, wypytywać. gdy chce mówić o zdarzeniu – trzeba wysłuchać jej ze zrozumieniem, bez oceniania.
6. Należy okazywać wsparcie, ciepło i zrozumienie, ofiarować pomoc. Można proponować wspólne spędzanie czasu, aktywność fizyczną.
7. Zachęcajmy do psychoterapii i szukania profesjonalnej pomocy.

Polecane filmy:

• „Manchester by the sea”
• „Róża”
• „53 wojny”
• „W ułamku sekundy”

Polecane książki:

• „Miłość z kamienia. Życie z korespondentem wojennym” Grażyna Jagielska
• „Nie zaczęło się od ciebie” Mark Wolynn
• „Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy” Van Der Kolk Bessel

Powiązane tematy:

Jak rozmawiać z dzieckiem o wojnie?

Rozdwojenie jaźni (osobowość wieloraka): przyczyny, objawy i leczenie

Objawy osobowości borderline (BPD) - dorośli i dzieci