Powikłania okulistyczne w cukrzycy

Cukrzyca może upośledzać praktycznie każdy narząd i układ w naszym organizmie. Wpływ tej choroby na narząd wzroku jest jednak szczególnie dotkliwy – aż 80% odbieranych przez nas wrażeń jest dostarczanych za pomocą zmysłu wzroku. Co więcej, problemy, jakie powoduje cukrzyca w obrębie gałki ocznej, dotyczyć mogą każdego jej fragmentu.
Choroby oczu w cukrzycy

Cukrzyca a wzrok

Wzrok jest szczególnie narażony na powikłania wynikające z postępującej cukrzycy. Układ wzrokowy jest również najczęściej jednym z pierwszych, w którym lekarz może u nas stwierdzić zmiany chorobowe, będące rezultatem cukrzycy, często zupełnie przypadkowo, np. przy badaniu dna oka. Wynika to z tego, że często cukrzyca (zwłaszcza typu 2) przez wiele lat pozostaje nierozpoznana i w związku z tym nieleczona. Rozwija się nieujawniona i dlatego w momencie diagnozy jej powikłania okulistyczne często są już obecne. O tym, jak poważne mogą być skutki cukrzycy w obrębie narządu wzroku, niech świadczy fakt, że to właśnie późne powikłania okulistyczne tej choroby stanowią obecnie główną przyczynę ślepoty w populacji ludzi w wieku produkcyjnym (20.–65. rok życia) w krajach rozwiniętych.

Co niszczy cukrzyca w oku?

Wiele osób może nie zdawać sobie sprawy z tego, że choruje na cukrzycę, ponieważ w początkowej fazie może ona nie dawać wyraźnych objawów. Warto poddawać się regularnym badaniom poziomu cukru we krwi, gdyż nieleczona cukrzyca jest przyczyną uszkodzeń, zaburzeń czynności i niewydolności wielu kluczowych narządów, takich jak: nerki, serce, naczynia krwionośne, a także narządu wzroku. W obrębie oka na skutki cukrzycy szczególnie narażona jest siatkówka, odpowiedzialna za odbiór i przetwarzanie bodźców.

Jak wiadomo, mamy do czynienia z dwoma typami cukrzycy: 1 i 2. Powikłania cukrzycy w obrębie narządu wzroku dotyczą obu jej typów. U chorych z cukrzycą typu 1, szczególnie młodych, których ona często dotyczy, problemy ze wzrokiem mogą wystąpić już w ciągu kilku lat od jej pojawienia się. Szacuje się, że po 15 latach choroby 98% pacjentów cierpi już na retinopatię, czyli najczęstsze powikłanie cukrzycy, dotyczące naczyń siatkówki. W przypadku cukrzycy typu 2 zmiany chorobowe w obrębie narządu wzroku pojawiają po 10–15 latach od wystąpienia choroby. Niemniej, już od początku choruje na nią ponad 20% osób i zdarza się, że to lekarz okulista jest pierwszym, który diagnozuje cukrzycę. Najczęściej ma to miejsce przy okazji badania dna oka, wykonywanego np. przed dobraniem odpowiednich okularów. Wówczas okulista kieruje chorego do diabetologa na badania pod kątem cukrzycy.

Wszyscy, u których stwierdzono cukrzycę, powinni być pod stałą kontrolą okulistyczną, ponieważ, niestety, zmiany, jakie następują w obrębie narządu wzroku pod wpływem cukrzycy, mają charakter postępujący i wymagają leczenia. W związku ze skalą zagrożenia późnymi powikłaniami cukrzycy, wizyty u specjalisty chorób oczu powinny odbywać się minimum raz w roku (o ile diabetolog lub okulista nie zaleci inaczej).

Niestety, często zdarza się, że, skupieni na walce o utrzymanie odpowiedniego poziomu cukru we krwi, zapominamy o konsultacji okulistycznej. Natomiast, zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, jeśli chory na cukrzycę nie ma zmian w dnie oka (zmiany te nie zawsze bowiem występują przy cukrzycy), to badania okulistyczne powinny być wykonywane raz do roku. Jeśli zaś problemy ze wzrokiem wynikające z cukrzycy już występują, niezbędne są częstsze wizyty u specjalisty chorób oczu.

Rodzaje powikłań ze wzrokiem w cukrzycy

Jeśli zdarzyło się nam, że dzień po zakupie nowych okularów zgłaszaliśmy się z powrotem do zakładu optycznego z ich reklamacją, ponieważ wydawało się nam, że zostały one źle dobrane, może to oznaczać, iż mamy problem związany z cukrzycą.

Wśród najczęściej spotykanych powikłań cukrzycowych narządu wzroku są zmiany refrakcji, czyli zdolności przystosowania oka do patrzenia na przedmioty z bliska i z daleka. Spowodowane są one wahaniami stężenia glukozy we krwi (glikemii) i dotyczą chorych na cukrzycę typu 1 w początkowym okresie choroby. W ich wyniku możemy mieć do czynienia z przejściową krótkowzrocznością, która ustępuje w momencie obniżenia poziomu glukozy w organizmie. Problemy wynikające z postępującej cukrzycy dotyczyć mogą właściwie każdego elementu gałki ocznej. Rodzaj powikłań i poziom ich nasilenia zależą w większości przypadków od stopnia zaawansowania cukrzycy i przebiegu choroby u danej osoby.

Powikłania w gałce ocznej

Problemy w obrębie narządu wzroku spowodowane tą chorobą to dwie główne grupy. Pierwszą z nich są powikłania w gałce ocznej (tu wymienić możemy takie schorzenia, jak retinopatia, jaskra czy zaćma), drugą – występujące w układzie nerwowym (np. neuropatia nerwu czaszkowego, angiopatyczny – niedokrwienny – udar mózgu).

Ostrość widzenia

Innym częstym problemem okulistycznym u diabetyków jest też osłabienie umiejętności oka w zakresie doboru ostrości widzenia, fachowo nazywane zdolnością akomodacji. Zmiany te dotykają głównie osób młodych. Cukrzyca zwiększa też częstotliwość występowania stanów zapalnych spojówek, a także zespołu suchego oka.

Retinopatia cukrzycowa

Najpoważniejszym i najczęściej występującym powikłaniem cukrzycy jest wspomniana już retinopatia cukrzycowa. Jest to schorzenie zajmujące siatkówkę oka. W związku z tym, że powikłanie to jest w początkowej fazie bezobjawowe (nie powoduje ani pogorszenia widzenia, ani dolegliwości bólowych), jego rozpoznanie możliwe jest wyłącznie w trakcie specjalistycznego badania okulistycznego. Retinopatia cukrzycowa ma charakter postępujący, zaś jej skutki w przypadku braku reakcji mogą być poważne: wylewy krwi do ciała szklistego oka (substancja, wypełniająca gałkę oczną) powodują uszkodzenia siatkówki i w efekcie utratę wzroku. Ślepota może być czasowa i trwać do czasu wchłonięcia krwi (wówczas ostrość wzroku jest bardzo upośledzona) lub trwała, gdy poziom zaawansowania retinopatii jest duży i jest ona nieleczona.

Uwaga! Czynnikiem, który sprawia, że ryzyko zachorowania na retinopatię cukrzycową jest większe, jest wysoki poziom cholesterolu.

Objawy zaawansowanej retinopatii:

  • ciemne plamy w polu widzenia,
  • nieostre widzenie,
  • pogorszenie widzenia o zmierzchu,
  • trudności z przystosowywaniem się do jaskrawego lub przyciemnionego światła.

Każdy, kto zauważy takie objawy, powinien niezwłocznie udać się do lekarza.

Zaćma i jaskra

Zaćma i jaskra występuje u diabetyków znacznie częściej niż u osób, niedotkniętych cukrzycą. Ryzyko pojawienia się jaskry jest u nich około 40% wyższe, niż u osób zdrowych, a możliwość zachorowania na zaćmę wzrasta do 60%. Co więcej, przebieg tych schorzeń u osób, które leczą się diabetologicznie, jest bardziej intensywny, leczenie zaś nastręcza więcej trudności.

Skutkiem zaćmy jest utrata przejrzystości przez soczewkę oka, która przestaje przepuszczać promienie świetlne. Osoba cierpiąca na tę chorobę może odczuwać utratę ostrości widzenia przy patrzeniu z daleka już we wczesnym stadium rozwoju cukrzycy. Brak środków zapobiegawczych w przypadku tej choroby prowadzić może nawet do ślepoty.

Również jaskra, o ile nie zostanie wdrożone odpowiednie leczenie, skutkuje całkowitą utratą wzroku. Genezą tego schorzenia jest podwyższone ciśnienie w gałce ocznej, które powoduje patologiczne zmiany w obrębie tarczy nerwu wzrokowego i siatkówki. W efekcie zniszczeniu ulega tkanka nerwowa. Niestety, choroba ta przez długi czas nie daje widocznych objawów, zaś moment, w którym chory sam zauważa pogorszenie widzenia, wiąże się już z etapem poważnych i nieodwracalnych uszkodzeń w narządzie wzroku. Najmniejsze zmiany w obrębie tarczy oczu mogą być jednak łatwo wykryte przy rutynowej kontroli okulistycznej – to kolejny powód, by poddawać się im regularnie. Warto dodać, że ryzyko wystąpienia tego schorzenia wzrasta z wiekiem (podobnie zresztą jak cukrzycy), a także, gdy w rodzinie są osoby cierpiące na nią.

Powikłania układu nerwowego w cukrzycy

Kolejnym zagrożeniem dla wzroku osoby chorej na cukrzycę są powikłania, występujące w obrębie centralnego układu nerwowego. Neuropatia cukrzycowa, jak fachowo nazywa się ten problem, to najczęstsze przewlekłe okulistyczne powikłanie cukrzycy. Chodzi tu o udary i wylewy w obszarze dróg, pasm i kory wzrokowej, które wywołują częściową lub całościową ślepotę. Innym następstwem tego powikłania może być porażenie nerwów czaszkowych. Wszyscy, którzy doświadczają tych problemów, mogą odczuwać silne dolegliwości bólowe i w związku z tym może się znacząco pogarszać ich jakość życia. Porażenie nerwu III skutkuje na przykład między innymi opadnięciem powieki oraz upośledzeniem funkcji źrenicy, zaś porażenie nerwu IV przez osłabienie mięśnia daje efekt w postaci odchylenia oka ku górze i podwójnego widzenia.

Neuropatie mogą ustępować samoistnie, ale istnieje też ryzyko, że utrwalą się na dłuższy czas, dlatego w przypadku ich wystąpienia należy koniecznie skonsultować się z neurologiem. Zdarza się, że trafiając do okulisty z problemem dwojenia widzenia jesteśmy diagnozowani pod kątem cukrzycy.

Leczenie retinopatii cukrzycowej

Leczenie najczęstszego schorzenia dotykającego cukrzyków, czyli retinopatii, wymaga zaangażowania ze strony chorego, ponieważ jest ukierunkowane wielotorowo. Terapia polega zarówno na stosowaniu środków farmakologicznych, jak i zabiegów (takich jak fotokoagulacja laserowa czy witrektomia). Niezwykle istotne jest, by kontrolować początkowe stadium retinopatii. Im później wykryta jest choroba, tym trudniej nad nią zapanować. Gdy zaś zmiany w siatkówce zaczynają się utrwalać, sytuacja staje się groźna i może prowadzić do ślepoty.

Leczenie zaćmy

W przypadku zaćmy zalecane jest przeprowadzenie operacji, lecz warto podkreślić, że wszyscy chorzy na cukrzycę muszą spełnić dodatkowe warunki, by się do niej kwalifikować (np. niezbędne jest dokładne zdiagnozowanie stanu zaawansowania retinopatii oraz ustabilizowanie glikemii). Wynika to z dwukrotnie większego ryzyka wystąpienia powikłań zarówno przed-, jak i pooperacyjnych u diabetyków.

Leczenie jaskry

Również leczenie jaskry jest u cukrzyków obarczone większymi trudnościami, niż u osób wolnych od tej przypadłości. W leczeniu tej choroby stosuje się farmakologię oraz zabiegi operacyjne, w tym laserowe, a więc mniej inwazyjne niż te klasyczne. W przypadku neuropatii cukrzycowej w obrębie narządu wzroku leczenie zakładać może natomiast wykonanie okularów z pryzmatami, aby wyeliminować problem podwójnego widzenia, dotykający chorych na cukrzycę z powikłaniami układu nerwowego.

Konsekwencje cukrzycy dla oczu

Podsumowując, należy raz jeszcze podkreślić, że konsekwencje problemów w obrębie narządu wzroku, wynikające z przebiegu cukrzycy, są bardzo poważne. Dowodzą tego statystyki, które wskazują, że powikłania okulistyczne cukrzycy są obecnie na pierwszym miejscu w statystykach przyczyn nieodwracalnej ślepoty. Co więcej, ryzyko wystąpienia problemów okulistycznych u osób z cukrzycą jest w przypadku większości wymienionych wyżej schorzeń dwukrotnie większe niż u osób zdrowych. Dlatego walcząc z cukrzycą nie wolno zapominać o regularnej kontroli okulistycznej.

Diagnostyka powikłań okulistycznych cukrzycy

Diagnostyka powikłań okulistycznych cukrzycy obejmuje:

  1. Samokontrolę (która w przypadku choroby przewlekłej, jaką jest cukrzyca, ma kluczowe znaczenie), czyli obserwowanie stanu swojego zdrowia i zwracanie uwagi na wszelkie niepokojące symptomy.
  2. Regularne wizyty kontrolne u lekarzy specjalistów:
  • diabetologa,
  • okulisty.
  1. Badania nieinwazyjne, które może rozważyć okulista:
  • ostrości wzroku,
  • pola widzenia (niezbędne np. przy podejrzeniu jaskry),
  • rozpoznawania barw oraz dna oka,
  • fotografia barwna dna oka,
  • badanie OCT (optyczna koherentna tomografia) – nowoczesne, nieinwazyjne badanie, które pozwala na sprawdzenie stanu struktur siatkówki oka i okolic nerwu wzrokowego (bardzo istotne, szczególnie dla osób ze zmianami cukrzycowymi na dnie oka, i ma duże znaczenie przy kontroli jaskry, która, jak wspomniano, nie daje przez długi czas widocznych symptomów).
  1. Testy inwazyjne – w przypadkach wątpliwych lub z nasilonymi zmianami:
  • angiografia fluoresceinowa siatkówki – podanie kontrastu (wiąże się z ryzykiem powikłań, w związku z czym nie może być traktowane jako badanie rutynowe); badanie umożliwia m.in. wykrycie zmian w oku, sugerujących występowanie retinopatii cukrzycowej nawet we wczesnym stadium, a także wyjaśnienie przyczyn nieuzasadnionego obniżenia ostrości wzroku (np. gdy nigdy nie nosiliśmy okularów, co może sugerować inną przyczynę, np. właśnie cukrzycę).
  1. Badanie USG jako badanie orientacyjne w ocenie retinopatii – pomocne w przypadku schorzeń objawiających się brakiem przejrzystości tkanek, do jakich należy np. zaćma, tzn. utrudniających ocenę siatkówki w badaniu dna oka.
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 10.12.2017
Data ostatniej aktualizacji 20.05.2022