Znamiona na skórze a opalanie

Opalona skóra przydaje atrakcyjności i pewności siebie. Wylegiwanie się na słońcu pozytywnie wpływa na zmniejszenie objawów depresji oraz łagodzi niektóre rodzaje bólu. Niestety, słońce potrafi również wyrządzić naszemu organizmowi wiele szkód. Zbyt długie opalanie może spowodować poparzenia słoneczne, podnieść ryzyko rozwoju chorób nowotworowych skóry, może nawet przyczynić się do stanu bezpośredniego zagrożenia życia – tak zwanego udaru cieplnego.

Pieprzyki. Ile ich mamy?

Na skórze większości osób występują niewielkie, płaskie lub nieco uniesione plamki, najczęściej w kolorze od jasno- do ciemnobrązowego, tak zwane znamiona. Składają się one ze skupisk melanocytów – komórek produkujących barwnik. Obecność większości z nich jest uwarunkowana genetycznie. Przeciętny Polak ma 15–25 znamion barwnikowych, ich ilość jest zwykle wyższa u osób z jasną skórą.

Nadmierna ekspozycja na słońce w dzieciństwie może przyczynić się do powstania większej ilości znamion, niż było to zaprogramowane w genach. Znamiona u dzieci mają tendencję do powolnego powiększania się, proporcjonalnie do wzrostu części ciała, na której się znajdują. U osób powyżej 35. roku życia nowe znamiona nie powinny już powstawać. Na ich skórze mogą pojawiać się inne zmiany, niebędące znamionami, jak na przykład piegi czy plamy soczewicowate, natomiast każde pojawiające się wtedy znamię, wyglądające jak barwnikowe, powinno być poddane obserwacji dermatologicznej, gdyż może to być wyglądający jak znamię nowotwór skóry – czerniak.

Typy znamion

W większości przypadków znamiona barwnikowe są nieszkodliwymi zmianami skórnymi. Są one zwykle symetryczne, w poziomie skóry lub nieco uniesione, mają gładkie, regularne obrysy, jednolity kolor, a ich średnica jest mniejsza niż średnica gumki od ołówka. Na ich powierzchni mogą być czasem widoczne włosy. Większość zmian pozostaje łagodna przez całe życie i nie wymaga interwencji innej niż obserwacja, nie ma też konieczności ich usuwania. Jednakże posiadanie dużej ilości zmian zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów skóry, więc trzeba się regularnie poddawać badaniom lekarskim.

Czasem na skórze występują tak zwane znamiona atypowe. Są to zmiany łagodne, ale ich wygląd może budzić podejrzenie czerniaka. Charakteryzują się asymetrią i nieregularnymi obrysami, a ich kolor jest niejednolity. Mogą być większe niż 6 mm. Tego typu zmiany pojawiają się najczęściej w okresie dojrzewania. W większości przypadków pozostają łagodne przez całe życie, jednak u osób z dużą ilością atypowych znamion istnieje zwiększone ryzyko rozwoju czerniaka – od okresu dojrzewania należy zatem rozpocząć regularne kontrole dermatologiczne, a zmiany podejrzane o wczesne stadium czerniaka usunąć.

Znamiona nowotworowe

Niektóre znamiona barwnikowe wraz z upływem czasu mogą przekształcić się w znamiona nowotworowe. Dzieje się tak wtedy, gdy komórki budujące znamię ulegają uzłośliwieniu i wymykają się spod kontroli organizmu. Dochodzi wtedy do rozwoju bardzo groźnego nowotworu skóry, zwanego czerniakiem. Nieleczony czerniak może dawać przerzuty do organów wewnętrznych.

Czerniak często wygląda jak znamię barwnikowe. Ma jednak pewne charakterystyczne cechy, odróżniające go od nieszkodliwego znamienia. Aby je łatwiej zapamiętać, anglojęzyczne podręczniki sugerują zapamiętanie skrótu ABCDE:

• Asymmetrical – czerniak jest asymetryczny.
• Border – ma nierówną granicę.
• Color – jego kolor jest często nierównomierny.
• Diameter – jest większy niż średnica gumki na ołówku.
• Evolution – jego kolor i kształt mogą się zmieniać z czasem.

Czasem wokół znamienia barwnikowego pojawia się jaśniejsza otoczka pozbawiona pigmentu. Jest to tak zwane znamię halo (albo znamię Suttona). Pojawienie się jasnej otoczki u dzieci i młodych dorosłych zwykle zwiastuje ustępowanie znamienia barwnikowego, natomiast u osób starszych pojawienie się białej otoczki może sugerować przekształcenie się znamienia barwnikowego w czerniaka.

Dowiedz się więcej, jakie objawy daje czerniak i jak przebiega leczenie. 

Plamy soczewicowate

Znamiona mogą być mylone z innymi zmianami skórnymi, na przykład z piegami, zupełnie płaskimi plamkami w kolorze od opalonego ciała do ciemnobrązowego, pojawiającymi się w miesiącach letnich na skórze eksponowanej na słońce u osób z jasną karnacją.

Podobne do znamion barwnikowych są również plamy soczewicowate, które mogą występować od dzieciństwa, bez predylekcji do miejsc eksponowanych na słońce, lub pojawiać się na skórze twarzy, grzbietowych częściach rąk, ramion i pleców na skutek przewlekłej nadmiernej ekspozycji na słońce.

Ich powstawanie dawniej wiązano z wiekiem lub chorobami wątroby. Plamy café au lait (tzn. w kolorze kawy z mlekiem) to plamy wielkości od kilku milimetrów do 15 cm, które, w większej ilości, mogą sugerować uwarunkowaną genetycznie chorobę zwaną neurofibromatozą. Znamię Beckera wygląda jak plama café au lait, ale jego powierzchnia pokryta jest włosami. Plama mongolska to wrodzona niebieskoszara plama, występująca powyżej pośladków. Czasem znamiona skórne mogą imitować nowotwory skóry, np. czerniaka.

Znamiona nie lubią słońca

Z uwagi na to, że nie ma możliwości ingerencji w skład własnych genów, nie da się zapobiec pojawianiu się znamion barwnikowych. Natomiast poprzez unikanie słońca oraz odpowiednią ochronę można zapobiec powstaniu części z nich oraz przekształceniu już istniejących znamion w zmiany nowotworowe.

Słońce emituje promieniowanie ultrafioletowe (UV) sklasyfikowane na 3 typy: UV-A, UV-B i UV-C. Promieniowanie UV-A, dochodzące do powierzchni skóry, jest odpowiedzialne za powstanie opalenizny, czyli wytwarzanie barwnika zwanego melaniną. Niestety, na skutek zdolności do uszkadzania włókien kolagenu i elastyny, jest uważane za główną przyczynę fotostarzenia się skóry. Może również powodować rozwój zmian nowotworowych. Promieniowanie UV-B powoduje produkcję witaminy D w skórze, natomiast jego nadmiar jest odpowiedzialny za powstawanie oparzeń słonecznych i reakcji alergicznych.

Do przebywania na słońcu należy się odpowiednio przygotować. Nawet w pochmurne dni należy chronić skórę przed promieniowaniem UV.

ZNAMIONA POD KONTROLĄ
Pakiet badań ocenia pieprzyki
pod kątem czerniaka i innych zmian skórnych

SPRAWDŹ

Ochrona przed promieniowaniem UV

Aby korzystać ze słońca w sposób możliwie najmniej szkodliwy dla organizmu, należy:

• pozostawać wewnątrz pomieszczeń w pomiędzy godziną 10:00 a 16:00,
• szukać miejsc zacienionych, gdzie dociera mniejsza ilość promieni słonecznych, jak weranda, czy schować się pod drzewem lub parasolem,
• stosować preparaty (mleczka, balsamy, spreje), zawierające filtry przeciwsłoneczne, które przez pochłanianie lub odbijanie promieniowania UV chronią skórę.

SPF (sun protection factor) jest wskaźnikiem pokazującym, jak dużą ochronę przed promieniowaniem zapewnia dany filtr. Powinno się stosować kosmetyki z filtrami o szerokim spektrum, chroniące zarówno przed promieniowaniem UV-A, jak i UV-B.

Według zaleceń Amerykańskiej Akademii Dermatologii przy wyborze preparatu z filtrem przeciwsłonecznym należy kierować się zasadami:

• używać preparatu z SPF min. 30,
• nosić odpowiednią odzież – kapelusz z szerokim rondem, wykonany z materiału o gęstym splocie, koszula z długimi rękawami, długie spodnie, okulary przeciwsłoneczne są dodatkową ochroną dla skóry,
• używać filtra chroniącego zarówno przed promieniowaniem UV-A jak i UV-B,
• osoby ze szczególnie jasną karnacją lub planujące długotrwałą ekspozycję na słońce powinny wybrać preparat z jeszcze wyższym SPF.

Preparat z filtrem należy nanieść na wszystkie eksponowane na słońce partie skóry 15–20 min przed wyjściem na słońce.

Ponownie preparat nakładać po: spoceniu się, otarciu skóry, pływaniu, wycieraniu ręcznikiem. Zaleca się smarowanie co 2–3 godziny.

Na usta należy stosować pomadkę z SPF co najmniej 30 i często ją nakładać. Niektóre preparaty, np. podkłady lub szminki, zawierają w swoim składzie filtry słoneczne. Aby były one efektywne, muszą mieć SPF ponad 15, poza tym zwykle nie chronią one przed promieniowaniem UV-A.

Należy zwracać uwagę na termin przydatności preparatów z filtrem i nie używać ich po wygaśnięciu terminu ważności (wówczas mogą już nie zapewniać odpowiedniej ochrony.

Najlepszą metodą jest stosowanie skojarzonych sposobów ochrony przed słońcem, na przykład chowanie się w cieniu plus krem z filtrem przeciwsłonecznym.

Zapobieganie powstawaniu znamion jest bardziej efektywne niż późniejsze próby ich usuwania. Po usunięciu znamienia pozostaje blizna, której wielkość zwykle uzależniona jest od jego rozmiarów. Ochrona przed słońcem powinna zacząć się już we wczesnym dzieciństwie, gdyż większość słonecznych uszkodzeń skóry występuje u osób poniżej 18. roku życia.