Cukrzyca a wysiłek fizyczny

Co to jest cukrzyca?

Pod pojęciem cukrzycy rozumiemy grupę chorób metabolicznych, charakteryzujących się hiperglikemią, czyli podwyższonym stężeniem cukru we krwi. Powodem tego jest defekt produkcji insuliny lub nieprawidłowe działanie insuliny w organizmie. Dwa podstawowe typy cukrzycy to: cukrzyca typu 1 oraz cukrzyca typu 2.

Cukrzyca typu 1 polega na upośledzonej produkcji insuliny przez trzustkę, co w konsekwencji prowadzi do jej bezwzględnego niedoboru w organizmie. W cukrzycy typu 2 występuje natomiast spadek wrażliwości tkanek organizmu na insulinę (to tzw. insulinooporność), mimo jej nadprodukcji (hiperinsulinemia). Po pewnym czasie dochodzi jednak do wyczerpania możliwości produkcji insuliny przez trzustkę i w konsekwencji również do jej niedoboru w organizmie.

Jeśli chodzi o cukrzycę typu 2, to jest zwykle poprzedzona tak zwanym stanem przedcukrzycowym. Wyróżniamy dwa rodzaje takich stanów: nieprawidłowa glikemia na czczo (tzn. stwierdzane na czczo stężenie cukru we krwi w granicach 100-125 mg/dl) oraz upośledzona tolerancja glukozy po wykonaniu doustnego testu obciążenia glukozą (test polega na wypiciu odpowiednio przygotowanego roztworu glukozy i oznaczeniu jej stężenia we krwi po 120 min, wartości 140-199 mg/dl oznaczają nieprawidłową tolerancję glukozy). Rola wysiłku fizycznego w cukrzycy typu 1 i 2 jest nieco odmienna, ale w obydwu przypadkach niezwykle istotna.

Czy osoby dotknięte tą chorobą mogą podejmować wysiłek fizyczny? Jeśli tak, to jak różnią się zalecenia w zależności od typu cukrzycy?

Wysiłek fizyczny w cukrzycy typu 1

Cukrzyca typu 1 swój początek najczęściej ma w młodym wieku (poniżej 30. roku życia), kiedy to chęć podejmowania aktywności fizycznej jest największa. Regularny wysiłek fizyczny jest zalecany jako wykładnik dbałości o zdrowy styl życia, czynności nerek oraz układu nerwowego i krążenia; nie jest przeciwwskazane uprawianie sportów, nawet wyczynowych. W trakcie wysiłku może wystąpić spadek poziomu cukru we krwi (hipoglikemia), która, jeśli nie zostanie odpowiednio szybko zauważona i wyrównana, może być niebezpieczna.

Z tego powodu, aby zapobiegać występowaniu hipoglikemii, należy przestrzegać kilku zasad:

• nie należy podejmować wysiłku, jeśli poziom glikemii wynosi wyjściowo poniżej 100 mg/dl, albo powyżej 300 mg/dl, lub 250 mg/dl i jednocześnie stwierdza się obecność ciał ketonowych w moczu;
• kontrolować glikemię przed, w trakcie oraz po zakończeniu wysiłku;
• przyjmować dodatkowe węglowodany przed wysiłkiem oraz co godzinę w trakcie wysiłku, a także po jego zakończeniu, jeśli wysiłek trwa dłużej – stale kontrolując glikemię;
• unikać ciężkiego wysiłku w czasie szczytu działania insuliny;
• w przypadku podjęcia nieprzewidzianego wysiłku już po wstrzyknięciu insuliny powinno się zjeść dodatkową porcję węglowodanów;
• w niektórych przypadkach wskazane jest zmniejszenie dawki insuliny nawet o 30-50% przed planowanym wysiłkiem w zależności od intensywności treningu fizycznego oraz wyjściowego poziomu glikemii;
• nie wstrzykiwać insuliny w okolice ciała szczególnie intensywnie uczestniczące w wysiłku fizycznym;
• nie należy podejmować wysiłku w trakcie trwania choroby (przeziębienie, gorączka itp.);
• należy zapewnić odpowiednią podaż płynów (najlepiej ok. 150 ml co 20 min) w trakcie wysiłku;
• należy pamiętać, że bardzo intensywny i krótkotrwały wysiłek fizyczny może czasami prowadzić do hiperglikemii i kwasicy.

Modyfikacja dawek insuliny na potrzeby uprawiania aktywności fizycznej powinna być w każdym przypadku omówiona z lekarzem prowadzącym. Początkowo dostosowanie dawkowania insuliny może nie być łatwe, ale nie należy się tym zniechęcać. W okresie podejmowania nowej aktywności fizycznej podstawowe zabezpieczenie przed niedocukrzeniem stanowi zwiększona częstotliwość kontroli stężenia cukru we krwi. W miarę upływu czasu, dzięki dokładnej kontroli, będzie możliwe poznanie własnego organizmu oraz jego reakcji na określone „dawki” wysiłku fizycznego w odniesieniu do wartości glikemii. Na tej podstawie można dostosowywać dawki insuliny oraz częstość spożywania dodatkowych porcji węglowodanów.

Wysiłek fizyczny w cukrzycy typu 2

Trudno przecenić rolę regularnego wysiłku fizycznego w leczeniu cukrzycy typu 2. Przede wszystkim jednak systematyczna aktywność fizyczna zmniejsza, nawet do 60%, ryzyko zachorowania na cukrzycę. Jest to szczególnie istotne dla osób z grupy podwyższonego ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2 (obciążający wywiad rodzinny, nadwaga i otyłość, stan przedcukrzycowy i wiele innych).

Regularny wysiłek fizyczny jest określany nawet jako niefarmakologiczna metoda leczenia cukrzycy. Po pierwsze, ułatwia on utrzymanie odpowiedniej wagi ciała lub, jeśli to wskazane, jej redukcję. Sama dieta jest w większości przypadków niewystarczająca do zrzucenia zbędnych kilogramów, gdyż organizm po pewnym okresie zmniejszonej podaży kalorii w diecie przyzwyczaja się do tego i zaczyna oszczędzać energię. Dlatego dla efektywnej redukcji masy ciała, oprócz zmniejszenia podaży energii w diecie, konieczne jest też zwiększenie jej zużycia przez organizm. Najlepiej osiąga się to poprzez regularny wysiłek fizyczny.

Systematyczna aktywność fizyczna ułatwia przełamanie zjawiska insulinooporności, czyli uwrażliwia tkanki organizmu na działanie insuliny. Jest to niezwykle ważny efekt dla leczenia cukrzycy, ponieważ zdecydowanie poprawia jej kontrolę oraz w wielu przypadkach pozwala na zredukowanie dawek stosowanych leków (zarówno insuliny, jak i leków doustnych).

Zjawisko niedocukrzeń w mniejszym stopniu dotyczy osób z cukrzycą typu 2 niż typu 1. Mimo to zagrożenie takie istnieje, zwłaszcza u osób stosujących doustne leki hipoglikemizujące, np. pochodne sulfonylomocznika, oraz leczonych insuliną. Każdy chory powinien zapytać lekarza prowadzącego, czy stosowane u niego leki mogą spowodować niedocukrzenie. Przy rozpoczynaniu nowej aktywności fizycznej należy zawsze zintensyfikować kontrolę glikemii. Pomiary zawartości cukru we krwi powinno się wykonywać przed, w trakcie i po wysiłku fizycznym. Lekarz prowadzący może również podjąć decyzję o zmniejszeniu dawek stosowanych leków. Trzeba również pamiętać, że przyjmowanie dodatkowych dawek węglowodanów w związku z wysiłkiem fizycznym, zwłaszcza przez osoby otyłe, zwykle nie jest wskazane.

Rodzaj i intensywność treningu dla osób w cukrzycą

U większości osób chorych na cukrzycę typu 1, jeśli nie występują powikłania narządowe cukrzycy, nie ma przeciwwskazań do uprawiania sportów. Należy jednak pamiętać o wspomnianych zasadach bezpieczeństwa. Pacjenci chorzy na cukrzycę typu 2 to często osoby w średnim i starszym wieku, obciążone dodatkowymi schorzeniami. Dlatego przed podjęciem nowej, intensywnej aktywności fizycznej wskazana jest kontrola u lekarza prowadzącego, celem oceny ogólnego stanu zdrowia i indywidualnego dostosowania intensywności treningów. Możliwe, że w części przypadków konieczne będzie wykonanie dodatkowych badań oceniających stan wydolności fizycznej, takich jak EKG czy próba wysiłkowa. Lekarz prowadzący może również sprawdzić stopień nasilenia późnych powikłań cukrzycy (ocena dna oka, układu nerwowego oraz czynności nerek).

Powikłania cukrzycy

Spośród powikłań cukrzycy, które mogą ograniczać pewne aktywności fizyczne, zarówno u o osób z cukrzycą typu 1 jak i 2, należy wymienić:

• przy nasilonych zmianach na dnie oka (retinopatia cukrzycowa) należy unikać intensywnych ćwiczeń, podczas których dochodzi do wstrzymywania oddechu, natężania mięśni, podskoków i ćwiczeń w skłonie;
• przy neuropatii, powodującej zaburzenia czucia w stopach, nie jest wskazane bieganie, zwłaszcza po twardym podłożu, ćwiczenia na stopniu czy na bieżni, które mogą sprzyjać uszkodzeniom stóp.

Osoby chorujące na cukrzycę powinny również unikać sportów siłowych, takich jak podnoszenie ciężarów. Takie sporty stanowią duże obciążenie układu krążenia i przyczyniają się do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi.

Wysiłek fizyczny powinien być podejmowany regularnie. Najlepiej jest ćwiczyć we wszystkie dni tygodnia, a plan minimum to cztery razy w tygodniu. Czas trwania wysiłku nie powinien być krótszy niż 30 min dziennie. Jeżeli dotychczas prowadziło się siedzący tryb życia, nie powinno się zaczynać od dużych wysiłków. Dobrym rodzajem aktywności dla osób rozpoczynających trening fizyczny jest energiczny marsz, który na początku może trwać krócej niż pół godziny. W miarę przyzwyczajania się do wysiłku fizycznego czas trwania marszu można stopniowo wydłużać, do osiągnięcia minimum 30 minut. Marsz jest bezpieczną i dobrą formą aktywności fizycznej dla każdego. W zależności od preferencji jako pierwszą formę aktywności fizycznej można również wybrać spokojną jazdę na rowerze po płaskim terenie. Oba rodzaje aktywności należą do grupy sportów powodujących pożądany wysiłek tlenowy. Pozostałe aktywności z tej grupy to: pływanie, narty biegowe, wioślarstwo, taniec, gra w piłkę siatkową lub koszykówkę.

Pamiętaj!

Zawsze przed podjęciem bardziej intensywnego wysiłku należy wykonać badania, które pozwolą ocenić obecność i stopień zaawansowania powikłań cukrzycy oraz wydolność fizyczną organizmu.

Przeczytaj także o diecie cukrzycowej.