Dysforia płciowa. Objawy, leczenie niezgodności płciowej (zaburzeń identyfikacji płciowej)

Dla niektórych osób płeć, z którą się utożsamiają, będzie różnić się od płci nadanej im przy narodzinach. Może się zdarzyć, że sytuacja ta wiązać się będzie z przeżywaniem bardzo silnego stresu upośledzającego codzienne funkcjonowanie – mówimy wówczas o dysforii płciowej. Czym dokładnie jest to zjawisko i jak się objawia?
Dysforia to reakcje wynikające z uczucia niespójności z płcią przypisaną przy urodzeniu.

Czym jest dysforia płciowa?

Dysforia płciowa jest pojęciem określającym dyskomfort i cierpienie psychiczne związane z niespójnością pomiędzy płcią przypisaną przy urodzeniu (ustalaną na podstawie obecności męskich bądź żeńskich narządów płciowych) a tożsamością płciową. Osoby transpłciowe oraz osoby różnorodne płciowo mogą doświadczyć zaburzenia identyfikacji płci na różnych etapach swojego życia, jednakże nie jest to reguła – część z nich będzie żyć w zgodzie ze swoim ciałem, niezależnie od poddania się jakimkolwiek działaniom medycznym afirmującym płeć.

Objawy dysforii płciowej

Początek objawów najczęściej sięga dzieciństwa. Bywa jednak, iż symptomy ujawniają się dopiero po okresie dojrzewania lub później. Klasyfikacja DSM-5 wymienia szereg kryteriów, z których spełnione muszą być co najmniej dwa w celu postawienia klinicznego rozpoznania dysforii, a czas ich trwania musi wynosić minimum 6 miesięcy. Kryteria te różnią się od siebie w zależności od wieku – nieco inaczej prezentują się one dla dzieci oraz dorosłych i adolescentów. Niezależnie jednak od tego, ile pacjenci mają lat, wspólnym mianownikiem dla spełnianych przez nich kryteriów musi być odczuwanie znaczącego dyskomfortu oraz upośledzenie funkcjonowania na różnych płaszczyznach życia. Osoby te borykają się z niską samooceną, a także poczuciem izolacji społecznej. Są też o wiele bardziej narażone na depresję oraz zaburzenia lękowe. Często wycofują się z kontaktów towarzyskich i przejawiają spektrum ryzykownych zachowań.

Dysforia u dzieci 

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne posługując się terminem "płeć przypisana", odwołuje się do tej zdentyfikowanej po narodzinach, zgodnej z cechami płciowymi, tzw. "płci urodzeniowej". 

Dzieci z zaburzenia identyfikacji płci zwykle reagują bardzo negatywnie na próby rodziców, aby nakłonić je do ubierania się w "odpowieni" sposób. Niektóre mogą odmówić udziału w szkolnych lub towarzyskich wydarzeniach, podczas których odpowiedni strój jest wymagany. Dziewczynki mogą wybierać sporty kontaktowe, zabawy o nieco brutalniejszym przebiegu. Bywa, że dojrzewające nastolatki obwiązują piersi, aby nie było ich widać. W skranych przypadkach mogą próbować oddawać mocz w pozycji stojącej.

Chłopcy natomiast jako dzieci mogą przymierzać damskie ubrania, improwizować noszenie długich włosów (np. robiąc je z szalików), podczas zabawy "w dom" odgrywać rolę matki. Bywają ostrożniejsi niż ich rówiesnicy, preferują sporty opierające się na wspólzawodniczeniu, zamiast brutalniejszych, kontaktowych aktywności. Niekiedy nastoletni chłopcy wybierają ciasną bieliznę, aby na spodniach nie odznaczały się genitalia. Mogą upierać się, aby oddawać mocz na siedząco.

Wg klasyfikacji DSM-5 o zaburzeniu u dzieci, można mówić, jeśli w sposób wyraźny i silny odczuwają:

Dysforia u dzieci objawia się nieco innymi cechami niż u osób dojrzałych.

Dysforia u nastolatków i dorosłych

Nastolatkowie oraz dorośli mogą wyrażać chęć pozbycia się pierwszorzędowych i/lub drugorzędowych cech płciowych (za pomocą terapii hormonalnej, korekty płci). Przyjmują styl bycia, ubiór, zachowania doświadczanej płci. Czują się nieswojo, jesli społeczeństwo postrzega je według płci urodzeniowej.

Cytując klasyfikację Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, zaburzeniem dotknięta jest osoba spełniająca poniższe kryteria, a odczuwanie ich jest silne.

Niezgodność płciowa u dorosłych - nieutożsamianie się ze swoją płcią, niezgodność z pierwszorzędowymi i drugorzędowymi cechami płciowymi własnego ciała prowadzi np. do wyboru leczenia hormonalnego.

Dysforia - diagnoza i leczenie

Diagnoza opiera się na kryteriach przedstawionych w klasyfikacji DSM-5. Postawienie jej jest kluczowe, aby ułatwić osobom cierpiącym z powodu dysforii dostęp do właściwej opieki medycznej oraz leczenia.

W psychoterapii ważna jest otwarta dyskusja oraz przyjrzenie się doświadczeniom i uczuciom danej osoby związanymi z tożsamością płciową i ekspresją płci. W trakcie terapii powinna zostać zapewniona pacjentowi przestrzeń do swobodnej eksploracji siebie, bez narzucania jakichkolwiek potencjalnych rezultatów tego procesu. Wsparcie powinno opierać się na afirmacji tej płci, z którą się identyfikują, np. poprzez stosowanie w stosunku do nich właściwych zaimków oraz imion.

Osoby z zaburzeniem identyfikacji płci podczas aktywności seksualnej zwykle unikają pokazywania swoich narządów płciowych, nie pozwalają ich dotykać. 

Procedura uzgodnienia płci w świetle polskiego prawa

Niestety, na dzień dzisiejszy nie istnieją w Polsce przepisy ściśle regulujące proces uzgodnienia płci metrykalnej, stąd procedura ta pozostaje niemałym wyzwaniem dla sądownictwa. Jej wieloaspektowość i złożoność wymaga szczególnego podejścia, a zakres zależy wyłącznie od osoby, która się jemu poddaje i powinien przebiegać w pełni ochrony godności i prywatności jednostki. Przepisy wprost określające procedurę obowiązują natomiast już w 30 państwach europejskich i, jak podaje Agencja Praw Podstawowych, obserwuje się rosnącą tendencję do standaryzowania i upraszczania przebiegu tego procesu.

W toku postępowania sąd może wymagać od powódki/powoda tylko jednego dokumentu, którym jest formalna diagnoza lekarzy specjalistów stwierdzająca transpłciowość. Po uzyskaniu orzeczenia sądu w sprawie płci, na wniosek osoby transpłciowej kierownik urzędu stanu cywilnego nadaje nowy numer PESEL oraz, co mimo niechęci osób transpłciowych nadal funkcjonuje w praktyce, wprowadza wzmiankę dodatkową dotyczącą zmiany oznaczenia płci w oparciu o wyrok sądu.

Przeczytaj także: 

Chemseks – co to jest, jakie niesie zagrożenia?

Źródła

psychiatry.org/patients-families/gender-dysphoria/what-is-gender-dysphoria

nhs.uk/conditions/gender-dysphoria/

bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Postepowania_w_sprawach_o_ustalenie_plci.pdf

 

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 14.11.2022
Data ostatniej aktualizacji 29.11.2022