DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików) – co to znaczy, relacje i terapia

Czym jest syndrom DDA?

„Syndrom DDA” w rozumieniu medycznym nie istnieje, podobnie jak współuzależnienie, zatem nie jest ujmowany w żadnym systemie klasyfikacyjnym typu ICD czy DSM.

W znaczeniu ogólnym, wynikającym między innymi z praktyki terapeutycznej, klinicznej jak i obserwacji społecznych, istnieje możliwość wyodrębnienia określonej liczby właściwości, cech czy zachowań wzajemnie powiązanych ze sobą, które można określić mianem „syndromem Dorosłego Dziecka Alkoholika”.

W latach 70 psychologowie stworzyli charakterystykę dziecka, żyjącego w rodzinie, w której przynajmniej jeden z rodziców był uzależniony od alkoholu. Jednocześnie obserwacje czynione przez terapeutów i uczestników grup typu AA potwierdzały istnienie wspólnego zespołu cech i określonego schematu funkcjonowania osób wywodzących się z rodzin alkoholowych. Historia DDA w Polsce sięga połowy lat osiemdziesiątych, wówczas to zaczęły powstawać pierwsze grupy samopomocowe.

Dziecko lub młoda osoba, dorastająca w rodzinie z problemem alkoholowym, doświadcza na co dzień przede wszystkim lęku, niepewności, nieustannego napięcia, poczucia wstydu. Towarzyszy jej poczucie niższości, izolacji, odmienności i poczucia osamotnienia. Dzieciństwo spędzone w rodzinie alkoholowej, to pasmo bolesnych strat i rozczarowań związanych z  pogarszającą się zwykle sytuacją materialną rodziny, a także z brakiem zainteresowania życiem dziecka. W takiej rodzinie dziecko narażone jest na frustrację z powodu naruszenia podstawowych życiowych potrzeb: bezpieczeństwa, akceptacji, bycia ważnym. Rodzice są skoncentrowani na piciu własnym lub małżonka, labilni emocjonalnie, często niezdolni do bezwarunkowego dawania miłości, uwagi, wspierania, uwikłani w dramatyczną sytuację domową. Dziecko nie rozumie choroby alkoholowej ani zjawisk charakterystycznych dla współuzależnienia. Pozostaje samo ze swoją dziecięcą potrzebą bycia kochanym, a nie otrzymując tego, co mu się w naturalny sposób należy. Dochodzi do wniosku, że to pewnie z nim jest coś nie w porządku.

W rodzinach  alkoholowych jest silna potrzeba ukrycia faktu nałogu przed światem, dlatego dziecko szybko zaczyna korzystać z reguły „trzy razy nie” czyli: że nie warto nikomu ufać, nie warto nikomu mówić, nie wolno czuć. Te niepisane (a znane wszystkim osobom z dysfunkcyjnych rodzin) zasady, zapewniają rodzicom poczucie kontroli i pewnej bezkarności, dzieciom natomiast możliwość odcięcia się, zamrożenia na odczuwanie bolesnych emocji oraz namiastkę normalnego życia poza patologicznym domem. Jednocześnie brak rozmowy na ten temat powoduje u dziecka brak możliwości uzyskania wsparcia z zewnątrz.

Miliony osób wywodzących się z domów z problemami z alkoholem trwają w tzw. pętli autodestrukcyjnych wzorów zachowań, które pozwalały im przetrwać koszmar życia w alkoholowej rodzinie, ale które stają się destrukcyjne w dorosłym życiu. Mają negatywny wpływ na ich zdrowie psychiczne, jakość życia, poczucie szczęścia i satysfakcji życiowej.

Syndrom może stanowić podłoże do poważniejszych problemów psychologicznych, zaburzeń osobowości i zaburzeń psychicznych o charakterze lękowym, afektywnym, depresyjnym, psychosomatycznym.

Jak rozpoznać DDA? Objawy

Zaburzenia w funkcjonowaniu osób z syndromem DDA rozumiane są jako pewne utrwalone, powtarzalne schematy funkcjonowania. Osoby dotknięte tym syndromem przeżywają teraźniejszość poprzez traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa.

Warto jednak pamiętać, że nie każde dziecko wychowujące się w rodzinie z problemem alkoholowym będzie w dalszym życiu przejawiać syndrom DDA. Istnieją „dzieci elastyczne”, które są bardziej odporne na urazy psychiczne. Potrafią odizolować się od problemów występujących w rodzinie, zaspokajać własne potrzeby. Z badań wynika także, że na pojawienie się problemów w dorosłym życiu dzieci z domu alkoholików wpływa wiek dziecka, w którym zaczęło ono dostrzegać problem alkoholizmu w rodzinie.

Wymieniony poniżej zestaw cech nie jest oparty na podstawach naukowych, ma jednak wszelkie znamiona prawdy dla tych, którzy borykają się z dziedzictwem dzieciństwa przeżywanego w rodzinie alkoholowej.

• lęk przed utratą kontroli, uczuciami, sytuacjami konfliktowymi, a także zmianami;
• impulsywność;
• nadmierne poczucie odpowiedzialności i pragnienie kontrolowania siebie i otoczenia lub odwrotnie brak umiejętności przyjmowania odpowiedzialności za swoje działania;
• poczucie winy towarzyszące wielu sytuacjom;
• niemożność odprężenia się, zabawy, odczuwania przyjemności;
• wysoki samokrytycyzm;
• tendencja do kłamania bez żadnej przyczyny;
• poniżanie siebie w relacjach seksualnych, trudności przeżywane w związkach intymnych;
• przeżywanie rzeczywistości z pozycji ofiary;
• obawa przed utratą kontroli;
• umiejętność przetrwania w ciężkich sytuacjach;
• łatwość wchodzenia w relacje z ludźmi w rolę powiernika i ratownika, co powoduje często podporządkowanie swojego życie innym;
• nienaturalnie silna potrzeba akceptacji;
• przewlekłe cierpienie spowodowane wydarzeniami, które miały miejsce dużo wcześniej.

Fizycznymi objawami mogą być zawroty głowy, omdlenia, drżenie rąk i ciała w sytuacjach stresowych, nieuzasadnione bóle głowy, zwiększona potliwość, tachykardia i uczucie kołatania serca.

Role odgrywane przez DDA

Dziecku w rodzinie z problemem alkoholowymi przypisane są określone, wadliwe role rodzinne, które umożliwiają przetrwanie w dysfunkcjonalnym środowisku. Role te są często predyktorem tego, jak dziecko będzie radziło sobie potem w życiu dorosłym życiu.

1. Bohater rodzinny
   Przeważnie pełni ją najstarsze dziecko, które nakłada na siebie wiele obciążeń. Jest wzorowym uczniem, opiekuje się  młodszym rodzeństwem. Rezygnuje ze swoich przyjemności aby godzić rodziców, pomagać im porządkować chaos spowodowany piciem jednego z nich. Nie okazuje bólu, cierpienia ani innych swoich uczuć, bo się ich wstydzi. Uważa i zachowuje się jakby był jedynym dorosłym w rodzinie.
2. Niewidzialne dziecko
   Ma własny świat fantazji, izoluje się od rówieśników. Ma problemy ze snem, niską odporność organizmu. Jest często smutne lub na swój wiek poważne. Perfekcyjnie opanowało „regułę 3 razy nie”.
3. Kozioł ofiarny
   Na nim wyładowywane są wszystkie emocje. Często jest obwiniany i poniżany. Rodzice wmawiają mu, że są z nim trudności wychowawcze. Często w młodym wieku sięga po używki. Charakterystyczny jest bunt przeciw zasadom.
4. Maskotka/błazen
   Szybko staje się ozdobą rodziny. Jest urocze, rozładowuje napięcia w rodzinie. Nikt nie traktuje go poważnie, traci umiejętność rozróżnienia, co jest poważne, a co nie.

Jak widzą świat Dorosłe Dzieci Alkoholików

Emocjonalne koszty życia w alkoholowych rodzinach są bardzo wysokie i wpływają na jakość życia społecznego, zawodowego, towarzyskiego, własnej rodziny oraz na zdrowie fizyczne. Dorośli dorastający w takim środowisku, choć często nie są tego świadomi, mają cechy i umiejętności, które wykształcili w sobie, aby przetrwać trudne dzieciństwo i młodość. W życiu dorosłym są to zasoby, które odkryte zwykle dopiero podczas terapii stanowią ich mocne strony.

Mocne strony DDA

Dzieci wychowujące się w rodzinach z problemem alkoholowym często musiały same zaspokajać swoje potrzeby, organizować życie, wypełniać obowiązki, ukrywać to, co naprawdę działo się w ich domach, co w dorosłym życiu powoduje trudności z zaufaniem, ale czyni ich też bardzo zaradnymi.

Skutkiem tego są często są bardzo adaptacyjni, z uwagi na wiele trudności, które musieli pokonywać w młodszym wieku Jako dorośli z łatwością przystosowują się do różnorodnych warunków. Bywa to pomocne w radzeniu sobie w nagłych kryzysowych sytuacjach. Nie tracą wówczas głowy, tylko spokojnie zabierają się do działania.

W razie katastrof czy wypadków jako pierwsi wiedzą co robić. Z uwagi na to, że wychowywali się w poczuciu nieustannego zagrożenia i braku stabilności, mają w sobie pewien rodzaj nadkontroli. Są zawsze czujni, wyczuwają niebezpieczeństwo szybciej niż czynią to zwykli ludzie. Bywają bardzo dobrze zorganizowani, przygotowani na każde możliwe wydarzenie. Czyni ich to niezwykle cenionymi towarzyszami podróży, pomaga realizować się w niektórych zawodach, ale jest także bardzo obciążające, uniemożliwiające odpoczynek i regenerację.

Na czym polega terapia DDA?

Ważne jest aby jak najszybciej podjąć terapię, jednak z badań wynika, że zgłaszają się na nią osoby dopiero w okolicach 35-40 roku życia. Wskazana jest psychoterapia indywidualna, możliwe są także terapie grupowe, często dające możliwość zrozumienia, jak wiele osób ma podobne doświadczenia.

Zwykle podczas terapii taka osoba po raz pierwszy opowiada komuś z zewnątrz o traumach z dzieciństwa. Samo mówienie o tym jest pierwszym krokiem do zdrowienia. Terapia pomaga także w uporządkowaniu i nazwaniu doświadczeń z dzieciństwa. Osoba podczas pracy z terapeutą zyskuje więcej świadomości i zrozumienia dla samego siebie, a także uczy się o związku pomiędzy tym co było kiedyś, a tym, co jest teraz. Jednocześnie uczy tego, żeby nie reagować na to, co się dzieje teraz, w taki sam sposób, jak kiedyś. Pomaga też  inaczej traktować siebie: odzyskać godność, trafnie odczytywać swoje potrzeby i uczucia, uznawać ich ważność.

Natomiast podczas terapii grupowej czynnikiem leczącym jest to, że wszyscy jej uczestnicy mają podobne problemy, przeżycia emocjonalne i doświadczenia. Uczestnicy mogą otwarcie mówić o swoich przeżyciach, bez obawy o to, że zostaną ocenieni, niezrozumiani. Jednorodność grupy daje poczucie zrozumienia, bezpieczeństwa i siły.

Czy da się „wyleczyć” DDA?

Możliwe jest dobre, pełne życie nawet po doświadczeniu traumatycznego, pełnego cierpienia dzieciństwa.

Czy istnieje ryzyko, że dorosły DDA zostanie alkoholikiem?

Statystyki sugerują, że w grupie tej występuje czterokrotnie wyższe prawdopodobieństwo uzależnienia, niż w przypadku dzieci wychowujących się w rodzinie bez problemu alkoholowego. Związane jest to z często doświadczanym poczuciem osamotnienia i zaniżonym poczuciem własnej wartości. Ponadto obserwuje się, że córki alkoholików częściej wybierają mężczyzn ze skłonnościami do uzależnień na swoich partnerów niż pozostałe kobiety.

Dzieci Dorosłych Alkoholików a relacje partnerskie

Wśród dorosłych osób z dysfunkcyjnych domów jest duża ilość osób samotnych. Prawie połowa z nich nie decyduje się na stały, zalegalizowany związek, a ok. 1/3 małżeństw kończy się rozwodem. Jest to znacznie więcej niż wśród ogółu Polaków. Podobnie duży odsetek osób z syndromem nie decyduje się na posiadanie potomstwa.

Boją się także powtórzenia we własnym związku tego, co działo się w ich domu rodzinnym. Często mają głęboko tkwiące w nich przekonanie, że w małżeństwie można się tylko krzywdzić, że bliskość z drugą osobą jest zagrażająca i prowadzi do cierpienia. Stąd nie podejmują prób budowania relacji z druga osobą, te podejmowane zbyt często końca się niepowodzeniem.

Zdarza się, i to wcale nierzadko, funkcjonowanie na przeciwległym biegunie, gdzie kochają aż za bardzo. Dorastając, nie otrzymywali wystarczająco miłości, uwagi i zrozumienia, więc w dorosłym życiu desperacko próbują nadrobić te braki. Oczekują od swojego partnera całkowitego zaangażowania.

Charakterystyczne jest to, ze duża część osób obarczonym syndromem nie podejmuje się budowania relacji partnerskich, bo uważają, że ich podstawową rolą jest opieka na rodzicem. Często do późnego wieku lub przez całe dorosłe życie pozostają uwikłani w życie swoich rodziców.

Czy związek z osobą DDA jest możliwy?

Osoby wychowane w rodzinie dysfunkcyjnej mają problemy z dotarciem do własnych uczuć, emocji. Nauczyły się więc zaprzeczać swoim zmysłom i emocjom, straciły do siebie zaufanie, a zaufanie do innych ludzi zostało zawiedzione już na starcie ich życia. W związku z czym budowanie relacji z taką osobą wydaje się być szalenie trudne, jednak nie jest niemożliwe. Kluczem do poprawy jakości relacji wydaje się być nauczenie brania odpowiedzialności za swoje życie i samopoczucie, co jest możliwe w procesie psychoterapii. Zapewne dodatkowym wsparciem w procesie budowania trwałej relacji jest psychoedukacja partnera osoby DDA jak i terapia par.

Filmy dotykające problemu wychowywania się w rodzinie alkoholowej:

• „Zranione dusze”
• „Szklany zamek”
• „Chłopak rzeźnika”
• „Kochankowie mojej mamy”

Książki, które warto przeczytać

• „Dom w butelce. Rozmowy z Dorosłymi Dziećmi Alkoholików.” A. Jucewicz , M. Kicińska 
• „Wyrosnąć z DDA. Wsparcie dla dorosłych córek alkoholików” R. Ackerman
• „Wsparcie dla Dorosłych Dzieci Alkoholików” T. Hellsten