Dieta ketogeniczna - zasady, jadłospis, co warto wiedzieć o diecie keto

Dieta ketogeniczna z roku na rok zyskuje coraz większą popularność. Pojawiają się doniesienia, że może być wykorzystywana w profilaktyce i leczeniu m.in. otyłości, cukrzycy, niektórych nowotworów oraz chorób neurodegeneracyjnych. Czy rzeczywiście restrykcje dietetyczne związane z wyborem tej diety przynoszą oczekiwane korzyści zdrowotne? Jak się okazuje, długoterminowe skutki niekiedy są bardzo poważne i mogą sprzyjać rozwojowi wielu schorzeń. Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się, na czym polega dieta keto. 
Kiedy stosowanie diety keto jest wskazane? Czego nie jeść? Czy istnieje ryzyko wystąpienia powikłań po wprowadzeniu organizmu w stan ketozy? 

Dieta ketogeniczna co to?

Dieta ketogeniczna (ketogenna) charakteryzuje się bardzo niską zawartością węglowodanów, przy jednocześnie wysokiej zawartości tłuszczu. Białko w tym sposobie żywienia zwykle dostarczane jest w ilościach zgodnych z zapotrzebowaniem. W zależności od składu jakościowego wyróżnia się kilka rodzajów diety ketogenicznej. Najbardziej restrykcyjną jest klasyczna dieta ketogeniczna, charakteryzująca się największą ilością tłuszczu - zawartość tego makroskładnika w stosunku do węglowodanów i białka wynosi 4:1. Taka forma diety ketogennej wykorzystywana jest przede wszystkim w leczeniu padaczki lekoopornej i musi być prowadzona pod ścisłym nadzorem medycznym.



Kolejnym rodzajem jest dieta MCT (ang. Medium Chain Triglycerides), której istotnym źródłem energii są średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe, takie jak np. kwas kaprylowy czy laurynowy. Zmodyfikowana dieta Atkinsa opiera się na redukcji węglowodanów i zwiększonej podaży tłuszczów, bez ograniczenia białka i restrykcji kalorycznych. Natomiast najmniejszym udziałem tłuszczu cechuje się dieta ketogenna o niskim indeksie glikemicznym. Procentowy udział makroskładników w wybranych rodzajach diety ketogenicznej przedstawiono w tabeli 1.

Procentowy udział makroskładników w różnych rodzajach diety ketogenicznej

 

 Procentowy udział makorskładników
Rodzaj diety ketogenicznej węglowodanytłuszczebiałko
Klasyczna

4

90

6

MCT

17

73 (30-60 z MCT)

10

Zmodyfikowana dieta Atkinsa

5

65

30

Z niskim indeksem glikemicznym

10

60

30

Źródło: zmodyfikowano na podstawie: Mohammadifard N., Haghighatdoost F., Rahimlou M. i wsp. The Effect of Ketogenic Diet on Shared Risk Factors of Cardiovascular Disease and Cancer. Nutrients. 2022; 14(17): 3499

Zasady diety ketogenicznej

Zasady diety ketogenicznej stanowią przeciwieństwo zaleceń zdrowego odżywiania, zgodnie z którymi to węglowodany powinny być głównym źródłem energii. Aby organizm zaadaptował się do wykorzystywania kwasów tłuszczowych w celach energetycznych, całkowita dzienna zawartość węglowodanów w diecie nie powinna przekraczać 20-50 g. Z powodu tak niskiego stężenia glukozy we krwi, zmniejsza się wydzielanie insuliny i dochodzi do zmian metabolicznych, w wyniku których organizm zostaje wprowadzony w stan ketozy, a w wątrobie następuje wzmożona produkcja ciał ketonowych - acetonu, acetooctanu i b-hydroksymaślanu, które stają się głównym substratem energetycznym.

Ketoza może wystąpić na skutek wzmożonego wysiłku fizycznego, modyfikacji dietetycznych, stosowania postów lub głodówek czy w przebiegu niektórych chorób, takich jak np. cukrzyca. Mimo licznych informacji, dotyczących jej korzystnego wpływu na wybrane procesy metaboliczne, należy mieć na uwadze, że długotrwale utrzymujący się stan ketozy, może być przyczyną wielu poważnych powikłań zdrowotnych.

Cholesterol całkowity
Cena badania od 8,00 zł

SPRAWDŹ >>

Zalety diety ketogennej 

Dieta ketogenna ma udowodnione działanie w leczeniu padaczki lekoopornej u dzieci. Wykazano, że ograniczenie spożycia węglowodanów, przy jednoczesnym zwiększeniu spożycia tłuszczów, skutecznie redukuje liczbę napadów padaczkowych o około 30 proc. W ostatnich latach popularność keto diety, a zwłaszcza jej mniej restrykcyjnych form, zaczęła znacznie wzrastać. Szczególną rolę przypisuje się jej w odniesieniu do redukcji masy ciała. Zaobserwowano, że zwiększone spożycie tłuszczu przyczynia się do zmian hormonalnych, które odpowiadają za hamowanie apetytu. Co więcej, stan ketozy prawdopodobnie zwiększa całkowity dzienny wydatek energetyczny oraz nasila procesy glukoneogenezy, co skutkuje podwyższonym zapotrzebowaniem energetycznym. 

Potencjalne korzyści wynikające ze stosowania takiej diety oceniano również w kontekście chorób przewlekłych. Zaobserwowano, że u osób chorujących na cukrzycę typu 2, dieta ketogenna może przyczynić się do poprawy kontroli glikemii oraz zwiększać wrażliwość tkanek na insulinę. Obszarem badań była również rola diety ketogennej w patogenezie chorób układu sercowo-naczyniowego. Korzystne zmiany, takie jak np. niewielkie obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, spadek stężenia triglicerydów i wzrost cholesterolu HDL, zaobserwowano tylko u niektórych osób odżywiających się zgodnie z zasadami diety keto i miały one charakter krótkoterminowy.

Badano także wpływ diety ketogennej na rozwój niektórych nowotworów oraz chorób neurodegeneracyjnych, ale uzyskane na ten moment wyniki nie są jednoznaczne. Powikłania wynikające z odżywiania się w sposób zgodny z zasadami diety ketogennej, niejednokrotnie mogą przewyższać korzyści, dlatego też taki sposób żywienia nie powinien być rozpoczynany bez konsultacji ze specjalistą.

Dieta ketogeniczna dla początkujących - co należy spożywać, aby zauważyć pierwsze efekty diety?

Wady diety ketogenicznej 

Stosowanie diety ketogenicznej, zwłaszcza bez nadzoru lekarza i dietetyka, może wiązać się z różnymi działaniami niepożądanymi. Do najczęściej zgłaszanych krótkoterminowych dolegliwości, które są wynikiem zwiększonego spożycia tłuszczu, zalicza się objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nudności i wymioty, biegunka czy zaparcia spowodowane niedostateczną podażą produktów bogatych w błonnik pokarmowy. Objawom tym często towarzyszy ciągłe uczucie zmęczenia, spadek nastroju, ból i zawroty głowy, zaburzenia koncentracji oraz nietolerancja wysiłku fizycznego. Zwykle dolegliwości te ustępują po kilku dniach, kiedy organizm przyzwyczaja się do niskiego spożycia węglowodanów.

Do długoterminowych skutków ubocznych diety keto należą zaburzenia lipidowe, objawiające się przede wszystkim wzrostem stężenia frakcji LDL (tzw. złego cholesterolu), co może skutkować m.in. stłuszczeniem wątroby czy miażdżycą. Stosowanie się do takich restrykcji dietetycznych zwiększa również prawdopodobieństwo wystąpienia kwasicy metabolicznej, hipoglikemii oraz niedoborów witaminowo-mineralnych, zwłaszcza kwasu foliowego, tiaminy, pirydoksyny, magnezu, cynku, potasu, ale także witaminy D i wapnia, co w rezultacie przyczynia się do zmniejszenia gęstości mineralnej kości. Dieta ketogeniczna może także zaburzać gospodarkę hormonalną, funkcjonowanie nerek, sprzyjać powstawaniu kamieni nerkowych i predysponować do rozwoju dny moczanowej. U niektórych osób (np. chorych na nowotwory lub w wieku podeszłym) zmniejszenie apetytu może skutkować niedożywieniem.

Dieta ketogeniczna – jak zacząć

Z powodu wielu restrykcji dietetycznych oraz możliwych powikłań, przestrzeganie zasad diety ketogennej jest dość kontrowersyjne, dlatego warto zasięgnąć na jej temat opinii specjalisty. Decyzja o rozpoczęciu odżywiania się w sposób zgodny z zaleceniami diety keto powinna być zawsze skonsultowana z lekarzem i dietetykiem, którzy ocenią zasadność stosowania takiego sposobu żywienia, a także zlecą wykonanie niezbędnych badań, do których należą m.in. profil lipidowy, stężenie glukozy i kwasu moczowego, czy ocena funkcji wątroby.

Konieczna jest także diagnostyka w kierunku zaburzeń metabolizmu kwasów tłuszczowych czy deficytów enzymatycznych. W przypadku podjęcia decyzji o przejściu na dietę ketogeniczną warto skorzystać z pomocy dietetyka, który pomoże w skomponowaniu posiłków oraz doborze suplementacji, która jest niezbędna, w celu zapobiegania niedoborom składników odżywczych.

Co można jeść na diecie ketogenicznej

Podstawę diety ketogennej stanowi żywność wysokotłuszczowa. W jadłospisie osoby odżywiającej się w taki sposób uwzględnione są produkty, takie jak np.:

  • tłuste gatunki mięs,
  • podroby,
  • jaja,
  • tłuste ryby i owoce morza.

Źródłem białka są m.in.:

  • śmietana,
  • jogurt grecki i sery (np. parmezan, brie, mozzarella, mascarpone, ricotta).

Ponadto do przygotowania posiłków wykorzystywane są oleje roślinne (olej rzepakowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek, olej kokosowy), tłuszcze zwierzęce (smalec, masło), gotowe sosy, takie jak np. majonez oraz produkty roślinne (np. napój kokosowy, migdałowy, sojowy, z orzechów nerkowca). Natomiast zamiennikiem powszechnie używanych mąk - pszennej czy żytniej, jest m.in. mąka kokosowa czy migdałowa, charakteryzujące się niższą zawartością węglowodanów.

W diecie dopuszczalne są również orzechy i nasiona, czekolada, kakao, a także warzywa niskoskrobiowe (np. sałata, pomidory, ogórki, brokuły, kalafior, szpinak, papryka, rzodkiewka) oraz niewielkie ilości owoców, zwłaszcza jagodowych (borówki, maliny, porzeczki, jagody, poziomki). Na rynku dostępne są gotowe produkty, przeznaczone dla osób będących na diecie ketogenicznej, takie jak ketosłodycze, specjalne pieczywo czy bazy do wypieków. Przed zakupem, należy jednak dokładnie przeanalizować ich skład, gdyż często może być to żywność wysokoprzetworzona.

 Awokado to jeden z popularnych owoców, który jest wykorzystywany w tym schemacie żywieniowym. Dieta ketonowa to dieta wysokotłuszczowa, ze zredukowaniem ilości węglowodanów. 

Czego nie można jeść na diecie keto

Największym ograniczeniom podlega żywność o wysokiej zawartości węglowodanów. W diecie keto nie znajdziemy zatem produktów zbożowych, takich jak np. tradycyjne pieczywo, kasze, makarony, płatki, mąka pszenna i ryż. Eliminuje się suche nasiona roślin strączkowych (fasola, soja, groch, soczewica, ciecierzyca), warzywa skrobiowe (ziemniaki, bataty, kukurydza, marchew), większość owoców, również suszonych oraz soki owocowe, słodycze i miód.

Przeciwwskazania do stosowania diety ketogenicznej

Ze względu na ryzyko licznych działań ubocznych stosowanie diety ketogenicznej jest przeciwwskazane u osób z niewydolnością wątroby, zapaleniem trzustki oraz wrodzonymi zaburzeniami metabolizmu kwasów tłuszczowych. Taki sposób żywienia nie jest również zalecany w przypadku zdiagnozowanych chorób nerek, ponieważ zwiększona podaż produktów pochodzenia zwierzęcego może przyczynić się do pogorszenia funkcji tych narządów.

U osób z cukrzycą, stosowanie się do zasad diety ketogennej, z powodu zmniejszenia spożycia węglowodanów, może skutkować częstszymi incydentami hipoglikemii, a w przypadku występowania chorób układu krążenia -  pogarszać parametry lipidowe. Dieta ketogeniczna nie jest także rekomendowana kobietom w ciąży oraz planującym zajście w ciążę, ponieważ niedobory składników mineralnych i witamin, zwłaszcza kwasu foliowego, mogą przyczynić się do licznych nieprawidłowości zarówno u przyszłej mamy, jak i u rozwijającego się płodu.

Powiązane tematy: 

Źródło:

  1. Dowis K., Banga S. „The Potential Health Benefits of the Ketogenic Diet: A Narrative Review”, Nutrients. 2021; 13(5):1654.
  2. Pondel N., Liskiewicz A., Liśkiewicz D. „Dieta ketogeniczna – mechanizm działania i perspektywy zastosowania w terapii: dane z badań klinicznych”, Postępy Biochemii 66 (3) 2020.
  3. Batch J. T., Lamsal S.P., Adkins M. i wsp. „ Advantages and Disadvantages of the Ketogenic Diet: A Review Article”, Cureus, 20202, 12(8).
  4. Choi Y.J., Jeon S-M., Shin S. „Impact of a Ketogenic Diet on Metabolic Parameters in Patients with Obesity or Overweight and with or without Type 2 Diabetes: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials.” Nutrients. 2020; 12(7):2005.
  5. Longo R., Peri C., Cricrì D. i wsp. „Ketogenic Diet: A New Light Shining on Old but Gold Biochemistry.” Nutrients. 2019; 11(10):2497.
  6. Basolo A., Magno S., Santini F. i wsp. „Ketogenic Diet and Weight Loss: Is There an Effect on Energy Expenditure?” Nutrients. 2022; 14(9):1814. 
  7. Mohammadifard N., Haghighatdoost F., Rahimlou M. i wsp. „The Effect of Ketogenic Diet on Shared Risk Factors of Cardiovascular Disease and Cancer.” Nutrients. 2022; 14(17):3499.
  8. Watanabe M., Savastano S., Lubrano C. i wsp. „Editorial for “The Role of Ketogenic Diet in Human Health and Diseases”: The Multifaceted Impact of Ketogenic Diets on Health and Disease.” Nutrients. 2023; 15(18):4027.
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 24.10.2023
Data ostatniej aktualizacji 16.01.2024