Czym jest ortoreksja?
Ortoreksja to zaburzenie odżywiania, podobnie jak anoreksja czy bulimia. To stosunkowo nowy termin, wprowadzony w 1997 roku przez amerykańskiego lekarza Stevena Bratmana, który notabene, sam na nią cierpiał.
Według definicji Bratmana ortoreksja (orthorexia nervosa) charakteryzuje się „patologiczną fiksacją na spożywaniu właściwej i zdrowej żywności”. Osoby cierpiące na ortoreksję obsesyjnie skupiają się na jakości posiłków oraz sposobie ich przyrządzania. Są dumne ze swojej diety i nie mają poczucia występowania zaburzenia.
Badanie przeprowadzone w 2001 roku we Włoszech, wskazało, że na zaburzenie cierpi do 6,9 % populacji. Obecnie wskaźniki stale rosną. Co więcej, większość naukowców wskazuje, że choroba częściej dotyka mężczyzn niż u kobiet. Wiek, w którym występuje najczęściej, to przedział między 20. a 40. rokiem życia.
Ortoreksja – objawy
Zaburzenie odżywiania polega na kierowaniu większości swojej uwagi na jakość jedzenia.
Ortorektyk szczegółowo planuje swój jadłospis, dużo czasu poświęca na studiowanie składu spożywanych pokarmów. Nie może znaleźć się w nich żaden szkodliwy produkt. Ważny jest również odpowiedni, zdrowy sposób obróbki żywności. Osoby z ortoreksją jedzą tylko pokarmy, które uznają, że są dobre dla ich zdrowia. Są dumni ze swojej diety. Zwykle osoby chorujące na ortoreksję stopniowo eliminują z niej kolejne potrawy.
Wytłumaczeniem unikania poszczególnych produktów mogą być np.:
- antybiotyki w przypadku np. drobiu,
- pestycydy w przypadku owoców i warzyw,
- skażenie metalami ciężkimi w przypadku ryb.
Każde odstępstwo od diety powoduje u chorego lęk i poczucie winy. Zwykle pociąga to za sobą jeszcze bardziej restrykcyjną dietę.
Takie zaabsorbowanie jedzeniem często skutkuje wycofaniem z życia towarzyskiego, izolacją społeczną i skłonnością do samotności. Chory woli zostać sam ze sobą niż na przykład wyjść do kina.
Przyczyny obsesji na punkcie zdrowego odżywiania
Zwykle powodem przejścia na zdrową dietę jest chęć zachowania zgrabnej sylwetki czy zapobiegania chorobom. Nie jest to nic niepokojącego, do momentu, gdy zagadnienie jedzenia nie wypełnia większości czasu.
Przyczyn ortoreksji należy doszukiwać się w psychice chorego. Zazwyczaj cierpią na nią osoby skoncentrowane na sobie, dążące do perfekcjonizmu. Wydaje się, że pragną one poprzez swoje zachowania żywieniowe zdobyć całkowitą kontrolę nad życiem, wyeliminować nieprzewidywalność. Mają poczucie, że w pełni kontrolują swój jadłospis, panują nad nim.
Dzięki takiemu postępowaniu osoby dotknięte ortoreksją czują satysfakcję, zadowolenie. Według twórcy terminu poprzez swoje zachowania dietetyczne osiągają one poczucie bezpieczeństwa. Są przekonane, że działając w ten sposób, mogą zapobiec chorobom. Ich celem jest więc zachowanie zdrowia. Takim postępowaniem osoby chore zwykle rekompensują sobie również brak zadowolenia w zakresie innych dziedzin życia. Jest to także swoista forma ucieczki.
Rozpoznanie ortoreksji
Rozpoznania może dokonać lekarz internista, lekarz psychiatra czy psycholog na podstawie wywiadu oraz odpowiednich badań. Jeśli przykładamy nadmierną wagę do sposobu odżywiania się, planowanie jadłospisu zajmuje nam bardzo dużo czasu, to jest to moment, żeby zwrócić się do specjalisty.
Test na ortoreksję
Według twórcy tego pojęcia oraz Davida Knighta (współautora książki o zaburzeniu), jeśli odpowiemy twierdząco na 4 spośród 10 następujących pytań, może to wskazywać na fakt, iż cierpimy na to zaburzenie. Wówczas niezwłocznie należy zgłosić się do specjalisty:
- Czy poświęcasz ponad trzy godziny dziennie na myślenie o zdrowym odżywianiu?
- Czy planujesz posiłki wcześniej?
- Czy ważniejsze jest dla ciebie to, co jesz, niż przyjemność płynąca z jedzenia?
- Czy wraz z poprawą jakości diety wystąpiło u ciebie pogorszenie jakości życia?
- Czy jesteś coraz bardziej surowy w stosunku do siebie?
- Czy jesteś w stanie poświęcić przyjemne doznania płynące z jedzenia, aby jeść to, co uważasz za właściwe?
- Czy uważasz, że twoja samoocena wzrasta, kiedy jesz zdrową żywność? Czy potępiasz ludzi, którzy nie odżywiają się zdrowo?
- Czy masz poczucie winy lub czujesz do siebie odrazę w przypadku odstępstwa od diety?
- Czy twój sposób odżywiania izoluje cię od społeczeństwa?
- Czy kiedy jesz zgodnie z przekonaniami, masz poczucie całkowitej kontroli?
Leczenie ortoreksji
W przypadku osób zmagających się z obsesją na punkcie zdrowego żywienia zwykle stosuje się m.in. psychoterapię utrzymaną w nurcie poznawczo-behawioralnym. Jej celem jest akceptacja siebie, rozwiązanie nurtujących problemów oraz oczywiście zmiana sposobu odżywiania się. Psychoterapeuta pracuje z chorym nad jego nastawieniem do wyborów żywieniowych, m.in. nad próbą zmiany nastawienia pacjenta do jedzenia, zaakceptowaniu produktów, które on sam odrzucił.
W czasie trwania leczenia rozszerza się stopniowo jadłospis chorego i pozwala zaobserwować pacjentowi skutki takiego zachowania, a raczej brak ich negatywnych następstw. Wskazana jest też edukacja rodziny w zakresie opisywanego schorzenia. Ważne jest, aby jej członkowie dowiedzieli się, z czego wynikają problemy chorego i wspierali go w walce z chorobą.
Oczywiście niezbędna jest również pomoc dietetyka, który ułoży odpowiednią dietę, bogatą m.in. w utracone witaminy i mikroelementy. Czasami wskazane są również wizyty u psychiatry w celu ewentualnej farmakoterapii skutków zaburzenia np. depresji.
Rokowanie i skutki ortoreksji
Rokowania zależą od chęci chorego do zmiany postępowania. Niestety zwykle ortorektycy rzadko uczęszczają do psychologa. Dlatego tak ważna jest edukacja rodziny i przyjaciół chorego, aby to oni pomogli mu zmienić nawyki żywieniowe.
Ortoreksja może prowadzić do wielu powikłań. Rezultatem braku zbilansowanej, odpowiedniej diety są między innymi niedobory witamin i minerałów. To powoduje m.in. anemię czy osteoporozę.
Pacjent cierpi zwykle również z powodu bólów czy zawrotów głowy, problemów z pamięcią i ogólnego osłabienia. Mogą pojawiać się również między innymi zmienne nastroje, a nawet depresja.
U kobiet, które zbyt długo odżywiają się w opisywany, niewłaściwy sposób, zwykle występuje również zanik miesiączki. Obniżona odporność z kolei sprzyja infekcjom.
Zapobieganie ortoreksji
Wydaje się, że aby zapobiegać zaburzeniu, należy stosować zdrową i co ważne urozmaiconą dietę. Możliwe są również małe odstępstwa od niej, które sprawiają przyjemność. Należy zwracać uwagę nie tylko na jakość potraw, ale również na ich smak. Delektować się nim, tak, aby jedzenie było przyjemnością, a nie obowiązkiem.
Jeśli zauważymy u kogoś z bliskich nadmierną fascynację zdrowym jedzeniem, która stopniowo zajmuje większość czasu, czego efektem jest na przykład izolacja, należy rozmawiać o przyczynach.
Zalecane postępowanie
- Pamiętaj, że jedzenie ma być przyjemnością, a nie obowiązkiem, czerp z niego radość.
- Stosuj zbilansowaną dietę, bogatą m.in. w witaminy i mikroelementy.
- Chwilowe odstępstwo od diety nie jest niczym złym, czasami warto zjeść kawałek ulubionego tortu.
- Pamiętaj, że nie tylko odżywianie wpływa na nasze zdrowie, ale również ruch, wysiłek fizyczny. Pamiętaj o basenie, spacerach czy jeździe na rowerze.
Źródła:
- Kałędkiewicz E., Doboszyńska A. Ortoreksja na tle innych zaburzeń odżywiania, Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 6, 307-315
- Janas-Kozik M., Zejda J., Stochel M. i in. Ortoreksja – nowe rozpoznanie?, Psychiatria Polska 2012, tom 46, nr 3, 441-450
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania. |