Grzybica (kandydoza) przewodu pokarmowego

Infekcje grzybicze – rodzaje

Kandydoza, jako jednostka chorobowa, stanowi bardzo szerokie pojęcie, pod którym kryją się infekcje grzybicze powierzchowne i inwazyjne. Pierwsze mogą dotyczyć na przykład przełyku czy gardła, gdzie zmiany z towarzyszącym im przewlekłym stanem zapalnym zachodzą na powierzchniowych warstwach nabłonka. Z drugimi, znacznie poważniejszymi, ma się do czynienia wtedy, gdy patogen przenika do krwi i zajmuje narządy. Wrotami zakażenia są tu uszkodzone śluzówki przewodu pokarmowego i okolice zainfekowanych cewników naczyniowych. W grupie ryzyka związanego z wystąpieniem kandydozy inwazyjnej znajdują się przede wszystkim pacjenci po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy brzusznej oraz osoby cierpiące na chorobę nowotworową.

Kilka słów o mikrobiocie

Organizm ludzki jest bardzo złożonym tworem. Potwierdza to fakt, że zasiedlają go liczne mikroorganizmy. Przeróżne formy żywe (bakterie, wirusy, grzyby) bytują na skórze, w jamie ustnej, nosie, przewodzie pokarmowym i układzie moczowo-płciowym. Ogół tych mikroorganizmów określa się mianem mikrobioty, popularnie naturalną mikroflorą (choć nazwa ta nie jest ścisła, bo odnosi się do świata roślin). Cała mikrobiota organizmu człowieka pełni ważne i skomplikowane funkcje. Wielu z nich nie poznano jeszcze do końca.

Grzybica - przyczyny

Organizm ludzki funkcjonuje prawidłowo, gdy określone mikroorganizmy zasiedlają w nim konkretne miejsca w odpowiednich ilościach i proporcjach. Naruszenie tych warunków, przemieszczenie się „małych przyjaciół” tam, gdzie ich być nie powinno, oznacza niefizjologiczny stan, kiedy to przyjazne dotąd mikroby stają się chorobotwórcze. Zjawisko to nosi nazwę dysbiozy. Wśród jego przyczyn wymienia się modyfikację diety, zaburzenia układu immunologicznego (np. pod wpływem stresu czy zmiany trybu życia) i nieracjonalną antybiotykoterapię, podkreślając największe znaczenie tej ostatniej. W wyniku nadużywania antybiotyków dochodzi do znacznego zubożenia mikrobioty i zmian jej proporcji. Następuje przerost bakterii i grzybów, które są oporne na stosowany lek. Obserwowane zmiany utrzymują się do dwóch lat. Niektórzy badacze twierdzą nawet, że pełny powrót do stanu sprzed leczenia jest niemożliwy.

Grzybica w układzie pokarmowym

Nadmierną kolonizację Candida albicans obwinia się za kłopoty ze zdrowiem. Drożdżak ten jest najczęściej występującym grzybiczym patogenem. W prawidłowych warunkach bytuje bez szkód dla organizmu między innymi w układzie pokarmowym, kiedy jednak jego kolonia rozrośnie się w obrębie tego układu, powstaje tak zwany zespół nadwrażliwości na Candida (ang. Candida hypersensitivity syndrome, Candida-related complex, chronic candidiasis). Do nadmiernej kolonizacji Candida albicans przyczynia się wspomniana już antybiotykoterapia (szczególnie antybiotyki o szerokim spektrum działania), antykoncepcja doustna, sterydy, leki zmniejszające nadkwaśność żołądka (tzw. inhibitory pompy protonowej), ciąża oraz dieta bogata w cukry, drożdże i alkohol.

Objawy grzybicy układu pokarmowego 

Objawy zespołu nadwrażliwości na Candida są dość nieswoiste. Biegunki, zaparcia, skurczowe bóle brzucha, gazy i wzdęcia mogą przypominać zespół jelita drażliwego. Ze strony układu nerwowego występują zaburzenia pamięci i koncentracji, depresja, stany lękowe, bóle głowy, rozdrażnienie oraz przewlekłe zmęczenie. Candida może uszkadzać ściany nabłonka jelitowego, przez co stają się one nieszczelne dla niestrawionych cząstek pokarmowych i licznych toksyn (sam drożdżak produkuje ich około osiemdziesięciu), które powodują reakcje uczuleniowe. Dochodzi wówczas do zmian w funkcjonowaniu układu immunologicznego, czym tłumaczy się łuszczyce i wszelkie dermatozy dające się wyleczyć lekami przeciwgrzybiczymi. Powszechnymi symptomami zespołu nadwrażliwości na Candida są nawracające infekcje zatok, świąd nosa i kichanie. Jak dotąd nie określono minimalnej liczby objawów niezbędnych do jego rozpoznania. W wielu przypadkach brakuje danych potwierdzających inwazję grzyba. Przypuszcza się, że u poszczególnych grup pacjentów (np. z celiakią, AZS) Candida może mieć związek z występowaniem objawów choroby, a nawet z samym jej początkiem.

Jak rozpoznać grzybicę układu pokarmowego?

W niektórych przypadkach diagnoza grzybicy układu pokarmowego okazuje się sporym problemem. Ze względu na fizjologiczne zasiedlanie organizmu człowieka przez grzyby trudno rozróżnić prawidłową kolonizację od przerostu. W celach diagnostycznych wykorzystuje się endoskopie, badania mikroskopowe, hodowle pomagające w identyfikacji i określaniu ilości patogenów w danym materiale oraz badania immunologiczne (szukanie przeciwciał i antygenów). Same objawy nie wzbudzają czujności, bo przy obecnym trybie życia praktycznie każdy jest w stanie postawić kilka krzyżyków przy symptomach, które mogą, ale nie muszą świadczyć o nadmiernej kolonizacji grzyba.

Leczenie grzybicy układu pokarmowego 

Warto wspomnieć, że przerost Candida bardzo często idzie w parze z inwazją pasożytniczą, dlatego należy zacząć od początku i najpierw wyleczyć się z pasożytów, a dopiero potem z grzybicy. Cały proces wymaga przemyślanej strategii, cierpliwości i czasu. Bez zmiany diety ciężko będzie osiągnąć pożądany efekt. Osobną sprawą jest skłonność do nawrotów wymienionych patogenów. Farmakoterapia kandydozy opiera się na skutecznych lekach przeciwgrzybiczych, niemniej warto ją wspomóc suplementami diety zawierającymi olejek z oregano, kwas kaprylowy czy probiotyki. W końcu już Hipokrates mawiał: Niechaj pożywienie będzie lekarstwem, a lekarstwo pożywieniem.

„Twój Farmaceuta” nr 15, styczeń/luty 2018