Gorączka to podwyższenie temperatury ciała powyżej 38° Celsjusza. Nie jest to choroba sama w sobie, ale reakcja obronna organizmu na zagrażające czynniki. Jej pojawienie się jest najczęściej związane z infekcją i nie zawsze jest powodem do sięgnięcia po pomoc lekarską.
Gorączka u niemowlaka
Co oznacza gorączka u niemowlaka? Noworodki i niemowlęta mają jeszcze niedojrzały układ regulacji temperatury ciała. Dlatego najpierw należy wstępnie ocenić, czy przyczyną gorączki nie jest przegrzanie organizmu, które nie wymaga leczenia, a jedynie dopasowania ubrania do warunków.
Dziecko:
- jest przegrzane, gdy rączki i nóżki ma ciepłe, a skóra jest zaróżowiona
- ma gorączkę, jeżeli rączki i nóżki ma zimne, a skóra jest blada
Chorego z gorączką należy obserwować (szczególnie dotyczy to dzieci), zapewnić mu komfort, spokój i warunki do odpoczynku oraz dbać o odpowiednie nawodnienie. Wysoką gorączkę, powyżej 38,5⁰C, powinno się obniżać za pomocą leków przeciwgorączkowych.
Dzieci karmione piersią należy częściej przystawiać do piersi. Z kolei niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym oraz starszym dzieciom trzeba często podawać do picia letnie płyny w małych ilościach.
Co powoduje gorączkę?
Gorączka najczęściej powodowana jest przez infekcje wirusowe lub bakteryjne (np. przeziębienia, zakażenia żołądkowo-jelitowe - grypę żołądkową, grypę, anginę). Innymi przyczynami gorączki mogą też być jednak:
- szczepienia ochronne,
- ciężkie urazy,
- niektóre leki (np. interferon),
- odwodnienie organizmu,
- udar cieplny1,
- zagrożenia pasożytami,
- choroby autoimmunologiczne1 (np. zapalenie stawów),
- choroby krwi,
- rozrosty nowotworowe,
- reakcje alergiczne,
- nadczynność tarczycy.
Temperaturę ciała może podnosić również owulacja i ciąża oraz wysiłek fizyczny.
Czasami przyczyny gorączki są nieznane. Jeżeli gorączka powyżej 38,5°C utrzymuje się trzy tygodnie lub dłużej, a badania zlecone przez lekarza nie ujawniają nieprawidłowości, to stwierdza się gorączkę o nieznanej przyczynie.
Jakie objawy towarzyszą gorączce?
U dorosłych gorączce towarzyszą tachykardia2 i tachypnoe3, a skóra jest blada i sucha. Ponadto mogą wystąpić dreszcze, zmęczenie, bóle mięśniowe, głowy i stawów. Chory cierpi na brak apetytu i wzmożone pragnienie. Gdy gorączka osiąga swoją szczytową wartość, skóra staje się zaczerwieniona, chory się mocno poci, pojawiają się wypieki na twarzy, wargi są żywoczerwone, a jego oczy są nienaturalnie błyszczące („szkliste”).
Jak zbić gorączkę domowymi sposobami?
Leki przeciwgorączkowe, które stosuje się w zmniejszaniu gorączki, to przede wszystkim ibuprofen lub paracetamol, a u dorosłych również kwas acetylosalicylowy. Kwasu acetylosalicylowego nie można stosować u dzieci poniżej 12. roku życia ze względu na możliwość wystąpienia poważnych powikłań.
Zazwyczaj bierze się jeden lek w 3-4 dawkach w ciągu doby (czyli co 6-8 godzin), ale w przypadkach wysokiej gorączki, słabo reagującej na leczenie, ibuprofen lub paracetamol można podawać na zmianę, co 6 godzin.
Jak zapobiec wystąpieniu gorączki?
Najlepszym sposobem na zapobieganie wystąpienia gorączki jest unikanie infekcji. Opiera się ono na:
- szczepieniach ochronnych
- prawidłowej diecie
- regularnej aktywności fizycznej, najlepiej na świeżym powietrzu i co najmniej 5 razy w tygodniu po 30 minut
- zapewnianiu sobie odpowiedniej ilości snu, czyli minimum 7 godzin
- zaprzestaniu palenia papierosów
- częstym wietrzeniu pomieszczeń, w których przebywamy
Sposób na gorączkę u dzieci
U dzieci dawkowanie leków obliczane jest w przeliczeniu na masę ciała. Ibuprofen podaje się w dawce 5 mg na 1 kg masy ciała; paracetamol w dawce 10-15 mg/kg - lub zgodnie z zaleceniami lekarza.
Niemowlętom do 6. miesiąca życia leki podaje się jedynie po konsultacji z lekarzem! Przy dawkowaniu leków u dorosłych należy kierować się informacjami zawartymi w ulotce lub zaleceniami lekarza.
Jeżeli leki przeciwgorączkowe nie dają spodziewanej poprawy, zastosować można dodatkowo:
- chłodne okłady na głowę i szyję (u małych dzieci jeszcze na brzuch i pachwiny) – powinny być one zmieniane co 15 minut
- kilkuminutową kąpiel w letniej wodzie – temperatura wody nie powinna być niższa od temperatury ciała o więcej niż dwa stopnie
Jak mierzyć temperaturę?
Zakres temperatur ciała człowieka można podzielić na kilka przedziałów:
- 36-37°C – prawidłowa temperatura ciała
- 37-38°C – stan podgorączkowy
- 38-39°C – gorączka
- powyżej 39°C – wysoka gorączka
W zależności od pory dnia (rano temperatura jest najniższa) i miejsca pomiaru, normy temperatury trochę się różnią.
Temperatura ciała mierzona pod pachą jest niższa o ok. 0,5°C od temperatury w odbycie lub uchu. Jest też niższa o ok. 0,3°C od tej w ustach.
Miejsce i pora mierzenia są ważne przy interpretacji wyniku: temperatura 37,5°C zmierzona wieczorem w odbycie uznawana jest za stan prawidłowy.
Również owulacja lub ćwiczenia fizyczne mogą fizjologicznie podnieść temperaturę ciała.
Kiedy gorączka jest groźna?
Pomimo tego, że gorączka jest naturalnym i bardzo potrzebnym procesem obronnym organizmu, to jej nadmierny wzrost, powyżej 40°C, może być niebezpieczny i wymaga konsultacji lekarskiej. Tak wysoka gorączka może prowadzić do uszkodzenia komórek i zaburzenia pracy organizmu. Najbardziej wrażliwy na podwyższenie temperatury jest mózg, a podwyższenie temperatury ciała powyżej 42-43°C grozi nieodwracalnym uszkodzeniem białek w komórkach nerwowych.
Poza tym wysoka gorączka może prowadzić u małych dzieci (w wieku od 6 miesięcy do 5 lat), do drgawek, a u dorosłych do niewydolności krążenia i wyniszczenia organizmu.
Gorączka i drgawki u dziecka
O drgawkach gorączkowych mówimy, gdy dochodzi do utraty przytomności oraz drżenia kończyn po obu stronach ciała. W większości przypadków, chociaż wyglądają niepokojąco, nie powodują one powikłań.
Gdy u twojego dziecka pojawią się drgawki:
- połóż dziecko na boku lub na brzuchu na podłodze
- usuń wszystkie ostre narzędzia z okolicy dziecka
- poluźnij mu ubranie (rozepnij guziki, suwaki i paski)
- trzymaj dziecko, aby zapobiec jego zranieniu
- nie wkładaj mu nic do ust ani nie próbuj powstrzymać drgawek
- gdy atak drgawek trwa dłużej niż 10 minut, wezwij karetkę pogotowia (numer 112 lub 999)
Większość drgawek przechodzi samoistnie. Po ataku zabierz dziecko jak najszybciej do lekarza, w celu ustalenia przyczyny gorączki.
Temperatura ciała u dziecka interpretacja

Kiedy do lekarza z gorączką?
Gorączka nie jest chorobą, a naturalnym mechanizmem obronnym organizmu i jej pojawienie się zazwyczaj nie jest powodem do konsultacji lekarskiej. Może też być jednak objawem poważnych schorzeń, w których pomoc lekarska jest niezbędna.
Osoba dorosła z gorączką
Dorosły z gorączką powinien zgłosić się do lekarza, gdy:
- gorączka jest wyższa niż 39,4°C.
- gorączka utrzymuje się dłużej niż 3 dni.
- gorączce towarzyszą objawy takie jak:
- silny ból głowy
- silny obrzęk połączony z bólem gardła
- wysypka skórna, szczególnie, gdy nagle ulega gwałtownemu zaostrzeniu i nie znika po uciśnięciu
- nadwrażliwość na światło
- sztywność karku i ból przy pochylaniu głowy
- splątanie i inne zaburzenia stanu świadomości
- częste i obfite wymioty
- trudności w oddychaniu lub ból w klatce piersiowej
- skrajna apatia i drażliwość
- ból brzucha lub ból podczas oddawania moczu
- osłabienie siły mięśniowej lub zaburzenia czucia
- jakiekolwiek inne niepokojące odczucia lub objawy
Dziecko z gorączką
Sytuacje, które w przypadku dzieci wymagają pilnej konsultacji lekarskiej, to:
- gorączka wystąpiła u dziecka, które nie ukończyło jeszcze 3. miesiąca życia
- gorączka wystąpiła u dziecka po raz pierwszy lub ma nietypowy, inny niż zwykle, przebieg
- na skórze dziecka pojawiły się czerwone plamy, wybroczyny, małe wylewy podskórne (jest to stan, który wymaga NATYCHMIASTOWEJ pomocy lekarskiej)
- dziecko jest nadmiernie senne, skarży się na zaburzenia widzenia, ból głowy lub sztywność karku
- gdy u dziecka pojawił się ból brzucha, stolce z krwią lub częste i obfite wymioty
- gdy dziecko jest odwodnione – oddaje mało moczu, ma suche wargi i język, płacze bez łez
- gdy dziecko oddycha inaczej niż zwykle – oddech jest szybki, niespokojny
- jeżeli gorączka przekroczy 39,5°C i nie spada, pomimo zastosowania leków przeciwgorączkowych
- gdy wystąpiły drgawki (w dalszej części przeczytasz, co zrobić, gdy twoje dziecko dostanie drgawek). Jeżeli trwają one dłużej niż 10 minut to wezwij karetkę pogotowia – zadzwoń pod numer 112 lub 999
- jeżeli gorączka powyżej 38°C utrzymuje się dłużej niż 3 dni
Praktyczne informacje o gorącze
Jeśli masz gorączkę:
- Zostań w domu i odpoczywaj – dzięki temu szybciej wrócisz do zdrowia.
- Często wietrz pokój i zapewnij temperaturę pomieszczenia ok. 20-21°C.
- Pij dużo wody niegazowanej, herbaty lub soków.
- Regularnie przyjmuj leki przeciwgorączkowe, np. ibuprofen lub paracetamol.
- Skonsultuj się z lekarzem, jeżeli gorączka nie ustępuje po 3 dniach lub wystąpią u ciebie jakieś niepokojące objawy.
Jak powstaje gorączka?
Regulacją temperatury w ciele człowieka zajmuje się ośrodek w podwzgórzu. Składa się on z dwóch części. Jedna odpowiada za utratę ciepła z organizmu (np. poprzez uruchamianie wydzielania potu). Druga – za zatrzymywanie ciepła (np. przez pobudzanie procesów przemiany materii).
Mimo że pojawienie się gorączki potęguje zazwyczaj takie objawy jak uczucie rozbicia, osłabienie i brak apetytu, to jest to ważny element mechanizmu obronnego organizmu. W wyniku podwyższenia temperatury ciała do 37-38°C układ odpornościowy pracuje bardziej intensywnie, a przeciwciała4 są najbardziej aktywne. Poza tym zmniejsza się dostępność substancji odżywczych, np. żelaza, wykorzystywanych przez bakterie, co utrudnia ich namnażanie się.
Pojawienie się gorączki wymaga zmniejszenia wydalania ciepła z organizmu (np. poprzez skurcz naczyń krwionośnych skóry) i zwiększenia jego wytwarzania (np. w wyniku skurczu mięśni w przebiegu dreszczy).
Gorączkę można podzielić na gorączkę ostrą i przewlekłą.
Gorączka ostra
Gorączka ostra jest głównie objawem infekcji, ale może być też reakcją na szczepienie, niektóre leki, udar cieplny5 i przegrzanie. Trwa zwykle do 7 dni, a gorączka związana ze szczepieniem – od kilku godzin do jednego dnia.
Gorączka przewlekła
Gorączka przewlekła trwa powyżej 7 dni i pojawia się w chorobach przewlekłych przewodu pokarmowego, chorobach reumatologicznych, endokrynologicznych, zakaźnych i pasożytniczych. Wymaga ona zdiagnozowania przyczyny i zastosowania odpowiedniego leczenia.
Przeczytaj więcej o tym, jak dzięki diecie zwiększyć odporność.
Źródła:
- Mayoclinic.org.
- „Fever in the Adult Patient” F.C. Blum, M.H. Biros, Rosen’s Emergency Medicine, Eight Edition, Chapter 12, 119-123.
- „Antipyretic treatment in young children with fever: acetaminophen , ibuprofen, or both alternating in a randomized, double-blind study” E.M. Sarrell, E. Wielunsky, H.A. Cohen, Archives of Pediatrics Adolscent Medicine, 2006; 160: 197-202.
- „Medycyna rodzinna” J. B. Laskowski, W. Laskus, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2004.
- „Pediatria praktyczna” pod red. K. Bożkowej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999.
- „Medycyna wewnętrzna” G. Herold i współautorzy, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2004.
- „The Merc Manual – Objawy kliniczne” R.S. Porter, J.L. Kaplan, B.P. Homeier, Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2008.
- „Gorączka u dzieci” A. Radzikowski, Biblioteka Pediatry, PZWL, Warszawa 2008.
Przypisy:
1 Choroba, w której układ odpornościowy organizmu nieprawidłowo identyfikuje własne komórki jako obce i ,w ramach obrony, wytwarza przeciwciała uszkadzające własne komórki.
2 Inaczej nazywana częstoskurczem. Jest to przyspieszenie akcji serca powyżej 100 uderzeń na minutę.
3 Przyspieszenie częstości oddechów powyżej 20 oddechów na minutę.
4 Białka, które są produkowane przez komórki układu odpornościowego, limfocyty B, w odpowiedzi na zakażenie. Ich zadaniem jest wiązanie, czyli zakłócanie działania, antygenów. Antygeny to substancje, które „alarmują” system odpornościowy, mogą nimi być np. komórki bakterii lub komórki nowotoworowe.
5 Występuje, gdy dochodzi do przegrzania organizmu. Objawami udaru cieplnego się bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, gorąca, spocona lub sucha skóra, nudności i wymioty. Temperatura ciała może przekroczyć nawet 40ᵒC. Pomoc polega przede wszystkim na przeniesieniu chorego w chłodne, zacienione miejsce i na chłodzeniu organizmu poprzez owinięcie w wilgotne prześcieradło/ręcznik i podanie chłodnych płynów do picia. W przypadku ciężkich udarów cieplnych mogą wystąpić drgawki i utrata przytomności. Stan ten wymaga natychmiastowej interwencji lekarza.
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. |