Gorączka u dziecka, gorączka u niemowlaka

Gorączka to podwyższenie temperatury ciała powyżej 38° Celsjusza. Nie jest to choroba sama w sobie, ale reakcja obronna organizmu na zagrażające czynniki. Jej pojawienie się jest najczęściej związane z infekcją i nie zawsze jest powodem do sięgnięcia po pomoc lekarską.

Gorączka u niemowlaka

Co oznacza gorączka u niemowlaka? Noworodki i niemowlęta mają jeszcze niedojrzały układ regulacji temperatury ciała. Dlatego najpierw należy wstępnie ocenić, czy przyczyną gorączki nie jest przegrzanie organizmu, które nie wymaga leczenia, a jedynie dopasowania ubrania do warunków.

Dziecko:

• jest przegrzane, gdy rączki i nóżki ma ciepłe, a skóra jest zaróżowiona
• ma gorączkę, jeżeli rączki i nóżki ma zimne, a skóra jest blada

Chorego z gorączką należy obserwować (szczególnie dotyczy to dzieci), zapewnić mu komfort, spokój i warunki do odpoczynku oraz dbać o odpowiednie nawodnienie. Wysoką gorączkę, powyżej 38,5⁰C, powinno się obniżać za pomocą leków przeciwgorączkowych.

Dzieci karmione piersią należy częściej przystawiać do piersi. Z kolei niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym oraz starszym dzieciom trzeba często podawać do picia letnie płyny w małych ilościach.

Co powoduje gorączkę?

Gorączka najczęściej powodowana jest przez infekcje wirusowe lub bakteryjne (np. przeziębienia, zakażenia żołądkowo-jelitowe - grypę żołądkową, grypę, anginę). Innymi przyczynami gorączki mogą też być jednak:

• szczepienia ochronne,
• ciężkie urazy,
• niektóre leki (np. interferon), 
• odwodnienie organizmu,
• udar cieplny¹, 
• zagrożenia pasożytami,
• choroby autoimmunologiczne¹ (np. zapalenie stawów), 
• choroby krwi,
• rozrosty nowotworowe,
• reakcje alergiczne,
• nadczynność tarczycy.

Temperaturę ciała może podnosić również owulacja i ciąża oraz wysiłek fizyczny.

Czasami przyczyny gorączki są nieznane. Jeżeli gorączka powyżej 38,5°C utrzymuje się trzy tygodnie lub dłużej, a badania zlecone przez lekarza nie ujawniają nieprawidłowości, to stwierdza się gorączkę o nieznanej przyczynie.

Jakie objawy towarzyszą gorączce?

U dorosłych gorączce towarzyszą tachykardia² i tachypnoe3, a skóra jest blada i sucha. Ponadto mogą wystąpić dreszcze, zmęczenie, bóle mięśniowe, głowy i stawów. Chory cierpi na brak apetytu i wzmożone pragnienie. Gdy gorączka osiąga swoją szczytową wartość, skóra staje się zaczerwieniona, chory się mocno poci, pojawiają się wypieki na twarzy, wargi są żywoczerwone, a jego oczy są nienaturalnie błyszczące („szkliste”).

Jak zbić gorączkę domowymi sposobami?

Leki przeciwgorączkowe, które stosuje się w zmniejszaniu gorączki, to przede wszystkim ibuprofen lub paracetamol, a u dorosłych również kwas acetylosalicylowy. Kwasu acetylosalicylowego nie można stosować u dzieci poniżej 12. roku życia ze względu na możliwość wystąpienia poważnych powikłań.

Zazwyczaj bierze się jeden lek w 3-4 dawkach w ciągu doby (czyli co 6-8 godzin), ale w przypadkach wysokiej gorączki, słabo reagującej na leczenie, ibuprofen lub paracetamol można podawać na zmianę, co 6 godzin.

Jak zapobiec wystąpieniu gorączki?

Najlepszym sposobem na zapobieganie wystąpienia gorączki jest unikanie infekcji. Opiera się ono na:

• szczepieniach ochronnych
• prawidłowej diecie
• regularnej aktywności fizycznej, najlepiej na świeżym powietrzu i co najmniej 5 razy w tygodniu po 30 minut
• zapewnianiu sobie odpowiedniej ilości snu, czyli minimum 7 godzin
• zaprzestaniu palenia papierosów
• częstym wietrzeniu pomieszczeń, w których przebywamy

Sposób na gorączkę u dzieci

U dzieci dawkowanie leków obliczane jest w przeliczeniu na masę ciała. Ibuprofen podaje się w dawce 5 mg na 1 kg masy ciała; paracetamol w dawce 10-15 mg/kg - lub zgodnie z zaleceniami lekarza.

Niemowlętom do 6. miesiąca życia leki podaje się jedynie po konsultacji z lekarzem! Przy dawkowaniu leków u dorosłych należy kierować się informacjami zawartymi w ulotce lub zaleceniami lekarza.

Jeżeli leki przeciwgorączkowe nie dają spodziewanej poprawy, zastosować można dodatkowo:

• chłodne okłady na głowę i szyję (u małych dzieci jeszcze na brzuch i pachwiny) – powinny być one zmieniane co 15 minut
• kilkuminutową kąpiel w letniej wodzie – temperatura wody nie powinna być niższa od temperatury ciała o więcej niż dwa stopnie

Jak mierzyć temperaturę?

Zakres temperatur ciała człowieka można podzielić na kilka przedziałów:

• 36-37°C – prawidłowa temperatura ciała
• 37-38°C – stan podgorączkowy
• 38-39°C – gorączka
• powyżej 39°C – wysoka gorączka

W zależności od pory dnia (rano temperatura jest najniższa) i miejsca pomiaru, normy temperatury trochę się różnią.

Temperatura ciała mierzona pod pachą jest niższa o ok. 0,5°C od temperatury w odbycie lub uchu. Jest też niższa o ok. 0,3°C od tej w ustach.

Miejsce i pora mierzenia są ważne przy interpretacji wyniku: temperatura 37,5°C zmierzona wieczorem w odbycie uznawana jest za stan prawidłowy.

Również owulacja lub ćwiczenia fizyczne mogą fizjologicznie podnieść temperaturę ciała.

Kiedy gorączka jest groźna?

Pomimo tego, że gorączka jest naturalnym i bardzo potrzebnym procesem obronnym organizmu, to jej nadmierny wzrost, powyżej 40°C, może być niebezpieczny i wymaga konsultacji lekarskiej. Tak wysoka gorączka może prowadzić do uszkodzenia komórek i zaburzenia pracy organizmu. Najbardziej wrażliwy na podwyższenie temperatury jest mózg, a podwyższenie temperatury ciała powyżej 42-43°C grozi nieodwracalnym uszkodzeniem białek w komórkach nerwowych.

Poza tym wysoka gorączka może prowadzić u małych dzieci (w wieku od 6 miesięcy do 5 lat), do drgawek, a u dorosłych do niewydolności krążenia i wyniszczenia organizmu.

Gorączka i drgawki u dziecka

O drgawkach gorączkowych mówimy, gdy dochodzi do utraty przytomności oraz drżenia kończyn po obu stronach ciała. W większości przypadków, chociaż wyglądają niepokojąco, nie powodują one powikłań.

Gdy u twojego dziecka pojawią się drgawki:

• połóż dziecko na boku lub na brzuchu na podłodze
• usuń wszystkie ostre narzędzia z okolicy dziecka
• poluźnij mu ubranie (rozepnij guziki, suwaki i paski)
• trzymaj dziecko, aby zapobiec jego zranieniu
• nie wkładaj mu nic do ust ani nie próbuj powstrzymać drgawek
• gdy atak drgawek trwa dłużej niż 10 minut, wezwij karetkę pogotowia (numer 112 lub 999)

Większość drgawek przechodzi samoistnie. Po ataku zabierz dziecko jak najszybciej do lekarza, w celu ustalenia przyczyny gorączki.

Temperatura ciała u dziecka interpretacja

Kiedy do lekarza z gorączką?

Gorączka nie jest chorobą, a naturalnym mechanizmem obronnym organizmu i jej pojawienie się zazwyczaj nie jest powodem do konsultacji lekarskiej. Może też być jednak objawem poważnych schorzeń, w których pomoc lekarska jest niezbędna.

Osoba dorosła z gorączką

Dorosły z gorączką powinien zgłosić się do lekarza, gdy:

• gorączka jest wyższa niż 39,4°C.
• gorączka utrzymuje się dłużej niż 3 dni.
• gorączce towarzyszą objawy takie jak:
  • silny ból głowy
  • silny obrzęk połączony z bólem gardła
  • wysypka skórna, szczególnie, gdy nagle ulega gwałtownemu zaostrzeniu i nie znika po uciśnięciu
  • nadwrażliwość na światło
  • sztywność karku i ból przy pochylaniu głowy
  • splątanie i inne zaburzenia stanu świadomości
  • częste i obfite wymioty
  • trudności w oddychaniu lub ból w klatce piersiowej
  • skrajna apatia i drażliwość
  • ból brzucha lub ból podczas oddawania moczu
  • osłabienie siły mięśniowej lub zaburzenia czucia
  • jakiekolwiek inne niepokojące odczucia lub objawy

Dziecko z gorączką

Sytuacje, które w przypadku dzieci wymagają pilnej konsultacji lekarskiej, to: 

• gorączka wystąpiła u dziecka, które nie ukończyło jeszcze 3. miesiąca życia
• gorączka wystąpiła u dziecka po raz pierwszy lub ma nietypowy, inny niż zwykle, przebieg
• na skórze dziecka pojawiły się czerwone plamy, wybroczyny, małe wylewy podskórne (jest to stan, który wymaga NATYCHMIASTOWEJ pomocy lekarskiej)
• dziecko jest nadmiernie senne, skarży się na zaburzenia widzenia, ból głowy lub sztywność karku
• gdy u dziecka pojawił się ból brzucha, stolce z krwią lub częste i obfite wymioty
• gdy dziecko jest odwodnione – oddaje mało moczu, ma suche wargi i język, płacze bez łez
• gdy dziecko oddycha inaczej niż zwykle – oddech jest szybki, niespokojny
• jeżeli gorączka przekroczy 39,5°C i nie spada, pomimo zastosowania leków przeciwgorączkowych
• gdy wystąpiły drgawki (w dalszej części przeczytasz, co zrobić, gdy twoje dziecko dostanie drgawek). Jeżeli trwają one dłużej niż 10 minut to wezwij karetkę pogotowia – zadzwoń pod numer 112 lub 999
• jeżeli gorączka powyżej 38°C utrzymuje się dłużej niż 3 dni

Praktyczne informacje o gorącze

Jeśli masz gorączkę:

• Zostań w domu i odpoczywaj – dzięki temu szybciej wrócisz do zdrowia.
• Często wietrz pokój i zapewnij temperaturę pomieszczenia ok. 20-21°C.
• Pij dużo wody niegazowanej, herbaty lub soków.
• Regularnie przyjmuj leki przeciwgorączkowe, np. ibuprofen lub paracetamol.
• Skonsultuj się z lekarzem, jeżeli gorączka nie ustępuje po 3 dniach lub wystąpią u ciebie jakieś niepokojące objawy.

Jak powstaje gorączka?

Regulacją temperatury w ciele człowieka zajmuje się ośrodek w podwzgórzu. Składa się on z dwóch części. Jedna odpowiada za utratę ciepła z organizmu (np. poprzez uruchamianie wydzielania potu). Druga – za zatrzymywanie ciepła (np. przez pobudzanie procesów przemiany materii).

Mimo że pojawienie się gorączki potęguje zazwyczaj takie objawy jak uczucie rozbicia, osłabienie i brak apetytu, to jest to ważny element mechanizmu obronnego organizmu. W wyniku podwyższenia temperatury ciała do 37-38°C układ odpornościowy pracuje bardziej intensywnie, a przeciwciała⁴ są najbardziej aktywne. Poza tym zmniejsza się dostępność substancji odżywczych, np. żelaza, wykorzystywanych przez bakterie, co utrudnia ich namnażanie się.

Pojawienie się gorączki wymaga zmniejszenia wydalania ciepła z organizmu (np. poprzez skurcz naczyń krwionośnych skóry) i zwiększenia jego wytwarzania (np. w wyniku skurczu mięśni w przebiegu dreszczy).

Gorączkę można podzielić na gorączkę ostrą i przewlekłą.

Gorączka ostra

Gorączka ostra jest głównie objawem infekcji, ale może być też reakcją na szczepienie, niektóre leki, udar cieplny⁵ i przegrzanie. Trwa zwykle do 7 dni, a gorączka związana ze szczepieniem – od kilku godzin do jednego dnia.

Gorączka przewlekła

Gorączka przewlekła trwa powyżej 7 dni i pojawia się w chorobach przewlekłych przewodu pokarmowego, chorobach reumatologicznych, endokrynologicznych, zakaźnych i pasożytniczych. Wymaga ona zdiagnozowania przyczyny i zastosowania odpowiedniego leczenia.

Przeczytaj więcej o tym, jak dzięki diecie zwiększyć odporność.

Źródła: 

• Mayoclinic.org.
• „Fever in the Adult Patient” F.C. Blum, M.H. Biros, Rosen’s Emergency Medicine, Eight Edition, Chapter 12, 119-123.
• „Antipyretic treatment in young children with fever: acetaminophen , ibuprofen, or both alternating in a randomized, double-blind study” E.M. Sarrell, E. Wielunsky, H.A. Cohen, Archives of Pediatrics Adolscent Medicine, 2006; 160: 197-202.
• „Medycyna rodzinna” J. B. Laskowski, W. Laskus, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2004.
• „Pediatria praktyczna” pod red. K. Bożkowej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999.
• „Medycyna wewnętrzna” G. Herold i współautorzy, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2004.
• „The Merc Manual – Objawy kliniczne” R.S. Porter, J.L. Kaplan, B.P. Homeier, Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2008.
• „Gorączka u dzieci” A. Radzikowski, Biblioteka Pediatry, PZWL, Warszawa 2008.

Przypisy:

¹ Choroba, w której układ odpornościowy organizmu nieprawidłowo identyfikuje własne komórki jako obce i ,w ramach obrony, wytwarza przeciwciała uszkadzające własne komórki.

² Inaczej nazywana częstoskurczem. Jest to przyspieszenie akcji serca powyżej 100 uderzeń na minutę.
³ Przyspieszenie częstości oddechów powyżej 20 oddechów na minutę.
⁴ Białka, które są produkowane przez komórki układu odpornościowego, limfocyty B, w odpowiedzi na zakażenie. Ich zadaniem jest wiązanie, czyli zakłócanie działania, antygenów. Antygeny to substancje, które „alarmują” system odpornościowy, mogą nimi być np. komórki bakterii lub komórki nowotoworowe.
⁵ Występuje, gdy dochodzi do przegrzania organizmu. Objawami udaru cieplnego się bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, gorąca, spocona lub sucha skóra, nudności i wymioty. Temperatura ciała może przekroczyć nawet 40ᵒC. Pomoc polega przede wszystkim na przeniesieniu chorego w chłodne, zacienione miejsce i na chłodzeniu organizmu poprzez owinięcie w wilgotne prześcieradło/ręcznik i podanie chłodnych płynów do picia. W przypadku ciężkich udarów cieplnych mogą wystąpić drgawki i utrata przytomności. Stan ten wymaga natychmiastowej interwencji lekarza.