Choroby odkleszczowe - najgroźniejsze choroby przenoszone przez kleszcze

Choroby odkleszczowe to grupa chorób przenoszonych przez kleszcze. Najczęstsze z nich to kleszczowe zapalenie mózgu i borelioza. Jakie są objawy i przebieg zapalenia mózgu oraz boreliozy? Jak wygląda ich leczenie? Czy możemy uniknąć zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu i boreliozę?

W tym artykule dowiesz się:

  • Jakie choroby przenoszą kleszcze?
  • Choroby odkleszczowe objawy

Sezon na kleszcze zaczyna się od przełomu marca i kwietnia i trwa do jesieni. Wyższa temperatura wybudza kleszcze we wszystkich rejonach kraju i w tym czasie możemy zarazić się chorobami odkleszczowymi. 

Choroby odkleszczowe kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą wirusową, wywoływaną przez wirusy z rodziny Flaviviridae przenoszone m.in. przez kleszcze. Według ECDC (Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób) kraje Europy Północnej, Środkowej i Wschodniej są terenami uznawanymi za endemiczne.

Do zakażenia tym wirusem dochodzi najczęściej na skutek ukłucia przez kleszcze z rodzaju Ixodes, które są tzw. wektorem, czyli nosicielem wirusa KZM. Dużo rzadziej dochodzi do przeniesienia wirusa na drodze pokarmowej, w wyniku spożycia niegotowanego mleka zakażonych zwierząt.

Objawy kleszczowego zapalenia mózgu

Przebieg kleszczowego zapalenia mózgu jest dwufazowy. W pierwszej fazie wirus namnaża się w skórze oraz okolicznych węzłach chłonnych a następnie trafia do krwi. Krążąc w całym organizmie, wywołuje niecharakterystyczne objawy ogólne, takie jak:

U większości zakażonych osób w tej fazie choroby własny układ odpornościowy organizmu jest w stanie skutecznie wyeliminować krążącego wirusa.

Choroby odkleszczowe - kleszczowe zapalenie mózgu

Jeżeli z jakiegoś powodu nie dojdzie do eliminacji wirusa na tym etapie zakażenia, to zwykle po okresie kilkudniowego pozornego zdrowienia rozwija się druga faza choroby (tzw. faza neuroinfekcji). Na tym etapie zakażenie może dawać takie objawy, jak:

  • zapalenie opon mózgowych,
  • zapalenie mózgu,
  • zapalenie rdzenia kręgowego.

Najczęstszą postacią jest zapalenie opon mózgowych, które objawia się zwykle:

Rzadziej występujące zapalenie mózgu manifestuje się zaburzeniami świadomości, orientacji, koncentracji i pamięci.

Jeżeli natomiast dojdzie do rozwoju zapalenia rdzenia kręgowego, dominującymi objawami będą szybko rozwijające się niedowłady kończyn oraz zaburzenia czucia. W każdym przypadku rozwinięcia się fazy neuroinfekcji osoba zakażona wymaga pilnej hospitalizacji.

Choroby odkleszczowe: kleszczowe zapalenie mózgu i borelioza.

Kleszczowe zapalenie mózgu leczenie

Dla rozpoznania choroby konieczne jest wykrycie we krwi obecności krążących przeciwciał w tzw. klasie IgM, skierowanych przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu. Ich obecność wykrywa się za pomocą metody ELISA. Drugim badaniem, które dowodzi zajęcia centralnego układu nerwowego, jest badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, w którym stwierdza się zmiany świadczące o toczącej się infekcji wirusowej oraz również obecność przeciwciał.

Nie ma możliwości swoistego leczenia kleszczowego zapalenia mózgu. Podstawowymi metodami leczenia tzw. objawowego są:

  • dożylne uzupełnianie niedoborów wody i elektrolitów,
  • stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwzapalnych oraz leków zmniejszających stopień obrzęku mózgu.

Takie postępowanie łagodzi objawy i pomaga zapobiegać powikłaniom. W większości przypadków dochodzi do całkowitego wyleczenia, chociaż proces powrotu do zdrowia jest niejednokrotnie wielomiesięczny i wymaga intensywnej rehabilitacji.

Śmiertelność w Europie spowodowana kleszczowym zapaleniem mózgu nie przekracza 1–2 proc. Największym ryzykiem obarczone są przypadki zapalenia rdzenia kręgowego z towarzyszącymi niedowładami kończyn oraz porażeniem nerwów oddechowych.

Choroby odkleszczowe borelioza

Kolejnym schorzeniem przenoszonym przez kleszcze z rodzaju Ixodes jest borelioza. Jest to choroba zakaźna, wywoływana przez krętki z rodzaju Borrelia, a w jej przebiegu może dojść do zajęcia różnych narządów wewnętrznych.

W Polsce obszarami o największej liczbie zachorowań są województwa: podlaskie, małopolskie, opolskie, lubelskie oraz warmińsko-mazurskie, ale do zakażenia może dojść na terenie całego kraju. Zwykle wzrost liczby zachorowań obserwuje się po łagodnych zimach, co jest następstwem większej przeżywalności kleszczy.

Borelioza objawy

W przebiegu choroby wyróżnia się 3 stadia. W pierwszym stadium (tzw. wczesnym) obserwuje się występowanie zmian skórnych, tzw. rumienia pełzającego. Jest to zaczerwienienie skóry z charakterystycznym przejaśnieniem w części środkowej. Rumień pojawia się u około 50 proc. zakażonych, zwykle między 3. a 30. dniem od ukąszenia.

Drugie stadium choroby, tzw. rozsiane lub narządowe, rozwija się od kilku tygodni do kilku miesięcy od zakażenia i przebiega pod różnymi postaciami. Najczęściej jest to:

  • zapalenie stawów,
  • zapalenie mięśnia sercowego przebiegające z zaburzeniami rytmu,
  • objawy zajęcia układu nerwowego, takie, jak: nerwobóle, zaburzenia czucia, porażenia nerwów twarzowych i inne.

W trzecim tzw. późnym stadium choroby dochodzi do trwałego uszkodzenia zajętych narządów, a zmianą typową dla tego okresu choroby jest tzw. przewlekłe zanikowe zapalenie skóry.

Podstawą rozpoznania boreliozy jest wykrycie w krwi obecności swoistych przeciwciał IgM przeciwko krętkom. Służy do tego metoda ELISA (badane na boreliozę). W przypadkach wyników dodatnich lub wątpliwych wykonuje się dodatkowe, bardziej dokładne oznaczenie tzw. metodą Western blot.

Badaniem uzupełniającym może być ocena płynu mózgowo-rdzeniowego w przypadkach przebiegających z objawami neurologicznymi.

Choroby odkleszczowe - borelioza

Borelioza leczenie

Leczenie boreliozy polega na podawaniu antybiotyków skutecznych przeciwko krętkom z rodzaju Borrelia. Leczenie jest zwykle kilkutygodniowe. Utrzymywanie się niewielkich dolegliwości można obserwować jeszcze do kilku tygodni od zakończenia leczenia, ale wymagają one jedynie terapii objawowej, m.in. leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych.

Jeżeli dojdzie do zakażenia boreliozą u kobiety w ciąży, należy również zastosować leczenie antybiotykiem, z wyłączeniem jedynie leków, które mogą mieć szkodliwy wpływ dla rozwijającego się płodu, np. doxycykliny. Brak jest dowodów na niekorzystny wpływ zakażenia boreliozą na rozwój ciąży.

Jak unikać chorób odkleszczowych?

Aby uchronić się przed zakażeniem chorobami odkleszczowymi, należy przede wszystkim chronić się przed kleszczami. Służą do tego specjalne preparaty w aerozolu, tzw. repelenty, którymi należy spryskać skórę np. przed spacerem do lasu, oraz odzież ochronna.

Ubranie powinno dokładnie zasłaniać możliwie dużą część ciała, zapewniając jednocześnie komfort termiczny i swobodę ruchów: długie spodnie, koszula z długimi rękawami, na głowę czapka albo kapelusz podobny do używanego przez wędkarzy, z lekko odwiniętą dolną krawędzią, która zapobiegnie stoczeniu się kleszcza za kołnierz. Można pomyśleć o narzuceniu na szyję i odkryte ramiona chustki. W podobny sposób należy osłonić dzieci.

Mimo stosowania zabezpieczeń, może dojść do ukąszenia przez kleszcza. W takiej sytuacji należy usunąć owada ze skóry w bezpieczny sposób, a następnie obserwować miejsce ukąszenia przez kolejne 30 dni pod kątem wystąpienia rumienia.

Szczepionka na choroby odkleszczowe

WAŻNE: Nie ma skutecznej szczepionki zapobiegającej zachorowaniu na boreliozę, jest natomiast szczepienie ochronne przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu.

Pełne szczepienie obejmuje 3 dawki podawane w odpowiednich odstępach czasowych. Po 3 latach od pełnego szczepienia podaje się dawkę przypominającą.

Ponieważ kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą bardzo poważną, której leczenie jest trudne ze względu na brak skutecznych leków przeciwwirusowych, zaleca się wykonywanie szczepień ochronnych, zwłaszcza osobom z dużym ryzykiem zakażenia, tzn. tym, które ze względu na swoją pracę, miejsce zamieszkania lub zainteresowania często przebywają na terenach zielonych, np. w lasach, na łąkach, w parkach itp.

Zawsze warto zachować czujność i ostrożność w sytuacjach, kiedy jesteśmy narażeni na ukąszenia kleszczy. Dobrze też wyrobić sobie nawyk obserwowania własnego ciała. Przegląd skóry najlepiej zrobić w dobrze oświetlonym miejscu, pamiętając o niewielkich rozmiarach kleszcza. Uwagę powinny zwracać wszelkie zaczerwienienia, plamki sugerujące zadrapanie lub ukąszenie.

Takie zachowania mogą zmniejszyć ryzyko zachorowań, ale nie uchronią nas przed tymi groźnymi owadami. Dlatego dobrze skorzystać z dodatkowych zabezpieczeń i się szczepić. O szczepieniach warto pomyśleć już teraz.

Inne choroby odkleszczowe

Lista chorób przenoszonych przez kleszcze jest długa. Najczęściej obawiamy się boreliozy i kleszczowego zapalenia mózgu, ale po ukąszeniu można zarazić się również:

  • mykoplazmozą,
  • tularemią,
  • gorączką Q,
  • gorączką plamistą Gór Skalistych,
  • durem powrotnym,
  • babezjozą,
  • ehrlichiozą.

Dowiedz się więcej:

Kleszcze. Informacje w pigułce [INFOGRAFIKA]

Borelioza - objawy, przyczyny, leczenie

Kleszczowe zapalenie mózgu - przyczyny, objawy i leczenie

Jak wyciągnąć kleszcza? [WIDEO]

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 11.05.2020
Data ostatniej aktualizacji 30.01.2024