Borelioza - objawy, diagnostyka, leczenie boreliozy

Borelioza jest chorobą zakaźną wywołaną przez bakterie - krętki Borrelia burgdorferi przenoszone przez kleszcze. Jej objawy obejmują skórę, stawy, układ nerwowy i serce. Charakterystyczny jest rumień wędrujący, nie u każdego jednak się pojawia. Borelioza nazywana jest też „chorobą z Lyme” – nazwa ta popularna jest w krajach angielskojęzycznych.
Borelioza jak zapobiec? Nie ma szczepionki. Dowiedz się, jak unikać ryzyka ukąszenia przez kleszcze.
Polska należy do grupy krajów o średnim i wysokim ryzyku zakażenia boreliozą, jednak ryzyko zachorowania po jednorazowym ukłuciu szacuje się na mniej niż 1 proc.
W 2021 roku w Polsce potwierdzono 12,5 tys. zachorowania na boreliozę.

 

Objawy boreliozy

Okres wylęgania choroby wynosi od 3 do 30 dni, ale symptomy mogą pojawić się po kilku miesiącach, a nawet latach.

Po jakim czasie po ukąszeniu pojawiają się objawy?

Boreliozę można podzielić na trzy etapy:
  • postać wczesną ograniczoną – objawy pojawiają się po 1-8 tygodniach,
  • postać wczesną rozsianą – pojawiają się w drugiej fazie choroby, po 3-26 tygodniach,
  • postać późną, w której pojawiają się po 6-12 miesiącach lub nawet kilka lat po zakażeniu.
Każde stadium boreliozy charakteryzuje się innymi objawami, ale poszczególne etapy mogą się na siebie nakładać lub występować równocześnie. U chorego nie muszą pojawić się wszystkie cechy z danego stadium.

Postać wczesna ograniczona

Wczesne objawy boreliozy:

  • Rumień wędrujący – najczęściej jest to czerwona plamka, stopniowo się rozszerzająca, z centralnym przejaśnieniem po środku. Jej średnica przekracza 5 cm – plamki mniejsze i pojawiające się już w mniej niż 2 dni po ukąszeniu to najprawdopodobniej odczyny po ugryzieniu. Rumień pojawia się zazwyczaj pomiędzy 3. a 30. dniem (zwykle 7 dni, ale bywa, że  nawet 60) po zakażeniu i jest zazwyczaj pierwszym symptomem choroby. Zwykle powstaje on w miejscu ukłucia lub w niedalekiej okolicy. Ta zmiana skórna jest niebolesna i nie swędzi. W 20-30 proc. przypadków boreliozy objawy skórne nie występują.
  • Miejscowe powiększenie węzłów chłonnych.
  • Chłoniak limfocytowy skóry – jest to niebolesny, czerwononiebieskawy guzek o średnicy od 1 do 5 mm. Najczęściej pojawia się na płatku lub małżowinie usznej, brodawce sutkowej lub mosznie. Występuje rzadko, częściej u dzieci niż u dorosłych.
  • Łagodne objawy grypopodobne – z gorączką, bólami głowy, stawów, mięśni i zmęczeniem. Ujawniają się u 40 proc. chorych z rumieniem wędrującym, ustępują zwykle samoistnie.

Borelioza ile od ukąszenia pojawia się rumień wędrujący? Zwykle po ok. 7 dniach.

Postać wczesna rozsiana

  • Rumień wędrujący mnogi – jest to pojawienie się więcej niż jednego rumienia. Kolejne zmiany mogą być mniejsze i jednolicie zabarwione. Częściej zdarza się u dorosłych, bardzo rzadko pojawia się u dzieci.
  • Zapalenie stawów, nazywane postacią stawową boreliozy – najczęściej zajęty jest jeden, czasami kilka dużych stawów (łokciowy, kolanowy, barkowy, skokowy). Są one opuchnięte i bolesne, ale objawom tym nie towarzyszy ogólna reakcja zapalna organizmu i leki przeciwzapalne nie łagodzą dolegliwości. Choroba przebiega z nawracającymi zaostrzeniami, które mogą trwać od kilku dni do kilku tygodni. Rzadko dochodzi do trwałego uszkodzenia stawu.
  • Zapalenie nerwów czaszkowych prowadzące do porażenia mięśni twarzyzapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, nazywane neuroboreliozą – objawiają się m.in. bólem głowy, bólem pleców w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, nudnościami, przewlekłym zmęczeniem, zaburzeniami pamięci, trudnościami z koncentracją i uwagą, nadwrażliwością na światło.
  • Zapalenie mięśnia sercowego – występuje u ok. 5 proc. chorych i objawia się nagłymi zaburzeniami przewodzenia i rytmu serca. Objawy te mają nagły początek i ustępują samoistnie w ciągu kilku dni lub tygodni. Zazwyczaj współistnieje z objawami stawowymi i neurologicznymi.

Postać późna

  • Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry – dotyczy ono głównie kończyn. Na początku pojawia się zaczerwienienie i obrzęk skóry, później dochodzi do ścieńczenia naskórka i poszerzenia naczyń krwionośnych. Skóra wygląda jak bibułka papierosowa i jest pozbawiona owłosienia. Zmianom tym może towarzyszyć ból okolicznych stawów. Zapalenie to może pojawić się nawet 10 lat po zarażeniu.
  • Przewlekłe zapalenie stawów – najczęściej poprzedzone jest ono nawracającymi bólami stawów. Dolegliwości dotyczą głównie stawów kolanowych.
  • Przewlekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.
  • Neuropatią obwodową, czyli uszkodzenie nerwów obwodowych.
Jeżeli ugryzie cię kleszcz i po jego usunięciu zaobserwujesz u siebie któryś z wyżej wymienionych objawów, zgłoś się do lekarza.

Przyczyny boreliozy (choroby z Lyme)

Boreliozę powoduje zakażenie krętkami Borrelia burgdorferi przenoszonymi przez kleszcze. Można je spotkać najczęściej w lasach, zwłaszcza liściastych i mieszanych, często na granicy z łąkami oraz na obszarach podmokłych, porośniętych krzewami i trawami. Obecne są jednak również w miastach, np. w parkach, na skwerach i w ogródkach działkowych.

Samo ukłucie jest bardzo często niezauważane – dzieje się tak, ponieważ ślina kleszczy zawiera substancje znieczulające. Większość ludzi orientuje się, że zostali pokłuci dopiero po kilku godzinach, np. podczas wieczornej kąpieli.

Miejsca, w które najczęściej wbijają się kleszcze, to rejony, gdzie skóra jest cienka i dobrze ukrwiona, czyli:

  • skóra głowy,
  • okolice uszu,
  • szyja, pachy,
  • pępek,
  • pachwiny,
  • krocze,
  • pierś,
  • zgięcia dużych stawów (łokcie, kolana),
  • ręce,
  • stopy.

Nie każde ukłucie grozi zachorowaniem, ponieważ nie każdy kleszcz jest zakażony. Gdy jednak pajęczak jest zakażony, ryzyko przeniesienia choroby zakaźnej na człowieka wzrasta wraz z wydłużaniem się czasu przebywania kleszcza w skórze. Z tego powodu tak ważne jest oglądanie całego ciała po powrocie ze spaceru po lesie lub parku oraz wyjęcie kleszcza jak najszybciej po stwierdzeniu jego obecności.

Czynnikami ryzyka przeniesienia choroby z kleszcza na człowieka są:

  • przebywanie na terenach częstego występowania boreliozy,
  • czas przebywania kleszcza wkłutego w skórę przekraczający 24-48 godzin,
  • drażnienie kleszcza, np. poprzez przypalanie, smarowanie tłuszczem, alkoholem lub benzyną, wyciskanie – są to działania, które prowadzą do zwiększenia ilość wymiocin i śliny wydalanych przez kleszcza do krwi.

Diagnostyka boreliozy (choroba odkleszczowa)

Do rozpoznania wczesnej postaci boreliozy wystarczy obecność rumienia wędrującego. Gdy choroba objawia się w inny sposób, zakażenie należy potwierdzić za pomocą badania swoistych przeciwciał IgM i IgG we krwi lub, w przypadku neuroboreliozy, w płynie mózgowo-rdzeniowym.
 
Badania na boreliozę w kierunku przeciwciał wykonuje się czułą metodą ELISA, a wyniki dodatnie potwierdza testem Western Blot. Tylko dwuetapowe badanie laboratoryjne przeciwciał (test ELISA + Western Blot) daje podstawy do postawienia diagnozy, pod warunkiem obecności objawów charakterystycznych dla boreliozy.
 
Sam dodatni wynik przeciwciał nie jest podstawą rozpoznania choroby - świadczy jedynie o kontakcie z bakterią, a nie o aktywnym zakażeniu. Z tego powodu sam wynik, bez objawów choroby, nie jest wskazaniem do wdrożenia leczenia.



Jak długo utrzymują się przeciwciała?

Pierwsze przeciwciała klasy IgM pojawiają się najwcześniej po 3-4 tygodniach od zakażenia. Jako drugie, po 4-8 tygodniach od zakażenia, pojawiają się przeciwciała IgG. Zarówno przeciwciała IgM jak i IgG mogą utrzymywać się w organizmie chorego, pomimo skutecznego wyleczenia, nawet 10-20 lat.

Inne metody badań

Na rynku medycznym funkcjonują też inne metody służące do diagnostyki boreliozy, ale w rzetelnych, wieloletnich badaniach nie znalazły one potwierdzenia swojej skuteczności. Są to m.in.:

  • hodowla krętków – jest ona obarczona zbyt wysokim odsetkiem wyników fałszywie dodatnich,
  • wykrywanie antygenów w moczu – metoda ta ma małą swoistość,
  • PCR, czyli wykrywanie DNA bakterii – metoda ta obarczona jest dużym ryzykiem wyników fałszywie dodatnich, w związku z czym stosowana jest jedynie jako badanie rozstrzygające w wyjątkowych sytuacjach,
  • test transformacji blastycznej (LTT),
  • oznaczenie poziomu przeciwciał w krążących kompleksach immunologicznych
  • oznaczanie limfocytów CD57+/CD3-,
  • poszukiwanie cyst, form-L.

Kleszcze kiedy występują?

Badanie kleszcza w kierunku boreliozy

Nie należy również badać usuniętego ze skóry kleszcza na obecność bakterii Borrelia, ponieważ niezależnie od wyniku nie zmienia to postępowania medycznego.
 
Nawet jeżeli pajęczak był zakażony, nie znaczy to, że zdążył zakazić człowieka, więc nie ma potrzeby włączania leczenia. Może też zdarzyć się sytuacja odwrotna, gdy z powodu niskiej czułości badanie nie wykryje obecności DNA krętów, a kleszcz przeniósł infekcję do organizmu człowieka. Wtedy ujemny wynik badania może uśpić czujność i spowodować przeoczenie objawów wczesnej boreliozy.

Leczenie boreliozy

Wystąpienie rumienia jest objawem tak charakterystycznym dla boreliozy, że nie wymaga wykonywania żadnych badań dodatkowych, a jedynie pilnego rozpoczęcia podawania antybiotyku. W pozostałych postaciach boreliozy leczenie wdraża się jedynie przy obecności objawów i potwierdzeniu zakażenia w dwustopniowym badaniu przeciwciał. W takich sytuacjach możesz skorzystać z Poradni Leczenia Boreliozy w Medicover.
 
Najczęściej stosowanymi antybiotykami są:
  • doxycylina,
  • cefriakson,
  • amoksycylina u dzieci.
Ile czasu bierze się antybiotyk? Leki przyjmuje się od 14 do 21 dni.
 
Rumień, porażenia nerwów czaszkowych i pierwszy rzut zapalenia stawów leczone są antybiotykami doustnymi, a pozostałe postaci neuroboreliozy i zapalenie mięśnia sercowego wymagają leczenia antybiotykami dożylnymi podawanymi w szpitalu.
 
W niektórych przypadkach kurację można powtórzyć. Dotyczy to np. chorych, u których leczenie spowodowało złagodzenie objawów, ale nie wyeliminowało ich całkowicie. Jednak jeżeli po dwukrotnie zastosowanym leczeniu dolegliwości nadal się utrzymują, to należy poszukać innej ich przyczyny, bo z dużym prawdopodobieństwem ich powodem nie jest borelioza.
 
O skuteczności zastosowanego leczenia świadczy ustąpienie dolegliwości – znikanie rumienia, ustąpienie zapalenia stawów. W przypadkach późno rozpoznanej boreliozy przewlekłej zdarza się jednak, że wdrożone leczenie nie prowadzi do całkowitego ustąpienia dolegliwości. Dzieje się tak, dlatego że długo trwający proces zapalny prowadzi do trwałych uszkodzeń np. stawów.

Nie sięgaj po metody o nieudowodnionej skuteczności, takie jak:

  • długotrwałe stosowanie różnych antybiotyków,
  • przekraczanie dozwolonych dawek leków,
  • przyjmowanie immunoglobulin,
  • podejmowania terapii w komorze hiperbarycznej i ozonowania krwi,
  • lecznicze wywoływanie gorączki,
  • leczenia za pomocą witamin, suplementów diety i przeróżnych ziół, w tym czystka.

Borelioza w ciąży

W przypadku kobiet ciężarnych postępuje się tak samo jak u wszystkich innych pacjentów. Nie zaobserwowano negatywnego wpływu krętków na rozwój płodu czy możliwość donoszenia ciąży. Różnica polega jedynie na tym, że w leczeniu nie stosuje się doxycykliny. Zakażenie boreliozą nie jest również przeciwwskazaniem do karmienia piersią.
 
Inną metodą leczenia, stosowaną przez niektórych lekarzy, jest tzw. metoda ILADS, która firmowana jest przez Międzynarodowe Towarzystwo ds. Boreliozy i Chorób z Nią Powiązanych. Polega ona na naprzemiennym lub łącznym stosowaniu dużych dawek antybiotyków przez długi czas, od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Jest to metoda bardzo obciążająca organizm, mogąca wywołać wiele szkód, np. znacząco obniżyć odporność organizmu czy przyczynić się do narastania antybiotykooporności bakterii.
 
Skuteczność tej terapii nie została udowodniona naukowo i nie jest zalecana przez uznane polskie i zagraniczne towarzystwa naukowe.

 

Kleszcz pod mikroskopem.

Rokowania i powikłania zakażenia boreliozą

Rokowanie jest dobre, ponieważ nie stwierdzono krętków opornych na działanie antybiotyków. Poza tym antybiotyki są skuteczne niezależnie od stadium choroby.
 
Powikłaniem leczonej boreliozy może być „zespół poboreliozowy”. Objawia się on m.in.:
  • zmęczeniem,
  • zaburzeniami czucia,
  • zaburzeniami snu,
  • bólem głowy,
  • bólem stawów i mięśni,
  • zaburzeniami koncentracji i pamięci trwającymi dłużej niż 6 miesięcy.
Na złagodzenie tych objawów nie wpływa długotrwałe podawanie antybiotyków.
 
Powikłaniem nieleczonej choroby z Lyme może być:
  • przewlekłe zanikowe zapalenie skóry,
  • przewlekłe zapalenie stawów,
  • przewlekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
  • neuropatia obwodowa.

Jak zapobiegać boreliozie z Lyme

Najskuteczniejszymi metodami profilaktyki choroby z Lyme są:
  • Unikaj narażenia na ukąszenia kleszczy – w lesie czy parku nie siadaj pod krzakami lub bezpośrednio na trawie i nie przedzieraj się przez zarośla;
  • Noś odpowiedni ubiór – długie spodnie, kryte buty, koszulę lub bluzę z długim rękawem oraz nakrycie głowy;
  • Stosuj preparaty odstraszające owady bezpośrednio na skórę oraz środki owadobójcze na ubrania czy części namiotów. W przypadku dzieci używaj repelentów przeznaczonych specjalnie dla nich.
  • Po powrocie z lasu lub gęstego parku obejrzyj dokładnie całe ciało (zwróć szczególną uwagę na szyję, pachy, pachwiny, pępek, krocze, pierś, zgięcia stawowe i skórę głowy), uczesz włosy grzebieniem z gęstymi ząbkami i weź prysznic – dzięki temu uda Ci się pozbyć z powierzchni ciała tych kleszczy, które nie zdążyły Cię ukąsić;
  • Dbaj o swojego psa lub kota, ponieważ mogą one zawlec kleszcze do mieszkania – stosuj skuteczne środki odstraszające kleszcze i regularnie kontroluj skórę zwierzęcia, a gdy znajdziesz kleszcza usuń go;
  • Jeżeli znajdziesz kleszcza jak najszybciej go wyciągnij i obserwuj miejsce wkłucia przez ok. 30 dni – jeżeli pojawi się powiększające się zaczerwienie lub grypopodobne objawy ogólne to zgłoś się do lekarza;
  • Jeżeli chcesz dowiedzieć się, jak bezpiecznie usunąć kleszcza, obejrzyj nasz film!

Kiedy osoba dorosła zostanie pogryziona przez wiele kleszczy to można rozważyć jednorazowe podanie 200 mg doksycyliny. Metoda ta ma jednak ograniczoną skuteczność (działa średnio u 1. na 40. ukąszonych) i jej stosowanie wzbudza kontrowersje.

Dowiedz się więcej

Borelioza — wciąż trudne wyzwanie

https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/17978

Borelioza — najnowsze rekomendacje w diagnostyce i leczeniu

https://journals.viamedica.pl/rheumatology_forum/article/view/47201

 

Przeczytaj również:

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 07.09.2017
Data ostatniej aktualizacji 30.01.2024