Ekshibicjonizm - przyczyny, jak rozpoznać, leczenie

Czym jest ekshibicjonizm?

Termin po raz pierwszy pojawił się w nomenklaturze medycznej w XIX wieku za sprawą francuskiego lekarza Charlesa Lasègue’a. To zaburzenie preferencji seksualnej cechujące się silną potrzebą obnażenia narządów genitalnych osobom zupełnie niespodziewającym się tego, głównie obcym, w celu doznania przyjemności seksualnej, rozładowania napięcia seksualnego, bez kontekstu związanego z przygotowaniem do stosunku płciowego – wpisuje się to w definicję parafilii, czyli stanów, w których gratyfikacja seksualna osiągana jest na drodze nietypowych, wykraczających poza społecznie przyjętą normę bodźców (inne rodzaje parafili to np. fetysz, froteryzm czy sadyzm i masochizm).

Powszechność występowania nie jest dokładnie poznana, jednak badania oraz opisy świadków wskazują na to, że ekshibicjonistami są głównie młodzi mężczyźni.

Co podnieca ekshibicjonistę?

Ofiarami ich zachowań są najczęściej kobiety i dzieci, a czynnikiem wyzwalającym satysfakcję seksualną u ekshibicjonisty jest wzbudzenie poczucia wstydu, zaskoczenia i strachu w zaatakowanej osobie, a często też doprowadzenie jej do krzyku, co dodatkowo może pogłębić uczucie podniecenia.

Objawy ujawniają się zwykle w okresie młodzieńczym i wczesnej dorosłości oraz mają tendencje do wygasania wraz z wiekiem, podobnie jak w przypadku innych parafilii.

Czy ekshibicjonista jest niebezpieczny?

Ekshibicjoniści zazwyczaj nie szukają kontaktu fizycznego z ofiarą i rzadko dochodzi do gwałtu. Ich modus operandi opiera się na pokazywaniu swoich genitaliów celem wywołania reakcji psychicznej u swoich ofiar.

Jak się zachować, gdy spotkamy ekshibicjonistę?

Dla wielu osób zetknięcie się z kimś, to realizuje potrzebę rozbierania się przed obcym, może być traumatyzującym doświadczeniem. W takiej sytuacji bardzo trudno przewidzieć swoją reakcję, natomiast na tyle, na ile to możliwe, należy zachować spokój, odwrócić wzrok, a następnie zgłosić sprawę na policję, gdyż obnażanie się w miejscach publicznych jest zdarzeniem podlegającym karze.

Niezastąpiona może okazać się pomoc psychoterapeuty, jeśli ofierze takiego ataku z trudnością przychodzi uporanie się z tym, co zaszło.

Konsekwencje prawne ekshibicjonizmu

W kodeksie prawa karnego brak wzmianek bezpośrednio odnoszących się do karalności tego zjawiska – figurują natomiast stosowne zapisy penalizujące parafilie o większej szkodliwości społecznej, jak np. pedofilia. Publiczne obnażanie się jest wykroczeniem określanym według Kodeksu Wykroczeń jako nieobyczajny wybryk, a konsekwencje prawne, z którymi może spotkać się ekshibicjonista, zawarte są między innymi w art. 140. Takie zachowanie podlega karze aresztu, ograniczeniu wolności, grzywnie do 1500 zł albo karze nagany.

Przyczyny ekshibicjonizmu

Pytań o przyczyny jest wiele i choć wciąż na większość z nich nie opracowano satysfakcjonujących odpowiedzi, istnieją pewne hipotezy dotyczące genezy tego zaburzenia.

Wiele źródeł podkreśla rolę czynników psychospołecznych, w których wymienia się m. in. fizyczną, psychiczną oraz emocjonalną przemoc i wykorzystywanie seksualne w dzieciństwie, lękowy styl przywiązania, nadużywanie substancji psychoaktywnych, a także różnego rodzaju dysfunkcje seksualne.

Inną teorią tłumaczącą genezę jest tzw. teoria „zaburzonych zalotów” (z ang. – courtship disorder). Według niej, ekshibicjonizm wynika z zaburzonego postrzegania reakcji ofiary jako zainteresowania, a sam akt obnażania się miałby stanowić, według chorego, formę flirtu.

Urazy głowy lub organiczne zmiany (np. guzy) w obszarach mózgu odpowiedzialnych za regulowanie funkcji seksualnych i związanych z nimi zachowań mogą doprowadzić do hiperseksualności, która potencjalnie może zamanifestować się rozwojem zaburzenia.

Rozpoznanie ekshibicjonizmu

Diagnoza nastręcza wielu trudności. Większość osób z tym zaburzeniem nie szuka pomocy na własną rękę i nie podejmuje żadnej formy leczenia, dopóki nie zostaną do tego w jakiś sposób zmuszeni – najczęściej z powodu przyłapania na gorącym uczynku. Problemem nierzadko jest również niechęć chorego do współpracy z lekarzem bądź psychoterapeutą, a to właśnie ona ma decydujące znaczenie dla powodzenia terapii.

Zgodnie z klasyfikacją DSM-5, postawienie diagnozy opiera się na poniższych kryteriach:

• na przestrzeni co najmniej sześciu miesięcy osoba z podejrzeniem zaburzenia ekshibicjonistycznego doświadcza nawracających oraz intensywnie pobudzających seksualnie fantazji, których głównym elementem jest obnażanie swoich narządów płciowych niespodziewającej się tego innej osobie,
• osoba zrealizowała te fantazje z kimś niewyrażającym na to zgody, a chęć obnażania się znacząco utrudnia jej funkcjonowanie w życiu codziennym i wiąże się z cierpieniem

Leczenie ekshibicjonizmu – na czym polega?

Leczenie potrzeby rozbierania się przed innymi, tak jak i innych parafilii, opiera się głównie na psychoterapii oraz farmakoterapii.

Istotą leczenia jest zaopatrzenie chorego w pewne narzędzia psychologiczne, które mają mu pomóc w znalezieniu bardziej akceptowalnych sposobów na zaspokajanie swojego popędu seksualnego.

Jedną z zalecanych form psychoterapii jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pozwala na zidentyfikowanie czynników prowokujących zachowania chorego oraz poradzenie sobie z kompulsjami seksualnymi.

Równie ważny element leczenia stanowi leczenie farmakologiczne. Niektóre leki powszechnie używane w leczeniu depresji oraz innych zaburzeń nastroju, takie jak SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny), wpływają na obniżenie pożądania seksualnego i są stosowane w leczeniu ekshibicjonizmu (a także innych parafilii, gdy stwierdza się współwystępowanie hiperseksualności). W wypadku ich nieskuteczności, istnieje możliwość skorzystania z leków o działaniu antyandrogenowym, których zadaniem jest redukowanie poziomu testosteronu, np. octanu cyproteronu lub octanu medroksyprogesteronu. Konieczne jest wówczas ścisłe monitorowanie pacjenta, a w szczególności wykonywanie regularnych badań morfologicznych krwi oraz kontrolne oznaczanie stężenia testosteronu.

Bibliografia:

Kasparek K., (2010), Co wiemy o ekshibicjonizmie?, [w:] R. Polczyk, K. Dukała [red], Przestępstwa Seksualne z Perspektywy Psychologicznej i Prawnej, AT Group, Kraków, ss. 83-92.

DU rok 1971 numer 12 poz. 114

psychologytoday.com/us/conditions/exhibitionism

msdmanuals.com/home/mental-health-disorders/paraphilias-and-paraphilic-disorders/exhibitionism

sciencedirect.com/topics/social-sciences/exhibitionism

firstlightpsych.com/blog/sexual-disorders/exhibitionistic-disorder

podyplomie.pl/psychiatria/36790,diagnoza-i-strategie-terapeutyczne-w-leczeniu-hiperseksualnosci

“Exhibitionism”: Historical Note. Diederik F. Janssen