Nerwica natręctw

Każdy z nas z pewnością doświadczył sytuacji, kiedy nie mógł pozbyć się z głowy zasłyszanej piosenki czy przed wyjściem z domu sprawdzał, czy na pewno zakręcił gaz bądź zgasił światło. Nie jest to nic nadzwyczajnego. Jeśli jednak zdarza się tak, iż np. niezrobienie jakiejś czynności powoduje silne napięcie, możemy mieć do czynienia z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym (OCD), popularnie zwanym nerwicą natręctw.
Dlaczego osoba z nerwicą natręctw nie przerywa czynności? Jest np. przekonana, że jak przestanie, wydarzy się nieszczęście.

Czym jest nerwica natręctw?

Większość z nas słysząc ten termin, słusznie kojarzy go z uczuciem konieczności wykonywania pewnych czynności czy myślami ciągle pozostającymi w głowie.

W literaturze naukowej o zaburzeniu obsesyjno-kompulsywnym (ang. obsessive-compulsive disorder – OCD) mówimy wówczas, kiedy mamy do czynienia z powtarzającymi się obsesjami i/lub kompulsjami.

Obsesje to nieustępliwe myśli, obrazy czy impulsy, które były przynajmniej w pewnym czasie, doświadczane są przez osobę jako natrętne i nieodpowiednie. Powodują one wyraźny lęk lub cierpienie psychiczne.

Kompulsje z kolei to powtarzające się zachowania czy akty umysłu, do których wykonania osoba czuje się zmuszona w odpowiedzi na obsesje lub w odniesieniu do sztywnych zasad. Zmierzają one do redukcji cierpienia lub ryzyka wystąpienia wydarzenia budzącego lękp1s.95]. Osoba wykonująca więc rytuały takie jak częste mycie rąk czy gaszenie światła konkretną ilość razy, robi to np. dlatego, iż jest przekonana, że zaniechanie czynności może np. ściągnąć jakieś nieszczęście na osoby bliskie. Podstawą tutaj jest lęk. Chory czuje po prostu lęk, że jeśli nie wykona jakiejś czynności lub ją przerwie to np. zdarzy się coś niedobrego. Zwykle dane czynności chwilowo rozładowują napięcie, jednak cierpienie psychiczne pojawia znowu i pacjent musi powtórzyć czynności.

Oczywiście zaburzenie to jest bardzo uciążliwe dla chorego i zwykle wpływa nie tylko na jego samopoczucie, ale niestety również często powoduje konflikty, np. w rodzinie. Wówczas niezbędna jest pomoc specjalisty.

Jakie jest rozpowszechnienie zaburzenia?

W zależności od opracowania, dane co do częstości są różne. Zwykle, szacuje się, że opisywane zaburzenie psychonerwicowe dotyka około 2-3 proc. całej populacji [2] i dotyczy zarówno mężczyzn, kobiet jak i dzieci w różnym wieku. Niektóre źródła wskazują jednak, że na OCD  cierpi od 1,9 nawet do 3,6 proc. adolescentów[3]. Jeżeli chodzi o dzieci, to jak wskazują badania, problem dotyczy nawet 4 proc. maluchów[4].

Nerwica natręctw u dzieci

Na OCD mogą cierpieć już dzieci nawet w wieku przedszkolnym. U tych najmłodszych obraz zaburzenia jest jednak nieco inny. Jak wynika z literatury i moich własnych obserwacji, u maluchów występują zwykle jedynie natrętne zachowania i przybierają bardzo różną formę. Jedna z moich małych pacjentek na przykład odczuwała przymus gaszenia światła 4 razy. Była przekonana, że jeśli tego nie zrobi, to coś złego stanie się jej rodzicom. Oczywiście takie zachowania dzieci budzą niepokój rodziców i powodują liczne napięcia między domownikami. Niejednokrotnie dezorganizują również życie dziecka, które np. nie chce wyjść z domu czy spędza na danej czynności bardzo dużo czasu.

To co jest najważniejsze, to jak najszybciej dostrzec problem i zgłosić się do specjalisty. Wówczas zwykle stosowana jest terapia poznawczo behawioralna. Jej celem jest omówienie sytuacji i stopniowa ekspozycja dziecka na sytuacje, które powodują niepokój. Następnie podejmowane są próby powstrzymywania dziecka od kompulsji. U starszych dzieci może być stosowana terapia poznawcza. Wówczas młody człowiek uczy się kontrolować własne myśli i powstrzymywać kompulsje. W przypadku dzieci zaleca się terapię rodzinną, podczas której rodzice mogą zrozumieć istotę zaburzenia u dziecka i nauczyć się form pomocy. Często bowiem rodzice błędnie interpretują zachowanie dziecka jako chęć zwrócenia na siebie uwagi czy robienie na złość domownikom. Nie łączą symptomów z chorobą.

Należy przy tym pamiętać, iż ważne jest odróżnienie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego u dzieci od zgodnych z rozwojem rytuałów wczesnodziecięcych, takich jak np. tych związanych ze spaniem, kąpielą czy kolekcjonowanie przedmiotów. Mają na celu uporządkować świat malucha i zapewnić poczucie bezpieczeństwa. Pojawiają się przed 3 r.ż. i trwają do 6-7 roku życia.[5].

Rozpoznanie OCD u dzieci może być dość trudne dla rodzica, gdyż zwłaszcza starsze dzieci starają się ukryć swoje zachowania, często wstydzą się ich, jak również krępują się swoich myśli, które mogą pojawić się np. na tle agresywnym lub seksualnym. Dlatego tak ważne jest obserwowanie nastolatka oraz efektywna komunikacja z potomkiem.    

Objawy nerwicy natręctw

Symptomy różnią się nieco u poszczególnych osób. 

Wybrane formy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, to m.in. [1 s. 95]:

  • lęki przed skażeniem i związane z nimi rytuały czyszczenia (np. lęk, że dotykanie pewnych obiektów sprawi, że ktoś się rozchoruje, lęk ten prowadzi do mycia rąk, prania ubrań itp. - by uniknąć zanieczyszczenia )
  • poddawanie w wątpliwość oraz niepewność, w których ludzie boją się, że stanie się coś złego, jeśli nie będą uważnie kontrolować swoich działań lub robić coś „właściwą” ilość razy cze we „właściwy” sposób, np. sprawdzanie, czy drzwi są zamknięte, czy urządzenia są wyłączone, powtarzanie pewnych działań)
  • myśli, które osoba spostrzega jako mocno niewłaściwe czy niemoralne; często związane z lękiem, że mogą one sugerować, że osoba może dopuścić się jakiegoś okropnego czynu (myśli seksualne, agresywne).   

Czynności, które powinny nas zaniepokoić to więc np.:

  • ciągłe mycie rąk,
  • pranie odzieży,
  • powtarzanie czynności konkretną ilość razy,
  • wypowiadanie słów konkretną ilość razy,
  • unikanie dotykania lub przymus dotykania określonych przedmiotów,
  • układanie rzeczy w konkretny sposób
  • nadmierna potrzeba symetrii i porządku
  • gromadzenie nieprzydatnych przedmiotów o małej lub żadnej wartości
  • rozpoczynanie określonych czynności o określonej godzinie
  • perfekcyjne wykonywanie każdej czynności, nawet najprostszej
  • ciągłe uczucie strachu
  • tiki nerwowe lub różnego rodzaju fobie (lęk przed brudem, bakteriami)

Warto również zaznaczyć iż objawy, w zależności od okresu, przebiegu, mogą się zaostrzać lub ulegać remisji, zaburzenie ma charakter przewlekły. [2]

Nerwica natręctw objawy

Co czuje chory na OCD?

Jakie są treści poznawcze w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym. Przekonania w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym możemy podzielić na następujące.

Fuzja myśl-działanie

Pierwsza grupa z tej kategorii dotyczy przekonań, że samo posiadanie negatywnych myśli prowadzi do złych konsekwencji, np. myśl o wypadku samochodowym osoby bliskiej może spowodować, że stanie się on bardziej prawdopodobnym. Wówczas chory podejmuje działania, żeby temu zapobiec.

Druga grupa to przekonania, że sama myśl o danej złej czynności jest moralnie równoznaczna z jej rzeczywistym wykonaniem tego działania.

Wyolbrzymiona odpowiedzialność

Do tej grupy zaliczamy przekonania, że dana osoba ma moc wywoływania lub zapobiegania negatywnym skutkom. To powoduje, że czuje się ona zobowiązana do zapobieżenia budzących lęk konsekwencjom lub ciągle upewnia się, że żadne jej działanie lub czynności przez nią niedokończone, nie mogły wywołać negatywnego rezultatu.

Przekonania o możności kontrolowania myśli

Tutaj pacjent jest przekonany, że może kontrolować myśli i wyobrażenia, co według niego jest pożądane lub konieczne, gdyż w przeciwnym razie mogą one powodować negatywne skutki.

Perfekcjonizm

Do tej grupy zaliczamy przekonania chorych, że istnieje jeden właściwy sposób robienia wszystkiego i w taki a nie inny sposób daną czynność należy wykonywać, jest to obowiązek. Chory może być np. przekonany, że popełnienie nawet małego błędu jest równoznaczne z zepsuciem wszystkiego

Przecenianie zagrożenia

Tutaj mamy do czynienia z wyolbrzymioną oceną prawdopodobieństwa czy głębokości szkody. Pacjent może być na przykład przekonany, że jeśli nie będzie stale działać, złe rzeczy mogą zacząć się zdarzać

Nietolerancja niepewności   

Osoby w tej grupie są przekonani, że muszą być absolutnie pewni danej rzeczy, w przeciwnym razie nie poradzą sobie. Przeceniają również zagrożenia oraz odczuwają lęk dotyczący odpowiedzialności[1].

Przymusowo wykonywane czynności utrudniają codzienne funkcjonowanie.

Jakie są przyczyny zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnych? 

Kto choruje na nerwicę natręctw? Do tej pory nie ustalono dokładnej, jednoznacznej przyczyny. Wśród czynników wyróżnia się te z grupy:

  • Genetycznych (choć tu naukowcy nie są zgodni)

Jak jednak wskazują badania, zaburzenie obsesyjno - kompulsyjne częściej występuje u osób, których krewni również zmagali się z opisywanym problemem[3].

  • Biologicznych

Do tej grupy zaliczamy m.in. nieprawidłowe funkcjonowanie pewnych obszarów mózgu, a także nieprawidłowości w systemie neuroprzekaźników, np. serotoniny czy dopaminy. Mogą występować również nieprawidłowości w budowie anatomicznej i/lub funkcjonowaniu OUN

  • Psychologicznych, środowiskowych

W tej grupie możemy wyróżnić traumę po przykrych doświadczeniach z przeszłości, np trudne dzieciństwo ale również tą związaną ze stratą osoby znaczącej z bliskiego otoczenia, np. śmierć rodzica. Wydaje się, że przyczyną może być również bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia takie jak uczestniczenie w wypadku samochodowym, napad czy wykorzystanie seksualne.

Nie bez znaczenia wydaje się również presja czasu czy natłok obowiązków, wszechobecny stres towarzyszący nam na co dzień czy poczucie przemęczenia, niespełnienia a także perfekcjonizm.

Wśród czynników które mogą przyczyniać się do rozwoju zaburzenia mogą być również wzorce wychowania przez rodziców czy uzależnienia.

Jak powstaje OCD?

W literaturze przedstawionych jest kilka modeli poznawczych zaburzenia. Pierwszym badaczem, który stwierdził, że zaburzenie zaczyna się od normalnych natrętnych myśli, był psycholog Paul Salkovskis. Jego zdaniem różnica między nimi a obsesjami nie wiąże się z ich pojawieniem się czy faktem ich kontrolowania. Wszystko zależy bowiem, jak pacjent interpretuje natrętne myśli. Negatywna interpretacja prowadzi do lęku i dyskomfortu, który osoba z zaburzeniem chce zmniejszyć przez kompulsje, unikanie czy np. pozbywanie się odpowiedzialności. Problem jest jednak podtrzymywany, gdyż neutralizowanie uniemożliwia zaprzeczanie przekonaniom o odpowiedzialności, pacjent nadal próbuje kontrolować umysł i ewentualne szkodliwe zdarzenia.

Inne modele zaś kładą nacisk np. na przekonania o znaczeniu wdzierających się myśli, na wagę strategii skupiania uwagi w podtrzymywaniu OCD czy wagę przeceniania zagrożenia, nietolerancję niepewności oraz perfekcjonizm[1].

Jak rozpoznać nerwicę natręctw? Jedną z oznak jest perfekcjonizm, wszystko musi być idealnie i na swoim miejscu.

Diagnoza nerwicy natręctw, kryteria rozpoznania

Diagnozę zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych zwykle stawia psycholog lub psychiatra na podstawie wywiadu, obserwacji oraz wyników przeprowadzonych testów. Czyni to na podstawie odpowiednich kryteriów rozpoznawania. Według nich, zgodnie z Klasyfikacją Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5 [6], aby rozpoznać zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne muszą być spełnione następujące kryteria:

  1. Występowanie obsesji (myśli natrętnych), kompulsji (czynności natrętnych) lub obu.
  2. Obsesje lub kompulsje pochłaniają czas (np.. więcej niż godzinę dziennie) lub powodują znaczące klinicznie cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania w sferze społecznej, zawodowej i innych ważnych obszarach.
  3. Objawy obsesyjno-kompulsyjne nie są spowodowane fizjologicznym działaniem substancji.
  4. Zakłócenia nie można lepiej wyjaśnić występowaniem objawów innego zaburzenia psychicznego.

Ważne jest również, aby określić, czy zaburzeniu towarzyszy:

  • dobry wgląd, wówczas przekonania występujące w przebiegu zaburzenia obsesyjno - kompulsyjnego są postrzegane jako zdecydowanie lub prawdopodobnie nieprawdziwe
  • słaby wgląd, wówczas przekonania występujące w przebiegu zaburzenia obsesyjno – kompulsyjnego są postrzegane jako prawdopodobnie prawdziwe
  • brak wglądu/z przekonaniami urojeniowymi, wówczas przekonania występujące w przebiegu zaburzenia obsesyjno – kompulsyjnego są postrzegane jako z całą pewnością prawdziwe.

oraz czy w przebiegu zaburzenia występują również tiki. Wgląd w chorobę powinien być określony u każdego chorego, ponieważ jest on związany z rokowaniem w leczeniu. [2]

Jak rozpoznać, czy cierpimy na nerwicę natręctw?

Obraz zaburzenia u poszczególnych osób może się nieco różnić. To co jednak na pewno musi wystąpić, to natrętne myśli (obsesje), które nie dają spokoju i/lub rytualne czynności (kompulsje), które rozładowują emocje.

Oczywiście nie ma niczgo złego w pozostającej ciągle w naszej głowie piosence czy sprawdzaniu przed wyjściem czy są powyłączane sprzęty domowe. Jeżeli jednak myśli te lub czynności znacznie pochłaniają czas lub np. powodują cierpienie, należy zgłosić się do specjalisty.   

Test na nerwicę natręctw

Jeśli podejrzewasz u siebie lub u kogoś bliskiego zaburzenie, możesz posłużyć się poniższym testem. Na każde z pytań możesz odpowiedzieć TAK lub NIE.

  1. Czy jeśli nie wykonasz danej czynności określonej ilości razy czy w określony sposób odczuwasz dyskomfort?
  2. Czy często boisz się, że się zarazisz?
  3. Czy często zdarza Ci się sprawdzać po kilka razy czy daną czynność wykonałaś/łeś właściwie?
  4. Czy masz poczucie, że wszystko co robisz, nawet prozaiczne czynności musisz wykonać idealnie?
  5. Czy masz poczucie, że Twoje myśli mogą przyczyniać się do wydarzeń w których nie brałeś udziału?
  6. Czy odczuwasz napięcie jeśli konkretne rzeczy nie leżą na swoich miejscach?

Jeśli odpowiedziałeś TAK na przynajmniej 2 pytania a czynności czy myśli pochłaniają czas lub utrudniają twoje funkcjonowanie, warto skonsultować się ze specjalistą.

Nerwica natręctw test.

Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych

Leczenie nerwicy natręctw bywa czasami długie, czasochłonne (od kilku miesięcy do kilku lat) ale przy pozytywnym nastawieniu pacjenta przynosi zwykle pozytywne skutki. Tak jak w przypadku dzieci, u dorosłych również najskuteczniejszą formą pomocy jest psychoterapia. Może mieć charakter indywidualny lub grupowy. Zazwyczaj jest ona utrzymana w nurcie poznawczo-behawioralnym. Jej celem jest m. in wygaszanie natrętnych czynności. Może polegać między innymi na ekspozycji na bodziec powodujący niepokój a następnie na powstrzymywaniu się od kompulsji czy nauce kontrolowania obsesji.

Stosowana jest również psychoedukacja podczas której pacjent uczy się jak efektywnie radzić sobie ze stresem. Jeżeli w toku terapii okaże się, że do zaburzenia mogła przyczynić się trauma, wówczas wskazana jest praca nad tym problemem, nauka jak uporać się z traumatycznymi wydarzeniami z przeszłości.

Co więcej, u dorosłych niekiedy psychoterapia jest wspomagana farmkoterapią, głównie lekami o działaniu uspokajającym czy przeciwlękowym.

Skutki nieleczonego OCD

Oczywistymi powikłaniami jest upośledzenie funkcjonowania człowieka w środowisku rodzinnym czy zawodowym. Dyskomfort, jaki zwykle pacjent odczuwa, może z kolei prowadzić do niskiego poczucia własnej wartości, utraty radości życia, uzależnień, zaburzeń odżywiania czy depresji z myślami samobójczymi włącznie. Dlatego tak ważne jest szybkie zauważenie problemu i konsultacja ze specjalistą. 

Ile czasu trwa terapia? Leczenie może trwać od kilku miesięcy do kilku lat.

Jak przekonać chorego do terapii?

Czasami, jeżeli sprawa dotyczy osoby nam bliskiej, przekonanie do terapii może być dość trudne. W pierwszej kolejności powinniśmy przyznać, że jego objawy, zachowania nas niepokoją. Unikajmy podniesionego głosu czy ocen, wykażmy się empatią, zrozumieniem. Porozmawiajmy o tym jak dana osoba postrzega problem, jak się z nim czuje. Słuchajmy ze zrozumieniem, dajmy choremu czas na otworzenie się. Może z pacjentem na dany temat porozmawiać parę osób z rodziny i, nie używając ocen, przekazać swoje obserwacje. Pomocne może być również skontaktowanie chorego z kimś, kto już odbył podobną terapię.

Najlepszym sposobem jest jednak udanie się w sprawie chorego do terapeuty, który wskaże odpowiednie działanie w zależności od konkretnego przypadku.

Bardzo ważnym aspektem dla osoby pozostającej już pod opieką specjalisty jest pomoc, wsparcie i zrozumienie w środowisku w którym przebywa. Konieczne jest, aby rodzina wykazywała się empatią i postępowała zgodnie z zaleceniami przekazanymi przez terapeutę, który może zalecić również wizytę rodziny pacjenta.

Piśmiennictwo

  1. Bennett-Levy J. I in., Oksfordzki podręcznik eksperymentów behawioralnych w terapii poznaczej, Alliance Press, Gsynia 2005
  2. Krzyszkowiak W. i in, Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) i zaburzeń powiązanych (OCRD), Psychiatr. Pol. 2019; 53(4): 825–843]
  3. Grzywa A.(red.), Psychiatria, aktualności w rozpoznawaniu i leczeniu, Czelej, Lublin 2011
  4. Wolańczyk T., Komender J., Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci, PZWL, Warszawa 2005
  5. psychologiawpraktyce.pl/artykul/zburzenia-obsesyjno-kompulsyjne-u-dzieci-i-mlodziezy
  6. Kryteria diagnostyczne DSM 5 Amerykańskie Towarzystwo Psychiatruczne, Urban and Partner
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 21.03.2022
Data ostatniej aktualizacji 15.05.2023