Przyczyny konfliktów między rodzicami a nastolatkami

Każdy z nas z pewnością pamięta swoje dorastanie. Jedni wspominają je miło inni niekoniecznie. W jednym natomiast zwykle jesteśmy zgodni – niezależnie od czasów, w jakich ten etap w życiu następował – był to okres trudny. Dzieje się tak z wielu przyczyn, np. zmian hormonalnych, fizycznych zachodzących w organizmie czy przede wszystkim z chęci bycia już dorosłym człowiekiem i decydowania o swoim życiu. Te aspekty zwykle prowadzą do konfliktów między rodzicami a dziećmi.

Dorastanie i psychologia

Proces dorastania jest niezwykle skomplikowany i obejmuje wiele dziedzin. Poza dojrzewaniem fizjologicznym, bardzo ważne jest dorastanie społeczne, polegające na rozwoju świadomości społecznej – kształtowaniu się ocen, przekonań i postaw moralnych oraz nastawień społecznych, ponadto na przygotowaniu się do określonej roli społecznej i podejmowaniu coraz to bardziej odpowiedzialnych zadań społecznych. Zwraca się też uwagę na dorastanie w sensie rozwoju umysłowego – przejście z etapu myślenia konkretnego na etap myślenia abstrakcyjnego, co prowadzi do zdolności rozwiązywania problemów, rozumienia związków między zjawiskami, lepszej orientacji w otaczającej rzeczywistości.

Już przedstawiciele psychologii tradycyjnej charakteryzowali wiek dojrzewania jako „okres burzy i naporu”. Współcześni psychologowie również przyjmują wzmożoną emocjonalność jako właściwość adolescencji. Szybki rozwój fizyczny, dojrzewanie płciowe, przyswojenie wielu wiadomości i umiejętności – wszystko to powoduje olbrzymie zmiany w świadomości dorastających. Nastolatkom wydaje się, że nie są już dziećmi, podczas gdy otoczenie traktuje ich często jeszcze w ten sposób. Pragną oni, by dorośli uznali ich dojrzałość, ich prawa do samodzielności w sądach i działaniu. Jak pisze T. Rostowska „okres dorastania, szczególnie między 14 a 18 rokiem życia, z uwagi na dynamikę i specyfikę zmian rozwojowych (…) należy zaliczyć do najbardziej konfliktowych etapów w życiu człowieka”.

Konflikt – co to oznacza? Mechanizmy konfliktu

Każdy z nas instynktownie wie, co oznacza ten termin. Psychologowie określają go w różny sposób. Jedna z definicji mówi, że jest to „bardzo szeroki termin używany na określenie każdej sytuacji, w której istnieją wzajemne sprzeczne motywy, cele, zachowania, impulsy itp.” Jak wskazują badacze, my sami często nieświadomie, uruchamiamy mechanizm powstania konfliktu. J. Mellibruda wymienia np. cztery zniekształcenia w spostrzeganiu cudzych i własnych zachowań. Pierwsze z nich to „iluzja własnych zachowań, która polega na tym, że siebie postrzegamy jako ofiarę natomiast druga osobę jako złośliwego przeciwnika, który nas atakuje, choć przecież jego racje moralne są wątpliwej jakości. Wydaje nam się wówczas, że cała słuszność, prawda i sprawiedliwość są po naszej stronie”.

Kolejny mechanizm nazwany przez autora „szukaniem pod cudzą latarnią” również bardzo trafnie opisuje nasze zachowanie podczas konfliktu. Polega on na tym, iż w sposób jasny i wyraźny dostrzegamy błędy i wady drugiej osoby, jednocześnie będąc nieświadomym takowych braków u siebie.

Następne zniekształcenie jest kontynuacją powyższego, mówi o tym, że nawet, jeśli dostrzeżemy już jakieś uchybienie z naszej strony to uważamy je za usprawiedliwione w przeciwieństwie do działań przeciwnika, które nie mają żadnego wytłumaczenia.

Ostatni z mechanizmów „wszystko jest oczywiste”. Polega na upraszczaniu szczegółów konfliktów tak, abyśmy uzyskali ogólne przeświadczenie, że to, co my robimy jest dobre i słuszne, a to, co druga osoba już nie.

Nastolatek i jego problemy

W każdej rodzinie są konflikty, zwłaszcza jeśli jej członkami są dorastające dzieci. Nastolatek próbuje odnaleźć się w nowej sytuacji. Potrzebuje wsparcia i zrozumienia ze strony najbliższych, akceptacji a także współdecydowania w sprawach, które go dotyczą. Okres ten to moment przesunięcia odpowiedzialności dorosłego za dziecko na współodpowiedzialność. Aby proces ten przebiegał właściwie musimy pamiętać o odpowiedniej komunikacji. Błędy popełniane podczas rozmów mogą, bowiem prowadzić do licznych konfliktów w relacjach rodzic-dziecko. Aby ich unikać należy pamiętać o partnerskim stylu komunikowania się, gdzie mamy zachowaną równość podmiotów rozmowy, czy wagę potrzeb i zdań obu stron. W przypadku, gdy nie ma tolerancji w rozmowie a są jedynie nakazy, powstają konflikty. Należy również pamiętać, aby w rozmowie nie stosować generalizacji, a więc potocznie mówiąc uogólniania zachowań drugiej osoby. Nawet, jeśli nasz nastolatek raz zachował się źle, unikajmy stwierdzeń „Ty to zawsze….”.

Oprócz informacji jakie otrzymuje od rodziców dziecko, istotny jest również sposób ich przekazywania. Nie tylko ważna jest więc treść ale ton głosu, jego natężenie oraz aspekt wizualny - mowa ciała: gesty, pozycja ciała. Komunikacja niewerbalna pozwala powiem poznać emocje i uczucia drugiej osoby, a także stosunek jaki żywi ona względem nastolatka. Co więcej, należy pamiętać, aby jak najwięcej rozmawiać z dzieckiem, utrzymywać z nim więź i nie unikać trudnych tematów. Nastolatek musi czuć, że ma wsparcie w rodzicach. Na tym etapie życia poszukuje on swojej tożsamości, próbuje odpowiedzieć sobie na pytanie kim tak naprawdę jest. Kształtowanie jej może odbywać się na różnych płaszczyznach: w sobie samym, w swoim stosunku do otoczenia, w stosunku innych do siebie, zwłaszcza rodziców. Jest to proces bardzo trudny, a prawidłowe rozstrzygnięcie jest gwarantem stabilności jednostki i prawidłowych relacji z innymi ludźmi.

Poszukiwanie tożsamości

Poszukiwanie tożsamości odbywa się najczęściej metodą prób i błędów, najpierw młodzież sprawdza wiele rozwiązań, by wybrać to najlepsze. Stąd liczne ich eksperymenty, nie zawsze aprobowane i akceptowane przez rodziców. Adolescent po prostu próbuje wielu rzeczy, najłatwiej mu jest coś ocenić, gdy sam tego doświadczy, dąży do realizacji jednych celów odrzucając inne.

W tym okresie nastolatki z reguły są wybuchowe, uparcie bronią swego zdania, starając tym wywalczyć swoją niezależność. Zmienność emocjonalna, przechodzenie z jednej skrajnej cechy do drugiej to kolejny wyznacznik okresu adolescencji.  To sprawia, że zachowania młodzieży także trudne są do przewidzenia, raz nastolatek na pewien bodziec zareaguje spokojnie, a raz wybuchem gniewu. Nie potrafi on kontrolować własnych emocji, jego hormony ulegają przemianom, do tego ciało nastolatka zmienia się. W takich warunkach nie jest łatwo nad tym wszystkim zapanować, dlatego ma to też wpływ na relacje z otoczeniem. Skoro nastolatek przeżywa tak wiele wewnętrznych konfliktów, popada z jednej skrajności w drugą, więc może to przyczyniać się do konfliktów z rodzicami.

W tym okresie uczucia są bardzo ważne dla dorastającego dziecka, chce ono także, by inni brali je pod uwagę. I tak np. nastolatek jest zadowolony na myśl o wyjeździe w góry ze znajomymi, rodzic natomiast jest niezadowolony, pełen obaw o bezpieczeństwo swojego dziecka. Nietrudno w tym momencie o kłótnie, gdy rodzic zabroni dziecku wyjazdu, zacznie ono odczuwać smutek lub wręcz nienawiść w stosunku do swego rodzica.

Mówiąc o emocjach i uczuciach należy wspomnieć także o gniewie, który przejawia się w pewien specyficzny sposób w tym okresie. Zmniejsza się jego zewnętrzne przejawiane. Częściej jest on tłumiony czy maskowany. Można go jednak wyczytać z niektórych zachowań nastolatka takich jak m.in. burkliwie odpowiedzi, zaciśnięte pięści, dąsy czy po prostu milczenie.

Przyczyny konfliktów

Konflikt między rodzicami a dziećmi jest złożonym procesem, zatem jego przyczyny, jak wspomniano powyżej, mogą dotyczyć wielu różnych sfer i aspektów. Są nimi np. takie błędy w relacjach rodziców z dziećmi jak:

  • zbytnie uleganie
  • zbyt surowe wychowanie
  • zmienność w stosunku do dziecka czy
  • przesadność wychowania.

Należy więc pamiętać, iż dobra, empatyczna relacja z dzieckiem jest bardzo ważna. Trzeba niewątpliwie dać swojej pociesze przestrzeń do postępowania w sposób, w jaki dziecko, chce czy podejmowania własnych decyzji. Muszą one być jednak pod kontrolą dla dobra potomka. Nie należy zbytnio ulegać, gdyż dziecko przyzwyczaja się, że zawsze rodzice mu będą ustępować a buntuje się, kiedy dzieje się inaczej. Zbyt surowe wychowanie, także okazuje się nieprawidłowym rozwiązaniem. Dziecko czeka tylko na moment, aż dorośnie by wyrwać się spod kontroli swoich rodziców. Równie niekorzystne jak upieranie się przy którejś z tych taktyk jest ciągła zmienność rodziców. Sytuacja ta powoduje u dziecka zagubienie, niepewność, co do oczekiwań ze strony rodziców. Błędem jest także przesadność w wychowaniu, którą można utożsamiać z nadopiekuńczością i zbytnią ingerencją w życie dziecka, niepozwalająca mu na dojrzewanie do samodzielności i autonomii w podejmowaniu decyzji.

Przyczynami konfliktów z potomkami, mogą być również techniki manipulacyjne stosowane przez rodziców w stosunku do dzieci. Są to wszelkiego rodzaju działania, które mają wymusić na dziecku bezwzględne bezpieczeństwo, uległość czy też postawę konformistyczną. Zatem więc rodzice prezentujący postawy (niekonsekwentne, nadopiekuńcze, nadmiernie wymagające, liberalne czy odtrącające) oczekują od swego dziecka „określonej formy zachowania stosują wobec niego, tak w sposób świadomy, jak również nieświadomy, odpowiednie do danej postawy techniki manipulacyjne”. Z postawami nadopiekuńczą, niekonsekwentną albo liberalną związana jest popularna technika manipulacyjna a mianowicie jest to przekupstwo, gdzie rodzic dla zyskania poparcia własnych działań kupuje dziecku drobne prezenty. Jego działanie jest skuteczne, ale tylko przez moment. Konflikt może się bowiem pojawiać wówczas, gdy dziecko bez prezentu będzie miało coś zrobić. Rodzice w tej grupie postaw bazują na nagrodach, natomiast rodzice o postawie odtrącającej czy nadmiernie wymagającej odwołują się do kar, nieraz bardzo ostrych i surowych.

Do konfliktu może przyczynić się również osobowość jednej ze stron w nim uczestniczących. Jeden z podziałów mówi o pragmatykach i pryncypalistów. Są to dwa sposoby zachowań, które w odmienny sposób reagują na sytuacje problemowe. Ten ostatni to człowiek bezkompromisowy, sztywno trzymający się swoich przekonań, broniący własnego zdania i przywiązany do określonych wartości. Jego upór i nieustępliwość mogą prowadzić do konfliktów, bo to osoba, która lubi narzucać własne zdanie innym. Nie trudno, więc wyobrazić sobie takiego rodzica. Gdy dodatkowo dziecko prezentuje taką osobowość konflikt jest nieunikniony. Pragmatyk z kolei jest osobą dopuszczającą możliwość racji drugiej osoby, skorą do ugody czy kompromisu, co sprzyja merytorycznym rozmowom z dzieckiem i unikaniu niepotrzebnego napięcia. W rozmowie z dziećmi starajmy się słuchać ich racji i dopuszczajmy możliwość, że dziecko może mieć słuszność.

Co więcej, pamiętajmy, że jeśli więc występuje konflikt, odczuwają go nie tylko rodzice i dzieci, ale i cała rodzina.

Zalecane postępowanie z wychowaniu nastolatka

  • Rozmawiaj z nastolatkiem.
  • Nie unikaj trudnych tematów.
  • Stosuj partnerski styl komunikacji.
  • Nie generalizuj, unikaj stwierdzeń „Ty to zawsze…”.
  • Bądź empatyczny, wyrozumiały.
  • Podczas rozmowy z nastolatkiem zwróć uwagę na mowę ciała, ton głosu, gestykulację itp.
  • Słuchaj dziecka, w dyskusji bądź otwarty, dopuść możliwość, że dziecko może mieć rację.
  • Daj dziecku przestrzeń do podejmowania własnych decyzji.

Źródła:

  • Rostowska T. (2001) Konflikt międzypokoleniowy w rodzinie: analiza psychologiczna, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. S 39
  • Reber A. S., Reber E.S. (2005) Słownik Psychologii. Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa.s.329
  • Mellibruda J. (2003) Ja, ty, my. Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów międzyludzkich, Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa.s.229.
  • Dryll E. (1995) Trudności wychowawcze : analiza interakcji matka-dziecko w sytuacjach konfliktowych, Oficyna Wydawnicza WP UW, Warszawa.
  • Obuchowska I. (1996) Drogi dorastania. Psychologia rozwojowa okresu dorastania dla rodziców i wychowawców, WSiP, Warszawa.
  • Cztery błędy popełniane przez rodziców / Bernadeta Iwanejko // Edukacja i Dialog. - 2004, nr 10, s. 8-12
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 05.01.2018
Data ostatniej aktualizacji 31.03.2022