Jak ustrzec się przed biegunką w podróży

Istnieją społeczności, które nie lubią wyjeżdżać poza miejsce zamieszkania, tak jak na przykład Sardyńczycy. Mieszkańcy Sardynii uważają swoją wyspę za raj na ziemi, a patrząc na piękno tego zakątka, trudno odmówić im racji. Większości z nas wyjazdy kojarzą się jednak z czymś przyjemnym – wypoczynkiem, wakacjami, poznawaniem świata, ludzi i nowych smaków.

Samo podróżowanie staje się coraz łatwiejsze i bardziej dostępne. W Internecie roi się od rad, jak i gdzie wyjechać. Nie brakuje też ostrzeżeń. Na obieżyświatów czyhają bowiem liczne zagrożenia, między innymi zdrowotne. Jednym z takich, które może poważnie zakłócić wakacyjne czy zawodowe plany, jest biegunka podróżnych (ang. traveler's diarrhea, w skrócie TD). Nazwą tą określa się zespół objawów zakażenia przewodu pokarmowego występujący u osób odwiedzających kraje o niskim standardzie sanitarno-higienicznym, zwłaszcza rejony strefy tropikalnej i subtropikalnej.

Biegunka w podróży - skąd się bierze?

Za większość przypadków biegunki podróżnych odpowiadają bakterie (80% zakażeń), a wśród nich enterotoksyczne szczepy Escherichia coli (ETEC), rzadziej Campylobacter, Shigella czy Salmonella. Zdarzają się także zakażenia powodowane przez wirusy (5–8%) oraz pierwotniaki i grzyby (ok. 10%). Objawy TD nie różnią się od tych, które dają inne ostre infekcje przewodu pokarmowego. Najczęściej obserwuje się jedno- lub kilkudniową biegunkę z 3–5 wodnistymi stolcami dziennie. Niestety, około 20% chorych doświadcza od 6 do 15 wypróżnień. Rzadko są one krwawe, ale mogą im towarzyszyć bóle brzucha, wzdęcia, nudności, osłabienie, bolesne parcie na stolec, skurcze, wymioty, gorączka i ogólnie złe samopoczucie. Symptomy pojawiają się nagle, zazwyczaj po 2–3 dniach od przybycia na miejsce. Choroba ma przeważnie charakter łagodny i samoograniczający się. W większości przypadków jest niegroźna, lecz mocno utrudnia pobyt. Powikłaniem TD bywa poinfekcyjny zespół jelita drażliwego (IBS), którego objawy (bardziej nasilone niż normalnie) pojawiają się do 12 miesięcy po zakażeniu przebytym podczas podróży. Sytuacja ta dotyczy 3–10% chorych.

Jak uniknąć biegunki podróżnych

Profilaktyka TD, choć bardzo prosta, niektórym może wydawać się uciążliwa. Wiele osób po kilku dniach pobytu w egzotycznym miejscu, świadomie lub nie, rezygnuje z ostrożności. Podstawą jest tu zasada: Boil it, cook it, peel it or forget it (Ugotuj, upiecz, obierz albo zapomnij.). Bezwzględnie należy myć często ręce, obowiązkowo przed każdym posiłkiem (można stosować żele antybakteryjne do użytku bez wody), pić wyłącznie wodę butelkowaną i wykorzystywać ją do płukania ust podczas mycia zębów, zrezygnować z lodu do napojów, unikać serwowanych w hotelach rozcieńczanych soków, stronić od sałatek, lodów, niepasteryzowanych przetworów mlecznych, surowych lub niedogotowanych jaj i odgrzewanych bądź długo pozostających w temperaturze pokojowej sosów, obierać ze skórek owoce i warzywa oraz ostrożnie podchodzić do żywności od ulicznych sprzedawców. Znaczna liczba turystów wierzy w moc alkoholu. Wykorzystując jego zabójczy wpływ na drobnoustroje, trzeba jednak mocno uważać, bo, owszem, zabija on, ale najczęściej czujność. Bezpiecznie można pić gorącą kawę i herbatę, gazowane napoje typu cola oraz piwo. Kobiety w ciąży, małe dzieci, seniorzy, a także osoby chorujące przewlekle i z obniżoną odpornością powinny przestrzegać wszystkich powyższych zaleceń. Szczegółowe instrukcje zdrowotne dotyczące wyjazdów w egzotyczne miejsca znajdziemy na stronach internetowych instytucji międzynarodowych i krajowych, na przykład Głównego Inspektoratu Sanitarnego.

Leki zapobiegające biegunce podróżnych

Teoretycznie istnieje profilaktyka farmakologiczna TD, ale większość europejskich i amerykańskich autorytetów jej nie zaleca. Polega ona na stosowanie antybiotyków, co może przynieść więcej szkody niż pożytku (biegunka poantybiotykowa, rosnąca oporność drobnoustrojów na leki). W praktyce z chemioprewencji powinny korzystać tylko te osoby, które są obciążone dużym ryzykiem zachorowania na ostrą postać biegunki lub wyjeżdżają w ważnych sprawach na krótko (np. politycy, wykładowcy, sportowcy). Sugeruje się wtedy niedługą kurację, zwykle trzydniową, ryfaksyminą, cyprofloksacyną lub azytromycyną.

Środki te stosowane są również, jeśli wystąpi biegunka. Do grupy podwyższonego ryzyka zalicza się pacjentów z bezkwaśnością żołądka zażywających przewlekle leki z grupy inhibitorów pompy protonowej (pantoprazol, omeprazol) lub antagonistów receptora H2 (ranitydyna), niepełnosprawnych ruchowo, z niedoborem odporności i cukrzycą. Zwiększoną podatność na zachorowanie obserwuje się ponadto u osób, które już wcześniej przechodziły TD, co może wskazywać na predyspozycję genetyczną. W zaleceniach kierowanych do ogółu znajdują się dobrze tolerowane probiotyki. Ze względu na korzystne działanie i duży profil bezpieczeństwa wydają się one najlepszym rozwiązaniem. Do stosowania probiotyków nie ma przeciwwskazań, więc każdy może po nie śmiało sięgać. Ich skuteczność zależy od rodzaju szczepu i ilości przyjętych bakterii. Efektywnością w zapobieganiu TD potwierdzoną badaniami naukowymi charakteryzuje się Lactobacillus rhamnosus GG i Saccharomyces boulardii. Profilaktyczne stosowanie preparatów probiotycznych warto rozpoczynać kilka dni przed planowaną podróżą i kontynuować przez cały wyjazd.

Leczenie biegunki podróżnych

Leczenie TD opiera się na takich samych zaleceniach, jakie obowiązują w każdej innej biegunce infekcyjnej. Podstawa to nawadnianie chorego specjalnymi preparatami zawierającymi elektrolity. Prócz tego niezbędne są probiotyki. Do popularnych leków działających objawowo należą lekarstwa zawierające w składzie loperamid, dzięki któremu treść pokarmowa wolniej przechodzi przez jelita, co umożliwia wchłanianie większej ilości wody. Jego skuteczność w zmniejszaniu ilości wypróżnień jest ewidentna.

Nie wolno jednak zapominać, że przy biegunce organizm oczyszcza przewód pokarmowy, wobec czego hamowanie czynności jelit pozostaje dyskusyjne. Pektyny i węgiel aktywny w przypadku TD okazują się nieskuteczne. W terapii przeciwbakteryjnej najlepsza wydaje się ryfaksymina. Leki z tą substancją to antybiotyki nowej generacji o szerokim spektrum działania. Ryfaksymina posiada udowodnioną skuteczność w TD powodowanej najczęstszym patogenem, czyli Escherichia coli. Ponadto działa tylko w przewodzie pokarmowym, skąd praktycznie się nie wchłania (poniżej 1%). Dobrze tolerowane leki rzadko powodują działania niepożądane, ale są niewskazane poniżej 12. roku życia.

Leczenie biegunki w podróży u dzieci

Dzieciom podaje się najczęściej azytromycynę. Ryfaksyminą nie leczy się także w przypadku gorączki i krwi w stolcu. Ze względu na występującą w Azji lekooporność bakterii Campylobacter na fluorochinolony (np. cyprofloksacyna) w tym rejonie świata zaleca się azytromycynę, którą stosuje również w ciężkich postaciach TD, z towarzyszącą gorączką i krwawymi stolcami. Należy pamiętać, że cyprofloksacyna może wywoływać reakcje fotouczulające. To samo, choć rzadziej, dotyczy azytromycyny. Przyjmowanie wymienionych leków wymaga unikania słońca, co podczas wyjazdu w ciepłe miejsce jest problemem.

Lek na biegunkę podróżnych

Najpopularniejszy lek stosowany w biegunkach to lek zawierający przeciwbakteryjną substancję nifuroksazyd. Działa on na większość bakterii powodujących zakażenia układu pokarmowego. Nie wchłania się z jelit, stąd w ich świetle występuje w dużym stężeniu. Jest raczej dobrze tolerowany i nie zaburza pożytecznej flory bakteryjnej.

Warto jednak wspomnieć, że daje interakcję z alkoholem (reakcja disulfiramopodobna), której skutki mogą być zarówno łagodne (bóle głowy, nudności, nadmierne pocenie się), jak też bardzo poważne (zapaść). Dostępność bez recepty i potencjalna skuteczność sprawiają, że nifuroksazyd jest nadal często wydawany z apteki, mimo iż od dłuższego czasu nie zaleca się go w leczeniu empirycznym TD, a tym bardziej biegunek o etiologii wirusowej. Można pokusić się o stwierdzenie, że stanowi on podstawowe wyposażenie apteczki osób podróżujących do ciepłych krajów, takich jak Egipt.

Kiedy potrzebny lekarz na biegunkę?

W trakcie wyjazdu kontakt z lekarzem bywa utrudniony, dlatego część chorych na TD rezygnuje z wizyty. Zazwyczaj łagodna i samoustępującą infekcja nie wymaga konsultacji ze specjalistą. Należy jednak bezzwłocznie zgłosić się do lekarza, jeśli temperatura ciała przekracza 39°C, wymioty trwają dłużej niż 2 dni, objawy utrzymują się dłużej niż 5 dni, doszło do odwodnienia, infekcji towarzyszy czerwonka, zachorowała ciężarna, osoba w wieku powyżej 65 lat lub dziecko poniżej 8. roku życia.

„Twój Farmaceuta” nr 12, lipiec/sierpień 2017