Fetysz – co to jest i jakie są jego rodzaje? Kiedy staje się niezdrowy?

Aby mówić o fetyszu, musi być spełnionych kilka warunków - jest to podniecenie seksualne związane z przedmiotem lub częścią ciała, która nie dotyczy strefy seksualnej. Bez widoku lub wyobrażenia pożądanego obiektu, osiągnięcie orgazmu w większości przypadków jest niemożliwe. Zjawisko częściej obserwuje się u mężczyzn.
Kim jest fetyszysta? To osoba, która do osiągnięcia spełnienia seksualnego potrzebuje np. przedmiotu (typu bielizna, pończochy czy inny element garderoby).

Co to jest fetysz?

Fetysz to preferencja seksualna stawiająca jako główne źródło podniecenia jakiś przedmiot nieożywiony lub część ciała, która nie jest przedmiotem normatywnej (klasycznej, „normalnej”) stymulacji seksualnej. Za klasyczną stymulację uznaje się aktywność seksualną skoncentrowaną na stymulacji narządów płciowych dorosłego, świadomego partnera.

Może być też związany z miejscem, które działa na osobę podniecająco (samochód, miejsce publiczne, itp.), a także z jakimś działaniem, które nie jest uznawane za standardowe w realizacji pragnień seksualnych.

Fetysz stóp jest związany z odczuwaniem satysfakcji seksualnej, gdy w trakcie stosunku partner ogląda np. palce stóp. Dla kogoś innego może to być obcas, piekna rzeźba ciała czy fetysz włosów.

Czy fetyszyzm jest zaburzeniem?

Nie zawsze fetyszyzm jest zaburzeniem. Podejście historyczne traktowało go zawsze jako przejaw zaburzeń psychicznych, jednak podejście to się zmieniło i zjawisko traktuje się jako przejaw indywidualnych różnic miedzy ludźmi. Jeśli na fetysz spojrzymy w kategoriach np. tego, co nam się podoba w aktywności seksualnej i z czym czujemy się dobrze, to nie mówimy o zaburzeniu.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD-10 wskazuje, iż aby rozpoznać fetysz jako zaburzenie, muszą być spełnione ogólne kryteria zaburzeń preferencji seksualnych, w których oprócz powtarzającego się, nasilonego popędu i wyobrażeń seksualnych dotyczących niezwykłych przedmiotów lub działań, a także kryterium czasowego występowania preferencji (6 miesięcy), występuje również aspekt odczuwanego cierpienia związanego z realizacją występującego u danej osoby fetyszu. Podobne kryteria diagnostyczne proponuje klasyfikacja DSM-5, w której dokonuje się podziału na parafilie (będące w zakresie normy seksuologicznej) i zaburzenia parafilne (które są zaburzeniami właśnie z powodu występującego u pacjenta cierpienia związanego z preferowanym zachowaniem).

Jeśli mamy do czynienia z cierpieniem osoby, która ma fetysz, to warto zastanowić się również nad źródłem tego cierpienia. Bardzo często taka osoba akceptuje własną preferencję seksualną. Jednak źródłem samego cierpienia może być reakcja na brak tolerancji ze strony otoczenia albo brak możliwości lub trudności w realizacji pragnień parafilnych. Jeśli jest to taki rodzaj cierpienia, to nie możemy mówić o zaburzeniu.


Innym rodzajem parafilii są np.:


Jakie są przyczyny fetyszyzmu?

Można przypuszczać, że mechanizm powstawania opiera się na warunkowaniu, czyli procesie wytwarzania się seksualnych odruchów warunkowych, nauki nowych reakcji na bodźce seksualne. Warunkowanie odgrywa ważną rolę w kształtowaniu się treści upodobań, fantazji i zachowań seksualnych.

Kolejnym mechanizmem jest imprinting, jako mechanizm uczenia się związany z silnym napięciem i przeżyciem uczuciowym. Utrwalają się tu określone preferencje, które odnoszą się do miejsc lub rekwizytów, towarzyszących pierwszym doznaniom erotycznym.

Jeśli częstotliwość zachowań związanych z obiektem fetyszystycznym przypada na okres zwiększonej podatności na bodźce osoby, tzw. okres krytyczny, którego występowanie najczęściej przypada na czas przed okresem dojrzewania (jednak zwiększona podatność może także utrzymywać się podczas okresu dojrzewania), to istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia fetyszu. Ponadto jeśli zachowanie wiąże się z silnym napięciem emocjonalnym, zarówno przyjemnym (np. wczesnodziecięca masturbacja, masturbacja w wieku nastoletnim) albo negatywnym (przymuszanie, narażanie na kontakt z jakimś obiektem, sytuacją, która nie jest przyjemna) w obecności bodźca nieożywionego może spowodować wystąpienie fetyszu.

Rodzaje fetyszu

Teoretycznie każdy przedmiot nieożywiony i każda część ciała, każde miejsce i każde działanie może stać się fetyszem. Niektóre z nich spotykają się z większą akceptacją społeczeństwa, inne są często nieakceptowane, co jednak nie musi oznaczać, że są zaburzeniem.

Oto niektóre z fetyszy:

  • Agorafilia – chęć odbycia stosunku w miejscu publicznym
  • Autoneptofilia – odczuwaniem satysfakcji seksualnej w przypadku odgrywania ról z okresu niemowlęcego, np. ssanie smoczka
  • Apotemnofilia – fetyszem jest samookaleczanie się
  • Akrotomofilia – podniecenie pojawia się na widok zdeformowanej części ciała partnera lub partnerki
  • Endytofilia – pragnienie uprawiania seksu z partnerem w ubraniu
  • Fetysz pępka
  • Grawiditiofilia – pobudzenie seksualne pojawia się na widok ciężarnej kobiety, w szczególności jej zaokrąglonego brzucha
  • Heterochromofilia – silne pożądanie wobec osoby o odmiennym kolorze skóry
  • Koprofilia – bodźcem podniecającym jest kał
  • Kliznafilia – fetyszysta osiąga zaspokojenie seksualne po zastosowaniu lewatywy
  • Nekrofilia – obiektem pożądania są ludzkie zwłoki
  • Ozolagnia – czynnikiem podniecającym do osiągnięcia satysfakcji seksualnej jest zapach partnera
  • Podofilia – obiektem, który powoduje podniecenie są stopy
  • Pigmalionizm – odczuwanie podniecenia na widok dzieł sztuki (np. rzeźby, obrazy)
  • Raptofilia - fascynacja stosunkiem z osobą, która nie wyraziła zgody na ten seks (gwałt)
  • Sthenolagnia (stenolagnia) – podniecenie wywołuje pięknie wyrzeźbione ciało
  • Urofilia – bodźcem podniecającym jest mocz

Rodzaje fetyszyzmu - przykłady.

Związek z fetyszystą - jak sobie radzić

Podstawowym pytaniem, jakie należy zadać osobie (lub samemu sobie), kiedy chodzi o związek z fetyszystą jest to, czy ktoś (lub ja sam/sama) jest w stanie zaakceptować ten fetysz i włączyć go w aktywność seksualną. Jeśli jest akceptacja dla danej preferencji i fetysz jest dodatkowym urozmaiceniem, czymś co podnosi atrakcyjność współżycia, to nie musimy sobie z tym „radzić”, a tylko cieszyć się i afirmować dane zachowanie.


Przeczytaj także: Co to jest seks BDSM?


Warto zadać sobie pytanie „Jak ja się z tym czuję?” i rozmawiać z partnerem o własnych odczuciach. Bardzo ważne jest, żeby nie traktować preferencji partnera jako coś, co jest „nienormalne”, nie oceniać, nie przyklejać łatek. Warto, aby partnerzy pamiętali, że seks powinien być konsensualny, co wymaga zgody na daną aktywność, gadżet, pozycję, miejsce itp. zgody wszystkich biorących w nim udział osób (nie we wszystkich przypadkach musi być to para). Brak konsensualności podczas zbliżenia może wywołać awersję seksualną, która oddala od satysfakcjonującego życia seksualnego, a także może prowadzić do innych problemów psychicznych (np. depresji, zaburzeń lękowych, kryzysu w związku).

Oczywiście związek składa się z wielu aspektów, które należy brać pod uwagę. Jednak można znaleźć też rozwiązania pośrednie, m.in. takie, gdy partner realizuje fetysz poza alkową sypialni (np. masturbuje się, wyobrażając sobie stosunek, patrząc na obiekt fetyszu), a w relacji z partnerką uprawia seks konwencjonalny. Albo partner realizuje z partnerką część fetyszu – np. odgrywa rolę, że jest „niedostępny” w trakcie realizacji raptofilii), jednak autentycznie chce uprawiać seks i jest to wcześniej ustalone. Jeśli jest to do zaakceptowania przez oboje partnerów, warto z tego skorzystać.

Jeśli fetysz danej osoby nie jest do zaakceptowania przez partnera/partnerkę, należy przemyśleć czy chcemy zadbać o przyjemność partnera/partnerki, czy też sami mieć satysfakcjonujący seks, bez myśli, że „muszę zaspokoić oczekiwania innej osoby”. Wcale nie musimy się zgadzać na upodobania partnera/partnerki, jednak jeśli związek jest dla nas ważny, warto zastanowić się, z jakiego powodu, przyjęcie fetyszu jest dla mnie trudne. Być może pogłębienie tego i podjęcie terapii pozwoli na rozszerzenie preferencji (czasami są to przekonania rodzinne, zdobyte w innych związkach, przekonania kulturowe, itp.). Jeśli kwestia seksu z partnerem jest istotna, a oczekiwania i preferencje są bardzo rozbieżne, warto przemyśleć kwestię rozstania i poszukania związku, który będzie zaspokajał potrzeby seksualne. Podobnie jest w przypadku rozbieżności temperamentów seksualnych. Ta kwestia dotyczy zarówno osób z fetyszem, jak i bez. Każdy z partnerów ma prawo do niezgody w zakresie potrzeb seksualnych.

Fetysz można porównać do upodobań kulinarnych. Wyobraźmy sobie osobę, która czerpie przyjemność z jedzenia ostrego sosu i to w głównej mierze daje jej przyjemność z jedzenia. Codziennie dostaje danie z łagodnym sosem, bo tak zdrowiej, lepiej i większość ludzi tak je… Ta osoba zjada posiłek, ale szuka okazji, aby zjeść chociaż kęs z ostrym sosem… Nie lubimy być głodni i spragnieni. Nigdy do niczego nie można kogoś zmuszać, ale warto znaleźć sposób na realizację swoich pragnień.

Jeśli nie akceptujesz fetyszu partnera, a związek jest dla ciebie ważny, konsultacja z psychologiem lub seksuologiem może pomóc zrozumieć, skąd się bierze twój dyskomfort. Możliwe, że zrozumienie przyczyn rozszerzy twoje preferencje.

Jak walczyć z fetyszem, gdy staje się obsesją?

Fetysz, o ile nie jest źródłem cierpienia osobistego (niezależnie od tego co jest jego źródłem) i o ile nie powoduje u jednostki przykrych konsekwencji (np. konfliktu z prawem), rzadko jest zgłaszany w gabinecie specjalisty jako problem.

Jeśli jednak upośledza funkcjonowanie jednostki, czyli uniemożliwia jej realizację innych ról (np. pracownika, rodzica, partnera poza kontekstem seksualnym, itp.), to warto zgłosić się do seksuologa, który razem z pacjentem przeanalizuje źródło trudności.

Może być tak, iż istotnie fetysz stanowi tak silne źródło podniecenia, że absorbuje pacjenta niemal w całości. W takim przypadku należy zastanowić się, co zrobić, aby wspomóc satysfakcjonujące funkcjonowanie. Może też okazać się, że zaabsorbowanie fetyszem jest spowodowane brakiem rozładowania napięcia seksualnego, bo pacjent nie potrafi albo nie może zrealizować swojej potrzeby. Warto wtedy szukać możliwości rozładowania tego napięcia.


Może cię zainteresować także: Uzależnienie od seksu – kontrowersje, objawy, leczenie


Oczywiście należy szukać rozwiązania, uwzględniając świadomą zgodę wszystkich osób biorących udział w akcie seksualnym. Świadoma zgoda musi uwzględniać to, czy osoba wyrażająca zgodę na seks jest w stanie bez nacisku, dobrowolnie uczestniczyć w akcie i czy jej możliwości poznawcze pozwalają na wejście w sytuację, oceniając również ryzyko jakie dana sytuacja za sobą niesie. Należy również zwracać uwagę czy pacjent nie łamie prawa, np. szukając satysfakcji seksualnej w przypadku obcowania ze zwłokami (nekrofilia, ryzyko bezczeszczenia zwłok). W takich przypadkach trzeba znaleźć bezpieczną alternatywę.

Fetysz to odczuwanie satysfakcji związanej z obiektami niedotyczącymi strefy seksu, np. w przypadku obcowania z wyrzeźbionymi mięśniami.

Bibliografia:

  • American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington DC: Author.
  • Morrison, J. (2016). DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  • Oronowicz, W. (2016). Kryteria diagnostyczne zaburzeń parafilicznych. W: P. Szczepańczyk, P. Winczewski, H. Wiśniewski, M. Rajewska (red.), Cierpienie, edycja 3 (s. 99 – 115). Siedlce: Wydawnictwo Diecezji Siedleckiej UNITAS.
  • Pużyński, S., Wciórka, J. (2007). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Kraków: Vesalius.

Powiązane tematy:

Ożywienie współżycia seksualnego - jak zwiększyć libido u kobiet

Pierwsza wizyta u psychiatry

Brak orgazmu u kobiet - przyczyny i leczenie

Przedwczesny wytrysk – przyczyny, leczenie, ćwiczenia

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 06.07.2022
Data ostatniej aktualizacji 16.02.2023