Arachnofobia – objawy i leczenie lęku przed pająkami

Co to jest arachnofobia (lęk przed pająkami)?

Klasyfikacja ICD 10 dzieli fobie na:

• specyficzne (izolowane),
• agorafobię (lęk przed otwartą przestrzenią),
• fobie społeczne,
• inne zaburzenia lękowe w postaci fobii,
• fobie bliżej nieokreślone (BNO).

Lęk przed pająkami, czyli arachnofobia, należy do pierwszej grupy - fobii specyficznych.

Fobia jest to zaburzenie lękowe, polegające na odczuwaniu irracjonalnego, silnego, nieproporcjonalnego do zagrożenia strachu w obliczu konkretnych sytuacji, przedmiotów, zwierząt. Zaburzenia lękowe to jedne z najczęstszych diagnozowanych zaburzeń psychicznych. Dane epidemiologiczne z lat 1980–2013 pozwalają wysnuć wniosek, że ryzyko wystąpienia zaburzenia lękowego w ciągu całego życia wynosi 12,9 proc. Według badań prowadzonych w Stanach Zjednoczonych, nawet 9% populacji cierpi na przynajmniej jedną z fobii specyficznych, wśród których najczęściej diagnozuje się strach przed pająkami. Fobia ta częściej dotyka kobiety niż mężczyzn.

Lista rodzajów fobii zawiera ponad 600 pozycji. Większość ludzi czuje strach w konfrontacji z jakimiś bodźcami, jednak tylko 10 proc. cierpi na zaburzenie, jakim jest fobia.

Objawy arachnofobii

Zwykły lęk odczuwamy niemal codziennie, w różnych sytuacjach i z różnym nasileniem. Można się przestraszyć pająka, jednak nie każdy lęk jest arachnofobią. W fobii strach jest paniczny, długo utrzymujący się, pacjenci miesiącami i latami na widok pająka reagują przyspieszonym tętnem, poceniem się, chęcią natychmiastowej ucieczki lub „zamrożeniem”. Niektóre osoby z tym zaburzeniem lękowym reagują podobnie już na samą fotografię pająka. Podczas konfrontacji z obiektem fobii u osoby z fobią aktywuje się układ limbiczny, kora przedczołowa, hipokamp oraz krótkotrwale – ciało migdałowate, stąd wystąpienie powyższych symptomów.

Fobiczny lęk przed pająkami może objawiać się niechęcią do wchodzenia do określonych pomieszczeń, gdyż osoba cierpiąca na zaburzenie obawia się, że mógłby się w nim znajdować pająk. Może unikać też innych sytuacji, w których mógłby zobaczyć pająka, a także mieć uporczywe myśli dotyczące pająków nawet wówczas, gdy nie widzi tego owada. 

Przyczyny arachnofobii

Podobnie jak pozostałe rodzaje fobii, arachnofobia może rozwinąć się przede wszystkim w drodze warunkowania, czyli uczenia się lęku. Może to nastąpić na przykład na skutek traumatycznych przeżyć w dzieciństwie. Jeśli dziecko było straszone pająkami albo obserwowało gwałtowne reakcje rodziców na widok pająka, istnieje ryzyko, że samo rozwinie fobiczne reakcje związane z tym obiektem.

Niektórzy naukowcy przyczyn tej fobii dopatrują się w podłożu genetycznym, sugerując, że w trakcie rozwoju ewolucyjnego rozwinęliśmy strach przed pająkami jako przed rodzajem owadów potencjalnie jadowitych, mimo że jedynie około 3 proc. pająków na świecie jest niebezpiecznych dla ludzi, z czego większość żyje w dżungli. 

Leczenie arachnofobii

Istnieją terapie umożliwiające zwalczanie arachnofobii, jedną z nich jest terapia in vivo, która polega na powolnym zbliżaniu osoby cierpiącej na zaburzenie do obiektu wywołującego fobię, czyli w tym przypadku do pająka. Skutkiem takiego postępowania terapeutycznego jest stopniowe zmniejszanie silnej reakcji emocjonalnej związanej z obiektem (np. pacjent najpierw ogląda zdjęcie pająka, później pająka w terrarium, potem dotyka go za pomocą jakiegoś przedmiotu, a w końcu jest go w stanie trzymać w dłoni). Niektórzy jednak tak panicznie boją się tych owadów, że odrzucają już nawet samą myśl o kontakcie z pająkiem podczas terapii. Dla tych osób rozwiązaniem mogą być terapie wykorzystujące wyobrażanie sobie zwierzęcia czy symulacje komputerowe z wizualizacją tego obiektu fobicznego.

Występują też metody pracy nad uwolnieniem pacjenta od fobii niewymagające konfrontacji z pająkiem, nawet wirtualnym. Terapie te wykorzystują ideę, że sytuacje wywołujące reakcję lękową nie muszą być postrzegane świadomie, by wywołać reakcję emocjonalną. W tych metodach pracy z pacjentem wykorzystuje się między innymi obrazy przedstawiające przedmioty, które w jakimś stopniu mogą przypominać pająka, gdyż mają pewne jego cechy (np. wydłużone nogi), ale nim nie są.

Leczenie farmakologiczne może zostać włączone jako wsparcie psychoterapii, zwłaszcza na jej początku i wówczas, gdy reakcje lękowe pacjenta są tak silne, że w ogóle uniemożliwiają konfrontację ze zwierzęciem. Stosuje się wówczas leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), które podawane są również m.in. w depresji, gdyż lęk jest elementem wspólnym dla fobii i depresji. Inna grupa medykamentów mających zastosowanie w fobii to inhibitory monoaminooksydazy (MAO). Obie grupy leków podwyższają stężenie serotoniny w neuronach, co pośrednio wpływa na złagodzenie odczuwania lęku.

Przeczytaj także:

• Atak paniki
• Nerwica natręctw
• Pierwsza wizyta u psychiatry - przebieg, co mówić

Źródła:

Ziółkowski, Przemysław. "Fobia u dzieci w wieku szkolnym." Nauka i Społeczeństwo. Przegląd nauk społecznych, technicznych, medycznych i pedagogicznych 1.1 (2020): 65-80.

Omówienie uaktualnionych wytycznych British Association of Psychopharmacology dotyczących farmakoterapii osób z zaburzeniami lękowymi, Medycyna Praktyczna Psychiatria, 2015: 1: 7-21

Granado, Laura Carmilo, Ronald Ranvaud, and Javier Ropero Peláez. "A spiderless arachnophobia therapy: comparison between placebo and treatment groups and six-month follow-up study." Neural plasticity 2007 (2007).