Objawy schizofrenii - rozpoznanie, główne symptomy

Spis treści:

1. Objawy 4A 
2. Objawy pozytywne schizofrenii
3. Objawy negatywne schizofrenii
4. Zaburzenia poznawcze
5. Schizofrenia - objawy depresyjne 
6. Pierwsze objawy schizofrenii
7. Objawy u dzieci

Schizofrenia - objawy 4A

Typowe objawymożna przedstawić jako 4A. Takiego opisu symptomów choroby dokonał szwajcarski lekarz psychiatra Eugen Bleuler (1857-1939), który zasłynął wprowadzeniem do medycyny określenia „schizofrenia”. Skrót 4A rozwija się jako:

• ambiwalencja: poza ambiwalencją (współistnieniem sprzecznych uczuć), dla schizofrenii charakterystyczne są także inne objawy „ambi”, czyli ambitendencja (współistnienie sprzecznych dążeń) oraz ambisentencja (współistnienie sprzecznych sądów);
• autyzm: przejawia się zamknięciem w sobie, odwróceniem się od rzeczywistości i koncentracją na życiu wewnętrznym;
• afekt tępy: to inaczej sztywność emocjonalna, w której skąpość ekspresji nie odzwierciedla przeżyć wewnętrznych;
• asocjacja zaburzenia: zaburzenia asocjacji charakteryzują się rozkojarzeniem, brakiem logicznego związku pomiędzy słowami czy zdaniami, mimo że zachowana jest sprawność intelektualna i świadomość chorego.

Objawy pozytywne schizofrenii

Inni autorzy zaproponowali podział symptomów schizofrenii na pozytywne i negatywne. Objawy pozytywne nie zawdzięczają swojej nazwy korzystnemu wpływowi na pacjenta czy przebieg choroby, ale temu, że wiążą się z „nadmiarem”. Ta grupa symptomów jest też nazywana wytwórczymi i psychotycznymi.

Objawy negatywne schizofrenii

Negatywne objawy związane są z ubytkiem i ograniczeniami różnych czynności psychicznych. Należy do nich spadek energii i aktywności, wycofanie z życia społecznego, sztywność emocjonalna czy utrudnione porozumienie związane z ubóstwem mowy. Ponadto u osób chorych obserwowana jest apatia, zobojętnienie i bierność. Powyższe symptomy zostały pogrupowane przez badaczy w różny sposób, jednym z nich jest następujący podział:

• zblednięcie afektywne (niezmieniający się wyraz twarzy, brak modulacji głosu, zubożenie gestów, minimalizacja gestów spontanicznych),
• alogia (zubożenie wypowiedzi, wydłużenie czasu oczekiwania na odpowiedź, zablokowanie wypowiedzi),
• awolicja i apatia (ograniczenie własnej woli, zaniedbywanie higieny osobistej, brak wytrwałości w pracy czy nauce, brak energii fizycznej),
• adhedonia i nieuspołecznienie (niewiele zainteresowań, zmniejszona aktywność seksualna, zaburzenia w relacjach z bliskimi i przyjaciółmi),
•  zaburzenia uwagi (np. brak uwagi w sytuacjach społecznych).

Objawy negatywne mogą prowadzić do tzw. załamania linii życiowej. Polega ono na zarzuceniu dotychczasowej codziennej rutyny, zaprzestaniu kontaktów społecznych czy zmianie zainteresowań. Pacjent coraz gorzej funkcjonuje w szkole/pracy i „wypada” z wcześniej realizowanych ról życiowych.

Zaburzenia poznawcze w schizofrenii

Do objawów zaburzeń poznawczych notowanych u chorych na schizofrenię zalicza się np. spadek ogólnej sprawności intelektualnej, upośledzenie uwagi, pamięci czy zdolności do uczenia się. Skutkują one m.in. zaburzeniami pamięci operacyjnej (przejawiającymi się np. utrudnieniem połączenia wydarzeń w jedną całość), trudnościami adaptacyjnymi i w planowaniu rozwiązywania problemów, zmniejszeniem szybkości reakcji oraz zaburzeniami koordynacji. 

Objawy depresyjne schizofrenii

U chorych na schizofrenię obserwuje się także objawy depresyjne. Należą do nich:

• smutek lub przygnębienie;
• zniechęcenie;
• niska samoocena;
• anhedonia (niemożność odczuwania przyjemności);
• myśli samobójcze.

Szacuje się, że wskaźnik samobójstw w tej grupie chorych wynosi około 10 proc.

Pierwsze objawy schizofrenii

Pierwszy epizod schizofrenii może przebiegać w różny sposób. Często ma cechy załamania linii życiowej. Chory traci wówczas więź emocjonalną z otoczeniem, izoluje się i zmienia zainteresowania. Niekiedy przestaje dbać o ubiór czy higienę.

Do objawów poprzedzających pierwszy epizod schizofrenii (tzw. objawów prodromalnych) zalicza się:

• zaburzenia uwagi;
• zmniejszenie napędu psychoruchowego i motywacji do działania;
• zaburzenia snu;
• obniżony nastrój;
• lęk;
• drażliwość;
• podejrzliwość;
• upośledzenie w pełnieniu ról;
• wycofanie się z kontaktów społecznych.

Wymienione wyżej objawy bywają bagatelizowane. Często przypisuje się je młodemu wiekowi, zmianie środowiska czy zawirowaniom emocjonalnym związanym z pokwitaniem. Tymczasem nie powinno się ich lekceważyć. Należy pamiętać, że im dłużej trwa okres nieleczonej psychozy, tym rokowanie ma poważniejszy charakter. Zdiagnozowanie niepokojących objawów jest istotne w każdym przypadku, a zwłaszcza u osoby należącej do grupy ryzyka wystąpienia schizofrenii.

Objawy schizofrenii u dzieci

Mimo że u dzieci również występują objawy pozytywne, negatywne, zaburzenia poznawcze oraz depresyjne, jednak mogą się one inaczej niż u dorosłych manifestować.

Dzieci do 6. roku życia z reguły nie miewają urojeń, gdyż procesy myślowe małego dziecka jeszcze na to nie pozwalają, jednakże już wówczas można zaobserwować niepokojące zachowania (np. dziecko identyfikuje się jako przedmiot, zwierzę, inną osobę) czy nie odróżnia snów od rzeczywistości.

Dziecko cierpiące na schizofrenię często:

• wolniej wykonuje czynności, wolniej mówi, mówi niewiele lub wcale nie nawiązuje kontaktu słownego, może tworzyć nowe słowa niezrozumiałe dla otoczenia, popełniać błędy w używaniu zaimków,
• nie wykazuje kreatywności, spontaniczności w zabawie, nie planuje, nie inicjuje zabaw, albo w ogóle przestaje się bawić,
• nie okazuje emocji, słabiej je przeżywa,
• ma trudności w planowaniu złożonych aktywności, łatwo się dekoncentruje, ma trudności z zapamiętywaniem informacji,
• może wykonywać dziwaczne gesty, reagować nieadekwatnie do sytuacji (np. śmiechem w sytuacji, gdy jest smutne, przestraszone lub gdy sytuacja wymaga powagi),
• może mieć zaburzenia nastroju, naprzemiennie okazywać nadmierną wesołość i smutek,
• może cierpieć z powodu niewytłumaczalnego lęku albo lęku spowodowanego przerażającymi urojeniami lub fantazjami,
• może wycofywać się z kontaktów z otaczającym światem.

U dzieci ze schizofrenią czasem pojawiają się też natręctwa.

Dowiedz się więcej - jak przebiega rozpoznanie i leczenie schizofrenii u najmłodszych pacjentów?

Źródła:

1. M. Janas-Kozik, T. Wolańczyk red. Psychiatria dzieci i młodzieży, Warszawa 2021, s. 419-420
2. M. Jarema red., Psychiatria, Warszawa 2011, 2016, s. 79-86
3. B. Remberk red., Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży, Warszawa 2020, s. 150-154
4. P.Wójciak, J. Rybakowski, Obraz kliniczny, patogeneza i ocena psychometryczna objawów negatywnych schizofrenii, Psychiatria Polska 2018; 52(2): 185–197.

Powiązane tematy:

Schizofrenia paranoidalna - objawy, leczenie, przyczyny