Amnezja - objawy, przyczyny, leczenie utraty pamięci

Pamięć i zaburzenia pamięci

Pamięć to zakodowana w DNA zdolność do tymczasowego lub trwałego gromadzenia i odtwarzania (przypominania) informacji – po sekundach lub latach. Tworzenie wspomnień ma cztery fazy:

• zapamiętywanie informacji;
• przechowywanie informacji
• przypominanie informacji wtedy, kiedy potrzeba;
• rozpoznawanie rodzaju informacji.

Istnieje wiele różnych form pamięci. W powszechnym użytku najczęściej występuje określenie pamięci krótkotrwałej i długotrwałej. Pierwsza z nich to pamięć robocza, pozwala na zapamiętywanie tego, co do mózgu przekazują w danej chwili narządy zmysłów. To dzięki niej uczymy się, przyswajamy nowe informacje. Z niektórych danych zgromadzonych przez pamięć krótkotrwałą powstają (przy udziale różnych procesów biologicznych) trwałe wspomnienia.

Zaburzenia najczęściej dotyczą właśnie pamięci krótkotrwałej. By utrwalić dane zgromadzone w tej pamięci, konieczny jest hipokamp – część mózgu stanowiąca fabrykę pamięci. To tutaj świeża pamięć ulega przetwarzaniu, by następnie, w postaci engramów białkowych zostać przekazana do odpowiednich ośrodków korowych mózgu. Tak przetworzona pamięć już trudniej ulega zaburzeniom.

Co to jest amnezja

Do gabinetów neurologów często zgłaszają się pacjenci uskarżający się na różnego zaburzenia pamięci, w różnym stopniu zaawansowania. Nie każde z nich jest jednak amnezją.

Amnezja jest to zaburzenie polegające na niemożności przypomnienia sobie faktów i wydarzeń sprzed zachorowania (amnezja wsteczna) lub na trudnościach z zapamiętywaniem nowych faktów (amnezja następcza). Przyczyną tego typu amnezji może być nagły wypadek, w którym dochodzi do urazu mózgu albo choroby, takiej jak zapalenie opon mózgowych lub schorzenia naczyniowe mózgu.

Postacie amnezji

Postać ostra powstaje nagle i może być zarówno odwracalną utratą pamięci, jak i nieodwracalną, gdy podczas udaru niedokrwiennego, urazu mózgu lub stanu zapalnego trwale uszkodzone zostają części mózgu odpowiedzialne za magazynowanie i przetwarzanie danych.

Przykładem nagłej utraty pamięci jest przemijająca amnezja całkowita, zwana TGA (transistent global amnesia). Ten zagadkowy rodzaj zaburzenia charakteryzuje się całkowitą utratą pamięci w zakresie orientacji w czasie, miejscu i otoczeniu, przy jednoczesnym zachowaniu świadomości, czyli możliwości kontynuowania rozpoczętej czynności. Pamięć z reguły wraca po kilku godzinach, a chory nie pamięta niczego z czasu utraty pamięci. Pojawia się w 3-5 przypadkach na 100 000, najczęściej dotyka osoby w wieku 50-70 lat i wiązana jest z naczyniowymi czynnikami ryzyka, aczkolwiek nie są znane dokładne przyczyny TGA.

Ostra amnezja przemijająca może wystąpić na skutek wstrząśnienia mózgu, urazu głowy podczas napadu padaczkowego czy omdlenia. Polega ona na utracie pamięci o okolicznościach, a jakich doszło do urazu.

Natomiast postępująca amnezja powstaje stopniowo i jest zjawiskiem nieodwracalnym. Stanowi objaw procesów chorobowych w mózgu, dotyczy głównie chorób zwyrodnieniowych układu nerwowego, guza mózgu lub niedokrwienia

Rodzaje amnezji

Utrata pamięci w amnezji może być przemijająca, pojawiająca się nagle (np. w wyniku urazu mózgu) lub utrwalona, postępująca stopniowo, jak w przypadku niektórych chorób zwyrodnieniowych układu nerwowego. Utrata pamięci może być całkowita lub częściowa, czyli dotyczyć tylko jednego rodzaju pamięci, jak na przykład:

• akalkulia (utrata lub upośledzenie wykonywania nawet najprostszych działań arytmetycznych),
• amnezja słowna,
• agnozja wzrokowa (niezdolność rozpoznawania obiektów za pomocą wzroku),
• agnozja słuchowa (trudności z rozpoznawaniem i rozumieniem wypowiedzi słownych).

Istnieje wiele rodzajów amnezji:

• organiczne (np. zespół amnestyczny po uszkodzeniu przyśrodkowych części płatów skroniowych, zespół amnestyczny po uszkodzeniu międzymózgowia, przejściowa amnezja globalna - TGA),
• funkcjonalne (amnezja dysocjacyjna, fuga dysocjacyjna, dysocjacyjne zaburzenie tożsamości),
• zaburzenia pamięci w demencjach.

Przyczyny amnezji ograniczonych są związane z urazami mózgu, natomiast funkcjonalne mogą pojawić się jako skutek traumy czy silnego stresu.

Amnezja psychogenna

Amnezja dysocjacyjna, określana też jako psychogenna, polega na niezdolności do przypomnienia sobie jakiegoś zdarzenia, najczęściej wydarzenia traumatycznego. Inne formy pamięci: semantyczna (np. język), proceduralna (konkretne czynności), wyobrażeniowa (percepcja) oraz pamięć krótkotrwała, funkcjonują prawidłowo. Szczególnym rodzajem amnezji dysocjacyjnej jest fuga. Pacjent wówczas nie pamięta wydarzeń tworzących pamięć epizodyczną, a ponadto również oddala się od środowiska i często (częściowo lub całkowicie) przyjmuje nową tożsamość.

Amnezja u dzieci

Szczególnym rodzajem jest amnezja dziecięca. Pojęcie to nie dotyczy procesu chorobowego, a naturalnej niemożności przypomnienia sobie wspomnień z czasu wczesnego dzieciństwa. Naturalny ten stan obejmuje średnio wiek do 3,5. roku życia. 

Przyczyny amnezji

Do najczęstszych przyczyn zaliczyć można:

• urazy i choroby mózgu (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych),
• choroby neurodegeneracyjne,
• czynniki psychogenne, takie jak trauma, silny stres albo depresja,
• zatrucie gazami ciężkimi,
• nadużywanie alkoholu i innych substancji,
• przewlekłe choroby endokrynologiczne powodujące dysfunkcje w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.

Objawy amnezji

W zależności od rodzaju i postaci amnezji, pacjent może doświadczyć między innymi:

• nagłej, przejściowej lub trwałej utraty pamięci,
• stopniowej i powolnej utraty pamięci
• częściowej lub całkowitej utraty wspomnień z określonego okresu,
• częściowej lub całkowitej zdolności zapamiętywania, uczenia się, rozumienia dźwięków, rozpoznawania obrazów itp.,
• częściowej lub całkowitej utraty orientacji w czasie, miejscu i okolicznościach.

Ponadto w niektórych rodzajach niepamięci utrata pamięci wiąże się z konfabulacjami (fałszywymi wspomnieniami).

Amnezja – badania

Pacjenci z zaburzeniami pamięci często kierują się do neurologa, jednak specjalizacją zajmującą się tego typu zaburzeniami jest neuropsychologia. To neuropsycholog lub neurolog diagnozuje pacjentów, u których występują zaburzenia funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego na skutek: wypadków, urazów mózgu, guzów mózgu, chorób układu nerwowego oraz osoby starsze z objawami demencji, u których jednym z objawów są właśnie sytuacje, w którch chory zapomina rozmaite odcinki ze swojego życia, w tym te ważne.

Podczas badania wykorzystywane są proste testy, pacjent otrzymuje zadanie wykonania nieskomplikowanych obliczeń matematycznych czy wskazywania godzin na zegarze tarczowym.

Istotny jest wywiad z pacjentem, obserwacja i badania kliniczne, które powinny pozwolić uzyskać odpowiedzi między innymi na pytania, takie jak:

• Czy zaburzenia w zapamiętywaniu wystąpiły nagle?
• Czy był jakiś czynnik wyzwalający?
• Czy zaburzenia są jedynym objawem?
• Na co pacjent choruje?
• Czy pacjent pamięta przekazane mu informacje?
• Czego dokładnie dotyczą skargi pacjenta na pamięć (jakich typów pamięci)?
• Czy pacjent pamięta niedawne zdarzenia z życia prywatnego oraz społecznego?
• Czy chory traci wątek w trakcie rozmowy?

W procesie diagnostyki, zależnie od przyczyn, poza neuropsychologiem i neurologiem mogą brać udział także inni specjaliści – psychiatra, psycholog. Wykorzystywane są także badania laboratoryjne i neuroobrazowe (rezonans magnetyczny, elektroencefalografia -EEG, tomografia komputerowa). 

Leczenie amnezji

Leczenie upośledzenia pamięci jest procesem złożonym, zależy od przyczyny. W wielu przypadkach zastosowanie znajduje farmakoterapia. Metoda ta jednak bardzo często jest niewystarczająca, dlatego uzupełniana jest najczęściej odpowiednimi ćwiczeniami pamięci tak, by aktywizować neurony do tworzenia nowych połączeń. Leki stosowane w leczeniu zaburzeń pamięci działają jedynie na receptory ułatwiające odbiór i transformację informacji. Zalicza się do nich inhibitory acetylocholinesterazy – donepezil, riwastygmina czy inhibitory kwasu N-metylo-D-asparaginowego.

W leczeniu niekiedy zastosowanie znajdują także metody zewnętrznej magnetycznej stymulacji mózgu oraz głęboka stymulacja implantowanymi elektrodami.

W zależności od przyczyn, w leczeniu zastosowanie może znaleźć również psychoterapia.

T.M. Domżał, Pamięć w neurologii: zaburzenia, diagnostyka i leczenie, Forum Medycyny Rodzinnej 2013;7(4):155-164

E. Misterska, M. Głowacki, Zaburzenia pamięci u chorych z zespołem stresu pourazowego : wybrane zagadnienia Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 2, 211-217 2013

E. J. Sitek, W. Sołtan, Zespoły amnestyczne – neuropsychologia i diagnostyka kliniczna, Psychiatria po dyplomie, tom 8, nr 3, 2011

Pamięć (funkcja, podział i znaczenie) | Neurologia Praktyczna (neurologia-praktyczna.pl)

Powiązane tematy:

Kiedy człowiek traci pamięć - choroba Alzheimera

Mgła mózgowa przy koronawirusie