Choroba Alzheimera. Przyczyny, objawy, leczenie

1. Co to jest
2. Objawy
3. Stadium choroby (otępnienie) 
4. Przyczyny
5. Diagnoza
6. Leczenie 
7. Dieta

Co to jest choroba Alzheimera?

Szacuje się, że w Polsce na to schorzenie cierpi obecnie 300-500 tys. osób. Jednocześnie epidemiolodzy alarmują, że w ciągu najbliższych czterdziestu lat ta liczba w populacji światowej może wzrosnąć nawet trzykrotnie.

Choroba Alzheimera (AD, z ang. Alzheimer’s disease) prowadzi do zwyrodnienia, a w konsekwencji też utraty nerwowych komórek. Degradacja neuronów postępuje stopniowo, prowadząc do zmniejszenia ich liczby, odkładania się płytek starczych i białka tau oraz zaburzeń w przekaźnictwie nerwowym.

Początkowo u chorego dochodzi do trudności w przypominaniu sobie imion i nazw przedmiotów, doborem słów czy częstsze gubienie drobnych przedmiotów. Z czasem pojawiają się objawy typu: utrata pamięci, trudności w mówieniu i upośledzenia osądu. Ponadto dochodzą nowe, m.in. zaburzenia wzrokowe, zaburzenia zachowania, zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni, trudności w wykonywaniu codziennych obowiązków, problem z samodzielnym przyjmowaniem pokarmów.

W zaawansowanym stadium pacjent nie może już samodzielnie funkcjonować i potrzebuje całodobowej opieki. Nasilające się symptomy powodują zmianę osobowości chorego, przyczyniają się do depresji, wycofania z życia społecznego, dotykają też osób z bliskiego otoczenia. Choć najczęściej chorują osoby w wieku po 65. roku życia, zdarza się, że jest rozpoznawana u osób młodszych. Dlatego też nie wolno bagatelizować pierwszych niepokojących objawów związanych z zaburzeniami pamięci i mowy.

Objawy choroby Alzheimera

Pierwsze objawy bywają bagatelizowane, a późne rozpoznanie naraża pacjenta oraz jego bliskie otoczenie na ryzyko depresji wynikające z nieświadomości postępującej choroby. Objawy Alzheimera na wczesnym początku to subtelne problemy z pamięcią i trudności z przypomnieniem sobie niektórych słów. Z czasem pojawiają się: upośledzenie myślenia i osądu, trudności w mówieniu, budowaniu zdań, doborze słów. Na dalszych fazach choroba postępuje, pojawiają się inne zaburzenia, co zaczyna destabilizować życie pacjenta oraz jego bliskich.

Inne najczęstsze symptomy to:

• zaburzenia w orientacji przestrzennej (np. problem ze znalezieniem drogi do domu)
• utrata poczucia czasu i trudności z rozpoznawaniem pór dnia
• zaburzenia wzrokowe (problemy z czytaniem, rozróżnianiem kolorów, rozpoznawaniem osób)
• utrata umiejętności rozwiązywania problemów
• zagubienie i dezorientacja
• zapominanie o czynnościach związanych z higieną osobistą
• nieprzywiązywanie wagi do wyglądu zewnętrznego
• zaburzenia odżywiania (bardzo często zapominanie o konieczności picia czy zjedzenia posiłku)
• trudności w wykonywaniu zwykłych, codziennych czynności (kłopot sprawia ubieranie się, mycie, jazda samochodem, przygotowywanie posiłków)
• brak zainteresowania dotychczasowym hobby
• powtarzanie w kółko tych samych pytań
• nieumiejętność prowadzenia rozmowy
• stałe gubienie rzeczy i problem z ich odnalezieniem
• zaburzenia nastroju (zagubienie, strach, niepokój, smutek)  
• zmiany osobowości (dotychczas łagodna osoba może być rozdrażniona, podejrzliwa i zachowywać się agresywnie)
• nieumiejętność właściwej oceny sytuacji i uleganie osobom trzecim (np. podpisywanie umów podsuwanych przez nieuczciwych sprzedawców)
• zaburzenia emocjonalno-społeczne (powodujące wycofanie z życia społecznego i towarzyskiego)

Jak szybko postępuje choroba Alzheimera?

Choroba może rozwijać się w ukryciu i nie być rozpoznana przez wiele lat. Pierwsze objawy bywają mylnie są przypisywane przemęczeniu i uznawane za typowe dla pewnego wieku czy osobowości człowieka. To, w jakim tempie choroba będzie postępować, w dużej mierze zależy od cech indywidualnych danej osoby oraz jej stylu życia. 

Stadium choroby Alzheimera (otępnienie alzheimerowskie) 

Otępienie łagodne

Na tym etapie symptomy łatwo zbagatelizować, ponieważ każdemu zdarza się czasem o czymś zapomnieć lub mieć problem z koncentracją. Z czasem jednak sytuacje takie stają się coraz częstsze, a dodatkowo chory zaczyna zadawać te same pytania po kilka razy i miewać częste zmiany nastrojów. To zachowanie powoduje, że czuje się zagubiony, odsuwa od życia towarzyskiego, a nawet rodzinnego. W tej fazie jeszcze w miarę samodzielnie radzi sobie z codziennymi obowiązkami. Szacuje się, że to stadium choroby może trwać 20 lat lub dłużej.

Otępienie o średnim nasileniu

Problemom z pamięcią zaczynają towarzyszyć zaburzenia mowy. Chory nie potrafi sformułować zdania, zaczyna używać słów w niewłaściwym kontekście i mylić pojęcia. Bywa, że nie może przypomnieć sobie imienia bliskiej osoby lub myli ją z kimś innym. Istotne jest, by pomimo pomyłki, nie poprawiać go, ponieważ uświadomienie pacjentowi jego własnej słabości, spowoduje rozdrażnienie, frustrację, wybuch złości. Typowe są też omamy i problemy z orientacją w terenie. Taka osoba wymaga już całodobowej opieki i nie powinna poruszać się sama poza domem. Czas trwania tego etapu szacuje się na 2-10 lat.

Otępienie zaawansowane 

Zwykłe codzienne czynności, takie jak ubranie się czy jedzenie, stają się dla chorego niewykonalne. Wymaga pomocy także w czynnościach związanych z higieną osobistą, a bywa, że konieczne jest korzystanie ze specjalnych pieluch dla osób dorosłych. Chory traci świadomość dnia i nocy, raczej już nie chodzi, nie rozpoznaje osób. Ma problem z komunikowaniem swoich potrzeb, takich jak jedzenie, picie czy wypróżnianie się. Opieka nad nim w takiej sytuacji przerasta najbliższych, którzy często decydują się na umieszczenie pacjenta w specjalistycznym ośrodku dla chorych na chorobę Alzheimera. Ten etap może trwać 1-5 lat.

Przyczyny Alzheimera. Czynniki ryzyka zachorowania

Przyczyn upatruje się w nieprawidłowym gromadzeniu się złogów białek amyloidu beta w komórkach nerwowych i wokół nich oraz splotów białka tau, występującego niemal wyłącznie w tych komórkach.

Czynniki ryzyka - tym, co sprzyja rozwojowi choroby, na pewno są:

• wiek (ponieważ chorują głównie osoby starsze)
• płeć (najbardziej narażone na zachorowanie są kobiety)
• uwarunkowania dziedziczne (potwierdzone przypadki choroby w rodzinie)
• predyspozycje genetyczne (mutacje genów)
• przebyty w przeszłości poważny uraz głowy
• cukrzyca

Z punktu widzenia profilaktyki istotne są też modyfikowalne czynniki zwiększające ryzyko choroby Alzheimera, do których zaliczamy:

• palenie papierosów
• nieprawidłowa dieta
• niewłaściwy wskaźnik BMI
• nadciśnienie tętnicze
• wysoki poziom cholesterolu LDL w surowicy krwi
• mała aktywność fizyczna i umysłowa
• zły sen
• przewlekły stres

Jak zdiagnozować chorobę Alzheimera?

Diagnoza oparta jest na badaniu przedmiotowym oraz wywiadzie lekarskim, także z osobą z bliskiego otoczenia pacjenta, która może wskazać na istotne dla prawidłowego rozpoznania symptomy i zmiany zachowania.

Lekarz ocenia też funkcje poznawcze za pomocą testów przesiewowych, które pozwalają na wczesne rozpoznanie otępienia typu alzheimerowskiego. Należą do nich:

Test Rysowania Zegara

Pacjent jest proszony o narysowanie na kartce tarczy zegara i zaznaczenie na niej konkretnej godziny, 11:10 lub 3:00. Niewykonanie tego zadania prawidłowo lub odmowa wykonania, może świadczyć o demencji.

Test MMSE (ang. Mini–Mental State Examination)

Test ten zawiera 30 pytań lub zadań do wykonania, na podstawie odpowiedzi ocenia się różne obszary funkcjonowania poznawczego, m.in. czytanie ze zrozumieniem, liczenie, pisanie, orientację w czasie i miejscu, zapamiętywanie czy nazewnictwo).

Test MoCA (ang. Montreal Cognitive Assessment)

Jest to narzędzie do wykrywania wczesnych zaburzeń poznawczych (ang. Mild Cognitive Impairment), czyli stadium pośredniego między prawidłowymi funkcjami poznawczymi a otępieniem. Test ocenia m.in.: abstrahowanie, pamięć krótkotrwałą, funkcje wzrokowo-przestrzenne, wykonawcze, język, płynność wypowiedzi, orientację allopsychiczną i zdolność koncentracji uwagi.

Badaniem przydatnym w diagnostyce wczesnej fazy, pozwalającym uwidocznić pośrednio złogi beta-amyloidu jest pozytonowa tomografia emisyjna (ang. Positron emission tomography, PET).  Natomiast narzędziami diagnostycznymi pomocnymi w różnicowaniu Alzheimera z innymi przyczynami dolegliwości chorego lub wykryciu chorób współistniejących są: tomografia komputerowa (TK) i badanie rezonansem magnetycznym MRI.

Wykonuje się również badanie morfologii krwi, oznaczenie poziomu stężenia witaminy B12, TSH i kwasu foliowego w surowicy, glukozy oraz badanie w kierunku boreliozy czy kiły, by wykluczyć inne choroby mogące zaburzać funkcje poznawcze.

Jaki lekarz diagnozuje chorobę Alzheimera?

W przypadku stwierdzenia u siebie lub bliskiej osoby objawów tego rodzaju demencji należy udać się na konsultację do lekarza specjalisty. Diagnozowaniem i leczeniem zajmują się: neurolog, psychiatra i geriatra. 

Leczenie choroby Alzheimera

Leczenie farmakologiczne polega na łagodzeniu objawów, spowolnieniu postępu choroby i degradacji mózgu. W tym celu stosuje się leki, w których składzie znajdują się: galantamina, rywastygmina czy donepezil.

Opieka nad chorym wymaga też odpowiedniego podejścia psycho-emocjonalnego. Bardzo istotny jest by zapewnić jej spokój, komfort i poczucie bezpieczeństwa, bez potrzeby narażania pacjenta na krytykę. Konfrontując chorego z jego niedoskonałościami i popełnionymi pomyłkami, negatywnie wpływa się na jego stan emocjonalny, a to z kolei może dać początek depresji.

Depresja a choroba Alzheimera

Na depresję cierpi około 40-55 proc. osób z chorobą Alzheimera. Wiadomo, że zmiany neurodegradacyjne mózgu zwiększają ryzyko depresji, ale i depresja wpływa na ryzyko wystąpienia Alzheimera. To z kolei znacznie obniża jakość życia pacjenta, a tym samym przyczynia się również do ryzyka wystąpienia depresji u osób opiekujących się chorym. Opiekun może borykać się z depresją tak samo, jak osoba, którą się opiekuje. Bywa, że dotyka go zespół wypalenia, dlatego też cała rodzina powinna być objęta kompleksową pomocą, wsparciem lekarzy i ośrodków specjalizujących się w leczeniu zarówno Alzheimera, jak i depresji.

Czy można całkowicie wyleczyć chorobę Alzheimera?

Na obecnym etapie rozwoju medycyny nie jest możliwe całkowite wyleczenie z demencji spowodowanej chorobą Alzheimera.

Ile żyją ludzie z chorobą Alzheimera

Co prawda szacuje się, że chorzy żyją średnio około 8 lat, ale wczesne rozpoznanie zmian neurodegradacyjnych mózgu i szybkie wdrożenie leczenia może znacznie wydłużyć życie chorego, nawet do 20 lub więcej lat. 

Dieta w chorobie Alzheimera

Badania dowodzą, że odpowiednia dieta ma pozytywny wpływ na opóźnienie zmian neurodegradacyjnych mózgu. Naukowcy z Rusch University Medical Center w Chicago opracowali tzw. dietę MIND z zaleceniami żywieniowymi dla cierpiących na Alzheimera. Jest ona bogata w antyoksydanty, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy i dużą ilość błonnika. Zaleca się, aby zamiast mięsa zwierzęcego wybierać ryby, warzywa (szczególnie z zielonymi liśćmi), rośliny strączkowe, owoce (np. jagody czy maliny), orzechy i produkty pełnoziarniste.

Źródła:

1. nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-oddzialow/alzheimer-i-choroby-mozgu-sroda-z-profilaktyka-w-ow-nfz,434.html
2. akademia.nfz.gov.pl/wp-content/uploads/2020/06/%C5%9ARODA-Z-PROFILAKTYK%C4%84-ALZHEIMER-A3.pdf
3. Rozpoznanie otępienia typu alzheimerowskiego. Tomasz Gabryelewicz, Anna Barczak. Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego Polskiej Akademii Nauk.
4. pacjent.gov.pl/aktualnosc/czy-alzheimer
5. nia.nih.gov/health/alzheimers
6. neuropsychologia.org/polska-adaptacja-montrealskiej-skali-oceny-funkcji

Powiązane tematy: 

Amnezja - objawy, przyczyny, leczenie utraty pamięci