Agresja i autoagresja u dzieci - przyczyny, objawy i leczenie

Spis treści:

Każdy z nas od czasu do czasu bywa agresywny z różnych względów. Nie tylko dorośli postępują w ten sposób. Objawy agresji czy autoagresji można spotkać już u dzieci w wieku przedszkolnym, a ich przyczyny mogą być różne.
W przypadku autoagresji niewerbalnej, rodzice muszą nauczyć swojego dziecko radzić sobie z emocjami w inny sposób.

Spis treści:

Czym jest agresja – informacje ogólne

Na myśl o słowie agresja, pojawiają się nam z pewnością takie skojarzenia jak krzyk czy bójka. Jak jednak to zagadnienie określają naukowcy? Wg Rudolfa Mandla agresja jest aspołecznym sposobem zachowania się wynikającym z wrogich tendencji i chęci szkodzenia innym lub niszczenia. Inni, jak U. Bronfenbrenner czy H. N. Ricciuti, traktują ją jako pewne działanie, myśl lub impuls, którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej, realnej lub symbolicznej, określonej osobie bądź jej reprezentantowi. Ogólnie możemy powiedzieć, że jest ona zachowaniem zarówno skierowanym przeciwko osobom, przedmiotom, jak i przeciwko sobie. W tym ostatnim przypadku mamy do czynienia z autoagresją.

Dlaczego jesteśmy agresywni?

Istnieje wiele teorii na ten temat, dlaczego jesteśmy agresywni. Jedna z nich to teoria instynktu, która jest utrzymana w nurcie biologicznym a jej autorami są Zygmunt Freud i Konrad Lorenz. Według nich genezą jest instynkt walki, jest on wrodzony, potrzebny do utrzymania gatunku, rozładowania energii. 

J. Dollard i H. N. Miller z kolei stworzyli teorię frustracji. Ta ostatnia według nich to stan, gdy na drodze do realizacji celu człowiek napotyka przeszkody. Autorzy zaznaczają jednak, że nie każda frustracja prowadzi do agresji (mogą równie dobrze wystąpić takie zaburzenia psychiczne jak: wycofanie, nadmierne jedzenie, uzależnienia czy zaburzenia psychosomatyczne). Kolejną teorią jest stworzona przez A. Bandurę i R. H. Waltersa teoria uczenia się. Według nich agresywne postępowanie jest wyuczone. Gdy otrzymujemy za nienagrodę – narasta. Uczymy się takiego reagowania poprzez naśladowanie, obserwację czy własne doświadczenia.

Agresja u dzieci a płeć

Już jako dzieci bywamy agresywni, w zależności od płci różnimy się jednak w okazywaniu naszych emocji. Choć w wieku 2 lat zarówno u dziewcząt jak i u chłopców występują takie objawy jak płacz, krzyk czy bicie, to już w wieku 3 lat pojawia się pewne zróżnicowanie form agresji. Dziewczynki bowiem częściej krzyczą, hałasują, pojawia się agresja werbalna. Chłopcy z kolei częściej biją, pojawia się agresja fizyczna. Co więcej w przypadku płci męskiej występuje słabsze karanie przejawów takiego zachowania, a częstsze chwalenie za podjętą walkę.
Agresję może być spowodowana niewłaściwymi postawami rodzicielskimi, trudną sytuacją ekonomiczną w rodzinie, samotnością lub brakiem rodziców.

Przyczyny agresji

Wśród przyczyn wymienia się najczęściej czynniki biologiczne i społeczne. Pierwsze z nich to m.in. temperament czy poziom testosteronu, który ma wpływ na agresywne zachowanie. Drugie z kolei to na przykład sytuacje, w których zostaniemy przez kogoś sprowokowani, jesteśmy pobudzeni emocjonalnie czy obserwujemy przemoc w środkach masowego przekazu. Agresja tzw. patologiczna może mieć również podłoże w procesach chorobowych zachodzących ośrodkowym układzie nerwowy (u dzieci z nadpobudliwością, padaczką, upośledzonych umysłowo czy u dorosłych np. z osobowością nieprawidłową).
Jeżeli chodzi o autoagresję, jej dokładnych przyczyn nie poznano. Przypuszcza się, że najczęstszą przyczyną mogą być kwestie emocjonalne, nieprzyjemne dla pacjenta, który swoim zachowaniem chce odwrócić od nich swoją uwagę. Może ona również występować w przebiegu takich chorób jak depresja, czy zaburzenia odżywiania.

Rodzaje agresji i autoagresji

Najczęściej możemy podzielić agresywne działanie na:
  • fizyczne i psychiczne
  • bezpośrednie i pośrednie ( np. zniszczenie jakiejś rzeczy, która należy do osoby, której nie lubimy)
  • skierowane na: osoby, zwierzęta, przedmioty, siebie.
Wśród rodzajów wyróżniamy również m.in.:
  • frustracyjną, gdzie blokada pewnych potrzeb może prowadzić do agresji a jej intensywność zależy od takich czynników jak:
  • ważności potrzeby,
  • szerokości blokady,
  • ilości wcześniej doświadczanej frustracji
  • naśladowczą, która jest skutkiem oddziaływania określonych modeli zachowania się, jest mimowolna (w mechanizmie jej powstania należy podkreślić rolę osób znaczących, filmów, książek),
  • instrumentalną - w tym przypadku odgrywa ona rolę instrumentu, narzędzia umożliwiającego osiągnięcie celu. Zwycięstwo jest wzmocnieniem, porażka z kolei może wygaszać agresję. W jej genezie ważna jest hierarchia wartości przekazywana przez rodziców.
W przypadku agresji skierowanej do siebie, możemy podzielić ją na:
  • bezpośrednią – wówczas mamy do czynienia z działaniami skierowanymi bezpośrednio przeciwko sobie i mogą doprowadzić do fizycznej szkody– samookaleczenia jak i kwestii psychologicznych – zaniżanie poczucia własnej wartości,
  • pośrednią – wówczas dana osoba prowokuje inne osoby do agresji wobec siebie, poddając się jej,
  • werbalną – występuje, gdy dana osoba ciągle kieruje oskarżenia pod swoim adresem,
  • niewerbalną – wówczas mamy do czynienia z samookaleczaniem się.

Objawy agresji

Zachowanie agresywne może być spowodowane wieloma przyczynami. Możemy mieć do czynienia z krzykiem, obwinianiem innych, niszczeniem przedmiotów należących do innych osób czy wyrządzeniem krzywdy fizycznej innej osobie. U dzieci często występują takie objawy jak gryzienie, kopanie, plucie czy również krzyk jako forma protestu np. na jakiś zakaz.
Dość często dzieci w wieku przedszkolnym stosują agresję, żeby zwrócić na siebie uwagę. To samo też dotyczy zachowań wymierzonych w siebie, kiedy dziecko z różnych przyczyn szkodzi sobie w celu zwrócenia uwagi.
Do reakcji autoagresywnych u maluchów należą między innymi takie zachowania jak wyrywanie sobie włosów, obgryzanie paznokci czy uderzanie głową o twarde powierzchnie. U dorosłych do objawów autoagresji możemy zaliczyć z kolei celowe przypalanie sobie skóry papierosami, cięcie się żyletką, próby samobójcze czy ciągłe wmawianie sobie, że dana osoba nic nie znaczy.

Rozpoznanie autoagresji

Najczęściej rozpoznania dokonuje psycholog lub psychiatra lub internista na podstawie zgłoszonych objawów i podejmuje odpowiednie kroki, aby pomóc pacjentowi.

Leczenie autoagresji

Zwykle procesem leczenie zajmuje się psycholog lub psychoterapeuta. W pierwszym etapie, podczas pracy z psychoterapeutą zostaną określone przyczyny autoagresji, a potem wraz z pacjentem będą podejmowane próby rozwiązania problemów leżących u podstaw problemu.

Zapobieganie autoagresji

Najskuteczniejszym sposobem jej zapobiegania jest utrzymywanie z dzieckiem/osobą bliską przyjaznych relacji opartych na rozmowie i wzajemnym zaufaniu i zrozumieniu, żeby dziecko mogło we właściwy sposób komunikować swoje potrzeby. Te czynniki pomogą zapobiec wystąpieniu kolejnych przejawów autoagresywnych reakcji, ponieważ dana osoba nie będzie czuła się osamotniona i zostawiona sama sobie z nurtującymi ją problemami. Kolejnym sposobem jest wizyta u psychologa, jeśli tylko pojawią się jakieś problemy natury wewnętrznej.
Zalecane postępowanie:
  • okaż zaufanie danej osobie
  • nie oceniaj
  • poproś o odprężenie się
  • wspieraj, rozmawiaj o emocjach
  • okaż szacunek-uprzejmość

Piśmiennictwo:

  • S. Grochmala, „Rehabilitacja w chorobach układu nerwowego”, Wyd. PZWL, Warszawa 1986 s. 93
  • A Hopkins, R. Appleton, „ Medycyna i fakty Padaczka”, Wyd.Prószyński i S-ka,Warszawa 1999, s. 147
  • A. Hulek, „Pedagogika rewalidacyjna”, Wyd. PWN, Warszawa 1988, s..208.
  • R. Michałowicz, „Padaczka i inne stany napadowe u dzieci”, Wyd. PZWL,Warszawa 2001, s. 286,288
  • A.Popielarska, M.Popielarska, „Psychiatria wieku rozwojowego” , Wyd.PZWL, Warszawa, 2000
  • G.Poraj, „Agresja w szkole”, Oficyna Wydawnicza „Edukator”, 2004
  • P. E. M. Smith, S.J. Wallace „Padaczka”, Ośrodek wydawniczy „Augusta”,Bielsko- Biała 2003, s.14
Dowiedz się więcej:
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania.
Data dodania 27.03.2018
Data ostatniej aktualizacji 09.05.2023