Narcyzm (narcystyczne zaburzenie osobowości) - objawy i leczenie

Definicja osobowości

Osobowość możemy określić jako stosunkowo stabilne, psychiczne i behawioralne właściwości jednostki, jej sposób patrzenia na świat i odniesień do niego. Jest niezmienna w różnych sytuacjach¹.

Zaburzenia osobowości zwykle objawiają się jako negatywne nastawienie do świata, wycofanie czy nadmierna chęć kierowania innymi. Osoby takie są zwykle nieelastyczne, nie potrafią się dostosować do grupy. A co za tym idzie, powoduje to problemy w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym. Zaburzenia osobowości możemy określić jako trwałe wzorce niefunkcjonalnego postępowania¹.

Co to jest narcyzm?

Narcystyczne zaburzenie osobowości (ang. narcissistic personality disorder, NPD) jest zaburzeniem osobowości obejmującym wszechobecny wzorzec wielkości (w fantazji lub zachowaniu), czy stałą potrzebę podziwu i brak empatii.

Ludzie z tym schorzeniem są często opisywani jako aroganccy, egocentryczni, manipulujący i wymagający. Mogą być przekonani, że zasługują na specjalne traktowanie. Cechy te zazwyczaj pojawiają się we wczesnej dorosłości i bywają widoczne zarówno w kontaktach zawodowych, jak i w innego typu relacjach. Narcyzm występuje prawie u 1 proc. populacji ogólnej. Jak wskazują naukowcy, częściej dotknięci są nim mężczyźni³. 

Przyczyny narcystycznego zaburzenia osobowości

Przyczyny narcystycznego zaburzenia osobowości nie są znane. Podejrzewa się, że mogą za nie odpowiadać czynniki wynikające z relacji z rodzicami. Brak pożądanej akceptacji osiągnięć potomka czy przeciwnie, nadmierne chwalenie jest wskazywane jako możliwy czynnik etiologiczny zaburzenia³. 

Objawy narcyzmu

Podstawowym objawem jest poczucie bycia lepszym od innych. Chory uważa, że wszystko mu się należy, każdy ma go podziwiać, bo jest jedyny w swoim rodzaju. Co więcej, jest bardzo skupiony na sobie, nie zwraca uwagi na potrzeby i uczucia innych. W drugą jednak stronę jest wręcz przeciwnie.

Osoba cierpiąca na narcyzm jest bardzo wrażliwa na oceny innych i przywiązuje do nich dużą wagę.
Wobec otoczenia pacjenci bywają aroganccy, nieprzyjemni, co więcej mają tendencję do poniżania, pogardy. Osoby z opisywanym zaburzeniem mają także skłonności do obwiniania innych za swoje problemy. Dodatkowo, zazdrość nie jest im również obca. Chorzy nie doceniają tego co sami rzeczywiście osiągnęli, tylko patrzą na dokonania otoczenia³.

Kto diagnozuje osobowość narcystyczną?

Diagnozą tego typu zaburzeń zwykle zajmuje się psychiatra lub psycholog. Stawia ją na podstawie obserwacji pacjenta, wywiadu oraz po przeprowadzeniu odpowiednich testów.

Kiedy rozpoznajemy narcyzm?

Według Klasyfikacji DSM V² kryterium rozpoznawania narcystycznego zaburzenia osobowości stanowi stały wzorzec zachowań i reakcji emocjonalnych, związany z poczuciem wyższości (w wyobraźni i zachowaniu), potrzebą bycia podziwianym i brakiem zdolności do współodczuwania. Rozpoczyna się u młodych dorosłych i występuje w różnych warunkach.

Jakie są narcystyczne cechy osobowości?

Charakteryzuje się co najmniej 5 z poniższych objawów:

1. Wielkościowe przekonanie co do swojej wartości (np. wyolbrzymianie swoich osiągnięć i talentów, oczekiwanie bycia lepiej traktowanym niż inni, pomimo braku znaczących osiągnięć).
2. Pochłonięcie wyobrażeniami o nieograniczonym: sukcesie, władzy, doskonałości, pięknie lub miłości idealnej.
3. Przekonanie o byciu kimś wyjątkowym i niepowtarzalnym. Potrzeba bycia rozumianym wyłącznie przez osoby (lub instytucje) o wysokim statusie społecznym, zdolność do przebywania tylko w towarzystwie takich osób.
4. Nadmierne pragnienie bycia podziwianym.
5. Poczucie bycia uprzywilejowanym (tzn. irracjonalne oczekiwanie bycia szczególnie traktowanym lub zakładanie z góry, że różne oczekiwania zostaną spełnione).
6. Wykorzystywanie innych osób do osiągnięcia swoich celów.
7. Brak zdolności współodczuwania: niechęć do rozpoznawania lub identyfikowania się z uczuciami albo potrzebami innych osób.
8. Częste poczucie zazdrości wobec innych lub przekonanie o tym, że to inni są zazdrośni.
9. Arogancka, wyniosła postawa lub zachowanie.

Leczenie narcyzmu

W przypadku innych zaburzeń osobowości, tak i tutaj, dominującym sposobem leczenia jest psychoterapia oraz niekiedy farmakoterapia. Ta ostatnia, w przypadku narcyzmu pomaga przy zwalczaniu objawów współchorobowych, tzn. lęku, depresji, gdzie pomocne są środki przeciwdepresyjne³.

Terapia psychologiczna z kolei polega na interwencjach grupowych i indywidualnych. Pierwsze z nich pomagają pacjentom o podobnych problemach, dostrzec u innych członków swoje nieprawidłowe wzorce zachowań i je zmieniać. Czasami stosowana jest także terapia par - osoby, są proszone o odegranie ról czy też o zamienienie się nimi. Następnie ich zachowania zostają omawiane. 

Terapia indywidualna bywa trudna, ze względu na pojawiający się zazwyczaj problem chorego z zaufaniem do psychologa i niską motywacją do wprowadzania zmian³.

Powikłaniami narcyzmu mogą być m.in.: niechęć innych wobec chorego, czasami odsuwanie się od niego, ze względu na niepożądany sposób bycia czy wynikające z zachowania pacjenta problemy w życiu zawodowym.  

Pamiętaj!

1. Wszyscy różnimy się od siebie wieloma cechami.
2. Powinniśmy się cenić i być z siebie dumni. Róbmy to w odniesieniu do realnych sukcesów.
3. Jeżeli niepokoją cię niektóre twoje objawy, które są podobne do tych opisanych powyżej. Skonsultuj to ze specjalistą.

Test na narcyzm

Odpowiedz na następujące pytania:

1. Czy uważasz, że jesteś najlepszy?
2. Czy uważasz, że inni ludzie są gorsi od ciebie?
3. Czy nie zwracasz uwagi na uczucia innych?
4. Czy lubisz być podziwiany?
5. Czy uważasz, że należą ci się liczne przywileje?

Jeżeli odpowiedziałeś na TAK na przynajmniej 3 z 5 pytań, zalecamy konsultacje z psychologiem, ponieważ mogą u ciebie występować objawy narcystycznego zaburzenia osobowości.

Przeczytaj także:

• Objawy osobowości borderline (BPD) - dorośli i dzieci
• Objawy depresji
• Pierwsza wizyta

Piśmiennictwo:

¹ Seligman M.E.P. i in., Psychopatologia, Zysk i S-ka, Poznań 2003. 

² Kryteria diagnostyczne DSM 5, American Psychiatric Association, 2013. 

³ Grzywa A. (red.), Psychiatria, Czelej, Lublin 2011.

u psychiatry