Dieta lekkostrawna – zasady, produkty zalecane, czego unikać, przykładowy jadłospis

Dieta łatwostrawna, zwana potocznie dietą lekkostrawną, to zmodyfikowana forma żywienia podstawowego. Głównym jej zadaniem jest oszczędzenie całości lub fragmentu przewodu pokarmowego, ochrona konkretnego narządu objętego stanem chorobowym, zmniejszenie dolegliwości ze strony układu pokarmowego oraz poprawa jakości życia chorego. Musi być zbilansowana tak, aby realizowała zapotrzebowanie kaloryczne, dostosowane do indywidualnych potrzeb osoby chorej oraz dostarczała odpowiednich ilości składników odżywczych. 
Dieta lekkostrawna - co jeść? Lekkostrawny jadłospis polega na niestosowaniu produktów obciążających przewód pokarmowy.
  1. Na czym polega 
  2. Kiedy stosować 
  3. Błonnik
  4. Produkty zalecane i przeciwwskazane
  5. Czego unikać 
  6. Przykładowy jadłospis

Na czym polega dieta lekkostrawna

Dieta łatwostrawna powstaje w wyniku modyfikacji żywienia podstawowego. Zmiany te są uwarunkowane ogólnym stanem zdrowia osoby chorej. Często, oprócz wykluczenia niektórych produktów żywnościowych, niezbędne jest również dopasowanie akceptowalnej konsystencji dań (dieta płynna, półpłynna, papkowata).

Główną zasadą jest eliminacja potraw ciężkostrawnych, które długo zalegają w przewodzie pokarmowym i powodują zwiększone wydzielanie soku żołądkowego. Należą dni nich przede wszystkim produkty bogate w błonnik, potrawy tłuste i wysokoprzetworzone. Posiłki powinny być skomponowane tak, aby były łatwoprzyswajalne i nie zalegały długo w żołądku.

Niezwykle istotna jest metoda przygotowania dań. Przyswajalność produktów może być poprawiona poprzez ich siekanie, miksowanie czy przecieranie. Do rekomendowanych technik kulinarnych zalicza się zwłaszcza gotowanie w wodzie i na parze, duszenie bez obsmażania oraz pieczenie.

Unikać należy natomiast smażenia, które powoduje, że potrawa staje się ciężkostrawna. Nie zaleca się również grillowania, wędzenia, duszenia z wcześniejszym obsmażaniem i zapiekania. Niewskazane jest sporządzanie zasmażek i panierek. Tłuszcz powinien być dodawany do potrawy dopiero po jej przyrządzeniu.

Strawność dania może być również poprawiona przez zastosowanie produktów spulchniających (np. piany z ubitych białek czy namoczonej w mleku lub wodzie bułce pszennej).

Kiedy stosować dietę lekkostrawną

Jest rekomendowana osobom, u których żywienie podstawowe z różnych przyczyn jest niemożliwe.

Wymagana jest zazwyczaj po zabiegach operacyjnych w obrębie przewodu pokarmowego, w ostrych stanach zapalnych, chorobach jamy ustnej i przełyku oraz zespole złego wchłaniania.

Najczęstszymi wskazaniami do jej stosowania są także:

  • choroby żołądka i jelit (np. stany zapalne błony śluzowej, choroba Leśniowskiego-Crohna),
  • nowotwory w obrębie przewodu pokarmowego (np. rak jelita grubego)
  • rekonwalescencja po zabiegach operacyjnych,
  • infekcyje przebiegające z gorączką,
  • choroby powodujące długotrwałe unieruchomienie chorego, co w rezultacie zaburza funkcjonowanie przewodu pokarmowego,
  • planowane badania np. USG jamy brzusznej, kolonoskopia
  • podeszły wiek.

Okres stosowania diety jest zależny od stanu zdrowia konkretnej osoby. Powinna być stosowana do ustąpienia objawów chorobowych lub poprawy kondycji fizycznej w stopniu umożliwiającym rozszerzenie diety.

Zaobserwowano, że u niektórych osób długotrwale stosujących tego rodzaju dietę, mogą występować niedobory zwłaszcza witaminy C. Spowodowane jest to przede wszystkim przez ograniczenie konsumowania świeżych warzyw i owoców, spożywanie ich bez skórki, a także poddawanie ich obróbce termicznej, co w rezultacie prowadzi do jej strat. Dlatego też, jeżeli istnieje możliwość, należy włączać do diety nowe produkty. Wprowadzanie ich powinno być jednak stopniowe, aby zapobiegało ewentualnym dolegliwościom ze strony układu pokarmowego (np. wzdęcia, zaparcia).

Dieta łatwostrawna a błonnik

Spożycie błonnika podlega szczególnej kontroli w tej diecie. Posiada on właściwości wiązania wody, co w rezultacie prowadzi do pęcznienia oraz przedłużonego zalegania w żołądku. Może to wówczas powodować odczuwanie dyskomfortu w obrębie jamy brzusznej.

Nie należy jednak  z niego całkowicie rezygnować, gdyż ma wiele korzystnych właściwości dla naszego organizmu. Przyczynia się on m.in. do regulacji pracy jelit, rozwoju pożądanej mikroflory bakteryjnej, formowania mas kałowych, a także usuwa zalegające w przewodzie pokarmowym toksyny. Dziennie spożycie błonnika powinno wynosić 25 g/dzień.

W omawianej diecie preferowana jest jego frakcja rozpuszczalna, której źródłem są np. owoce jagodowe, jabłka, dynia, brokuły, marchew. W przeciwieństwie do frakcji nierozpuszczalnej, zawartej m.in. w pełnoziarnistych zbożowych produktach, nie drażni mechanicznie jelit.

Istnieje kilka sposobów umożliwiających polepszenie tolerancji błonnika. Zaleca się obieranie warzyw i owoców, a także usuwanie twardych, zwłókniałych części oraz pestek. Korzystne również jest dłuższe gotowanie produktów i ich mechaniczne rozdrabnianie (siekanie, blendowanie, miksowanie, przecieranie).

Produkty w diecie lekkostrawnej

Niezwykle istotna jest indywidualna tolerancja poszczególnych produktów żywnościowych. Oznacza to, że w niektórych przypadkach konieczne będą większe restrykcje dietetyczne dotyczące eliminacji m.in. laktozy czy glutenu.

Natomiast niekiedy wystarczające jest wykorzystanie tylko niektórych zaleceń diety. Na przykład u osób w wieku podeszłym dietę można rozszerzyć o orzechy, nasiona, owoce suszone, czy warzywa strączkowe, pod warunkiem, że ich spożycie nie powoduje dolegliwości bólowych oraz nie pogarsza stanu zdrowia. Zwiększona gama produktów żywnościowych może przyczynić się do urozmaicenia potraw oraz do zmniejszenia ryzyka niedoborów.

Dieta lekkostrawna - produkty zalecane i przeciwwskazane

Produkty zbożowe

Rekomendowane są te o niższej zawartości błonnika. Polecane jest spożywanie pieczywa pszennego (jasnego), typu graham bądź mieszanego. Korzystne są również drobne kasze (np. manna, kuskus, kukurydziana, krakowska, jaglana), biały ryż, drobne makarony, płatki błyskawiczne jaglane, owsiane lub ryżowe. Dodatkowo, aby zwiększyć ich przyswajalność, można je rozgotować oraz przecierać. Unikać natomiast należy produktów zbożowych pełnoziarnistych, grubych kasz, makaronów razowych, brązowego ryżu czy wyrobów cukierniczych.

Owoce i warzywa

Zalecane są młode warzywa oraz dojrzałe owoce. Należy je pozbawiać skórki oraz pestek. Dodatkowo ich strawność może poprawiać obróbka termiczna (pieczenie, duszenie, gotowanie) i rozdrabnianie. Z dozwolonych warzyw można przygotowywać puree np. z dodatkiem masła czy zupy krem, natomiast z owoców koktajle, musy lub przeciery. Z diety należy wyeliminować zarówno warzywa jak i owoce ciężkostrawne, należą do nich m.in. warzywa kapustne, czosnek, cebula, ogórki, szczaw, warzywa konserwowane, czereśnie, gruszki, śliwki owoce suszone, owoce w syropach, dżemy wysokosłodzone.

Mięso i ryby

Rekomendowane są chude gatunki mięs o wysokiej jakości, np. cielęcina, drób oraz mięso z królika. Dozwolone jest również spożywanie chudych wędlin. W ograniczonej ilości można konsumować chude części wołowiny oraz wieprzowiny. Dwa razy w tygodniu w jadłospisie powinna znaleźć się chuda ryba morska (dorsz, mintaj, leszcz, pstrąg, sandacz, tuńczyk, sola). Unikaj tłustego mięsa i tłustych części mięs (boczek, słonina, golonka), mięsnych i rybnych wyrobów garmażeryjnych oraz surowego mięsa.

Jaja

Preferowane są jaja na miękko, w koszulkach oraz jajecznica i omlet przygotowane na parze. Wykluczyć należy jaja surowe oraz smażone.

Rośliny strączkowe

Z uwagi na to, iż są ciężkostrawne i posiadają właściwości wzdymające ich spożycie nie jest rekomendowane. Rozważyć można jednak konsumpcję umiarkowanej ilości młodej fasolki, grochu oraz tofu, ale tylko u osób, u których nie powodują dolegliwości dyspeptycznych.

Nabiał

Rekomendowany jest nabiał o zmniejszonej zawartości tłuszczu. Do tej grupy produktów lekkostrawnych należą: chude mleko, jogurty naturalne, kefiry, sery twarogowe. W przypadku występowania nietolerancji laktozy, wybierz produkty bezlaktozowe lub dozwolone produkty roślinne (np. napój kokosowy, owsiany). Z diety powinien być wyeliminowany tłusty nabiał, śmietana, sery topione, pleśniowe oraz wysokoprzetworzone produkty mleczne.

Tłuszcze

Produkty bogate w nasycone kwasy tłuszczowe są ciężkostrawne i mogą przyczyniać się do opóźnionego opróżniania żołądka. Ich spożycie powinno podlegać szczególnej kontroli. Unikaj takich produktów jak: smalec, słonina, boczek, śmietana produkty smażone w głębokim tłuszczu, wędzone i panierowane. Tłuszcz powinien pochodzić zwłaszcza ze źródeł roślinnych oraz dozwolonych produktów zwierzęcych. Zalicza się do nich przede wszystkim: oleje roślinne, masło oraz margaryny miękkie dobrej jakości.

Napoje

W ciągu dnia pij około 2 litrów płynów. W przypadku występowania chorób z gorączką ich podaż powinna być zwiększona. Rekomendowane jest przede wszystkim spożywanie wody mineralnej niegazowanej. Dozwolone są również delikatne napary ziołowe, kawa zbożowa z mlekiem, słaba herbata i kawa, soki owocowe oraz warzywne. Nie należy natomiast pić mocnej kawy i herbaty, czekolady, słodkich napojów gazowanych i energy – drinków oraz alkoholu.

Dieta lekkostrawna co pić? bądąc na diecie, pij przede wszystkim wodę, ale możesz też sięgać po kawę zbożową czy słabą herbatę.

Przyprawy

Korzystaj z delikatnych przypraw ziołowych. Należą dno nich m.in. koperek, majeranek, bazylia, pietruszka, wanilia. Korzystne jest ograniczenie spożycia soli. Wyeliminować należy ostre przyprawy, takie jak: pieprz, papryka, chrzan, czosnek, ocet. Unikaj stosowania gotowych mieszanek przypraw, które charakteryzują się złym składem oraz dużą zawartością soli (maggi, kostki rosołowe, vegeta). Aby potrawy uzyskały wyrazistszy smak, należy je doprawiać dozwolonymi przyprawami pod koniec gotowania.

Zupy

Rekomendowane są głównie kleiki, krupniki, zupy krem, czyste, na bazie delikatnych wywarów. Zawsze z dozwolonych warzyw i dodatków skrobiowych. Unikaj zup zabielanych śmietaną, z zasmażkami, zupy w proszku oraz z dodatkiem ciężkostrawnych warzyw, np. kapuśniak, fasolowa, grochowa.

Sosy

Preferowane są sosy delikatne, o łagodnym smaku z dodatkiem dozwolonych przypraw (koperkowy, cytrynowy), zaprawiane zawiesiną mąki i mleka, mąki i wody, słodką śmietanką lub żółtkiem. Unikać należy sosów ostrych z na tłustych wywarach oraz gotowych sosów dostępnych na rynku (np. ketchup, musztarda, majonez) oraz sosów w proszku.

Desery

Ze względu na wysoką zawartość tłuszczu oraz cukrów prostych słodycze nie są rekomendowaną grupą produktów. Unikać należy m.in. gotowych wyrobów cukierniczych, tortów, ciast z kremem i czekolady. Dopuszczalne są natomiast kisiele, delikatne kompoty, galaretki i musy owocowe. Z ciast dozwolone jest spożywanie biszkoptów oraz ciasta drożdżowego. Istotne jest jednak, aby były one przygotowane samodzielnie z rekomendowanych produktów lub ewentualnie należy wybierać te o bezpiecznym składzie.

Grupa produktów

Produkty zalecane

Produkty zalecane w ograniczonej ilości

Produkty przeciwwskazane

Produkty zbożowe

Pieczywo jasne pszenne, mąka pszenna, kasza manna, jęczmienna łamana, jaglana, krakowska, kukurydziana, kuskus, biały ryż, drobne jasne makarony, płatki błyskawiczne: owsiane, jaglane, ryżowe

Pieczywo graham i mieszane

Pieczywo cukiernicze, pełnoziarniste, płatki muesli, ryż brązowy, grube kasze i makarony, otręby

Warzywa i owoce

Warzywa surowe: sałata, cykoria, pomidor bez skórki

Warzywa gotowane: ziemniaki, marchewka, dynia, szpinak, cukiniaOwoce: jabłka, morele, pomarańcze, brzoskwinie, melony, arbuzy, banany, dżemy bez pestek

Kalafior, brokuł

Warzywa marynowane, konserwowe, grzyby, frytki, placki ziemniaczane, chipsy, warzywa kapustne, czosnek, cebula, ogórki, szczaw, rzodkiew, rabarbar, kalarepa, papryka, owoce suszone, owoce kandyzowane, owoce w czekoladzie, czereśnie, gruszki, śliwki, awokado

Mięso i ryby

Chude gatunki mięs: cielęcina, drób, królik, chude gatunki ryb: dorsz, mintaj, leszcz, pstrąg, sandacz, tuńczyk, sola, chude wędlinyChude części wołowiny i wieprzowiny

Tłuste gatunki mięs: boczek, golonka, słonina, gęś, kaczka,

Tłuste wyroby garmażeryjne mięsne: mielonka, kaszanka, salami, parówki, konserwy mięsne, ryby wędzone

Surowe mięso

JajaNa miękko, jajecznica na parze, omlet na parze, w koszulce

Na twardo

Jaja smażone sadzone, jaja surowe

Nasiona roślin strączkowych

-Młoda fasolka szparagowa, młody groszek, tofuCiecierzyca, soczewica, groch, soja, fasola, warzywa strączkowe konserwowe
Nabiał

Mleko i przetwory o obniżonej zawartości tłuszczu: mleko ≤2% tłuszczu, kefir, jogurt naturalny, sery twarogowe, maślanka, sery żółte o obniżonej zawartości tłuszczu

Mozzarella lightSery topienie, pleśniowe, śmietana, mleko w proszku, pełnotłusty nabiał, feta, fromage
Tłuszcze

Oleje roślinne: rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, oliwa z oliwek, masło, dobrej jakości margaryny miękkie, słodka śmietanka

Masło orzechowe

Słonina, smalec, boczek, śmietana, olej kokosowy, olej palmowy, twarde margaryny, orzechy, nasiona słonecznika, pestki dyni, sezam

Napoje

Woda mineralna niegazowana, napary ziołowe, słaba kawa i herbata, kawa zbożowa z mlekiem, soki owocowe i warzywne

-

Mocna kawa i herbata, słodkie napoje gazowane, czekolada, energy – drinki, napoje alkoholowe

Przyprawy

Tymianek, bazylia, rozmaryn, koperek, pietruszka, cynamon, wanilia, lubczyk, majeranek, sok z cytryny

-

Chili, pieprz, ostra papryka, chrzan, ocet, vegeta, maggi, kostki bulionowe, mieszanki przypraw

Zupy

Kleiki, krupniki, zupy krem, zupy czyste, zabielane mlekiem lub jogurtem, na słabych wywarach, zupy mleczne

-

Kapuśniak, grochowa, fasolowa, grzybowa, zabielane śmietaną, z zasmażkami, zupy w proszku

Sosy

Koperkowy, cytrynowy, sosy owocowe

-

Ostre, sosy w proszku, ketchup, musztarda, majonez

Desery

Biszkopty, ciasto drożdżowe, kisiele, musy, galaretki, kompot, przeciery

-

Torty, ciasta z kremem, faworki, pieczywo cukiernicze, czekolada, cukierki, żelki, batony, ciastka

Źródło: Na podstawie ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-lekkostrawna-2/ (dostęp z dnia 09.05.2022), Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D.: „Dietoterapia” PZWL 2015 182-188 - zmodyfikowano

Czego unikać w diecie lekkostrawnej

Unikaj produktów, które opóźniają opróżnianie żołądka, działają drażniąco na przewód pokarmowy i powodują dolegliwości bólowe. Zalicza się do nich przede wszystkim produkty bogate w tłuszcz i wysokoprzetworzone (np. żywność typu fast food, słodycze, produkty cukiernicze, gotowe sosy i zupy w proszku, konserwy). Wyeliminować należy również potrawy z dodatkiem octu, peklowane, z dodatkiem ostrych przypraw i marynat. Zaleca się również zaprzestanie konsumpcji alkoholu i palenia tytoniu.

Dieta lekkostrawna – przykładowy jadłospis

Śniadanie

Jogurt naturalny z płatkami jaglanymi i musem jabłkowym

II Śniadanie

Letnia zupa krem z cukinii z dodatkiem świeżych ziół

Obiad

Pulpeciki drobiowe w sosie koperkowym z ziemniakami gotowanymi i purée marchewkowym

Podwieczorek

Koktajl kokosowy z bananem i szczyptą cynamonu

Kolacja

Jajko na miękko podane z pieczywem mieszanym oraz surówką z cykorii i pomidora (bez skórki) skropioną oliwą z oliwek

Ogólne zalecenia:

  1. Należy spożywać 4–6 małych objętościowo posiłków w ciągu dnia w regularnych odstępach czasowych.
  2. Potrawy powinny być konsumowane bez pośpiechu, w spokojnej atmosferze.
  3. Przygotowane dania powinny być atrakcyjne wizualnie oraz posiadać walory smakowe z uwagi na często współwystępujący brak apetytu.
  4. Tempera potraw nie powinna być zbyt wysoka ani zbyt niska, aby nie drażnić ścian przewodu pokarmowego.
  5. Przy układaniu jadłospisu należy uwzględnić indywidualne preferencje osób stosujących dietę.
  6. Należy zapewnić odpowiednią podaż płynów.

Bibliografia:

  • Kołota A., Sulima A.: „Znaczenie diety w chorobie wrzodowej” KOSMOS Problemy Nauk Biologicznych Vol. 67, 4, 895–901, 2018.
  • Gumiela D.: „ Postępowanie dietetyczne u osób chorujących na zespół jelita drażliwego” Forum Zaburzeń Metabolicznych 2020, tom 11, nr 3, 121–127.
  • Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D.: „Dietoterapia” PZWL 2015 182-188.
  • ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-lekkostrawna-2/ (dostęp z dnia 09.05.2022)

Może cię zainteresować:

Odchudzanie – leczenie nadwagi i otyłości

6 zasad prawidłowego żywienia

 

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 09.05.2022
Data ostatniej aktualizacji 20.02.2024