Porady przed podróżą

Wybierasz się na wakacje? Wyciągnąłeś walizki z szafy, kupiłeś mapę i przewodnik, a oczami wyobraźni widzisz wymarzony krajobraz. A czy zadbałeś o to, żeby wyjazd był nie tylko udany, ale i zdrowy?
Porady dla podróżujących

Najlepszym sposobem, aby uniknąć zdrowotnych niespodzianek w czasie podróży jest skorzystanie przed wyjazdem z konsultacji lekarza medycyny podróży. Z jego wiedzy powinny skorzystać przede wszystkim osoby, które wyjeżdżają do krajów egzotycznych oraz ci, którzy planują nurkować, wspinać się lub uprawiać inne sporty ekstremalne. Konsultacja taka powinna odbyć się co najmniej 6 tygodni przed wyjazdem.

Lekarz medycyny podróży:

  • Zaleca szczepienia.
  • Pomaga w kompletowaniu apteczki.
  • Doradza, jak uniknąć dolegliwości związanych z dojazdem.
  • Daje wskazówki, jak radzić sobie z upałami.
  • Udziela informacji, jak ochronić się przed oparzeniami słonecznymi.
  • Radzi, jak uniknąć zakażeń pokarmowych.
  • Udziela rad, jak uniknąć ukąszeń owadów i, jeżeli trzeba, proponuje profilaktykę przeciwmalaryczną.
  • Daje wskazówki, jak bezpiecznie nurkować, wspinać się lub uprawiać inne sporty ekstremalne.
  • Udziela informacji o bezpiecznym podróżowaniu osobom w specjalnych sytuacjach – np. kobietom w ciąży i dzieciom czy osobom z chorobami przewlekłymi.
  • Wdraża postępowanie w przypadku niepokojących objawów związanych z wyjazdem. 

Szczepienia przed podróżą

Szczepienia to najlepsza forma zapobiegania chorobom zakaźnym. Szczepionka pomaga uniknąć nie tylko chorób tropikalnych, takich jak żółta febra, ale też tych, które występują na terenie naszego kraju, np. kleszczowego zapalenia mózgu. Dlatego o szczepieniach warto pomyśleć niezależnie od kierunku wyjazdu – zarówno jadąc do kraju egzotycznego, jak również przy wyjeździe na Mazury czy Podlasie.

Szczegółowych informacji na temat zalecanych i obowiązkowych szczepień w regionie, do którego się wybierasz udzieli ci lekarz medycyny podróży.

Szczepienia przed podróżą możemy podzielić na trzy kategorie:

  1. Rutynowe, będące elementem profilaktyki zdrowotnej niezależnie od podróży. Są to te szczepienia, którymi szczepione są dzieci i dorośli zgodnie z kalendarzem szczepień. Należą do nich szczepienia przeciwko tężcowi, błonicy, krztuścowi, chorobie Heinego-Medina, odrze, śwince, różyczce, ospie wietrznej oraz uodpornienie przeciwko WZW B. U starszych oraz chorych przewlekle należy rozważyć zaszczepienie przeciwko pneumokokom i grypie sezonowej.
  2. Obowiązkowe, związane z wymaganiami przy wjeździe do niektórych krajów. Zgodnie z Międzynarodowymi Przepisami Zdrowotnymi obecnie jest jedno takie szczepienie – przeciwko żółtej gorączce i jest ono wymagane w krajach Afryki subsaharyjskiej i w części krajów Ameryki Południowej. Dodatkowo Arabia Saudyjska wymaga szczepienia przeciwko meningokokom ACWY.
  3. Zalecane ze względu na ryzyko zdrowotne podczas podróży i w miejscu docelowym . Należą do nich WZW A, dur brzuszny, meningokoki, japońskie zapalenie mózgu, wścieklizna, kleszczowe zapalenie mózgu, cholera.

Apteczka

Apteczka podróżna powinna być podstawowym ekwipunkiem każdego podróżującego. Jej obecność i dobre wyposażenie ułatwia radzenie sobie z niewielkimi problemami zdrowotnymi – drobnymi urazami, biegunką czy łagodnymi infekcjami. W skład apteczki powinny wchodzić:

  • środki pierwszej pomocy i materiały opatrunkowe – woda utleniona, gaziki jałowe, bandaż, plastry, opaska uciskowa
  • leki stosowane na stałe przez podróżnego, najlepiej z zapasem, na wypadek opóźnienia powrotu z wyjazdu, z nazwami międzynarodowymi, opisem dawkowania i nazwą choroby w języku angielskim
  • leki przeciwbiegunkowe i doustne preparaty nawadniające
  • leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe (np. paracetamol lub ibuprofen) oraz łagodzące objawy przeziębienia i preparaty łagodzące ból gardła
  • probiotyki, na wypadek biegunki podróżnych
  • leki przeciwalergiczne i żele łagodzące dolegliwości po ukąszeniu owadów
  • leki łagodzące objawy choroby lokomocyjnej
  • kremy z filtrem UV (SPF ≥ 15) i preparaty łagodzące objawy oparzeń słonecznych
  • preparaty odstraszające owady
  • pęseta – można będzie nią usunąć kleszcza lub drzazgę
  • adrenalina we wstrzykiwaczu automatycznym – dla osób uczulonych na jad owadów
  • maść lub krem o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybicznym
  • krople do oczu z antybiotykiem
  • inne leki zalecone przez lekarza medycyny podróży, np. antybiotyki przydatne w leczeniu biegunki podróżnych, leki przeciwmalaryczne, leki służące profilaktyce lub leczeniu choroby wysokościowej
  • termometr
  • zapasowa para okularów lub soczewek kontaktowych (dla osób z wadą wzroku)

Jeżeli będziesz podróżować samolotem, pamiętaj, żeby wszystkie niezbędne leki spakować do bagażu podręcznego – dzięki temu unikniesz problemów w razie zaginięcia bagażu lub opóźnień w czasie lotu.

Podróż samochodem

W czasie jazdy samochodem lub autobusem mogą pojawić się u ciebie lub twojego dziecka objawy choroby lokomocyjnej – gorsze samopoczucie, brak apetytu, zawroty głowy, nudności i wymioty – które mijają po zakończeniu podróży. Choroba lokomocyjna dotyka najczęściej dzieci między 3. a 10. rokiem życia, później częstość jej występowania stopniowo się zmniejsza. W dorosłym wieku objawy choroby występują rzadko.

Nieprzyjemne objawy choroby lokomocyjnej spowodowane są niezgodnością pomiędzy tym, co widzi oko, a tym, co dociera do błędnika, narządu znajdującego się w uchu wewnętrznym, odpowiedzialnego za odbiór bodźców dotyczących położenia ciała i równowagi. Niezgodność tą mogą wywoływać sytuacje, w której błędnik wyczuwa ruch, ale oko widzi, że nic się nie zmienia lub odwrotnie – gdy ruch jest przez nas widziany, ale nie jest wyczuwany. Przykładem takich sytuacji może być np. czytanie książki lub mapy w samochodzie – błędnik odczuwa wtedy ruch, ale oczy nie widzą zmian w obserwowanym obrazie.

Jak zapobiegać chorobie lokomocyjnej?

Podstawowe sposoby zapobiegania objawom choroby lokomocyjnej to dobry wypoczynek w nocy i zjedzenie posiłku przed podróżą. Posiłek ten powinien być lekkostrawny i pełnowartościowy, bez pokarmów tłustych, ciężkostrawnych i bez napojów gazowanych. Dobrze mieć również przekąski na drogę – kawałki owoców w pojemniku, orzechy i kanapki. Powinno się unikać produktów o intensywnym zapachu, ponieważ mogą one nasilać dolegliwości. Niektórym w złagodzeniu objawów choroby pomaga żucie np. gumy.

Kolejną rzeczą jest wybór miejsca do siedzenia – osoba chorująca na chorobę lokomocyjną powinna siedzieć „twarzą do kierunku jazdy”, najlepiej przy oknie. W samochodzie dobre jest miejsce obok kierowcy, które umożliwia patrzenie na drogę przed samochodem, a w autobusie miejsca dalej od osi kół, najlepiej w środkowej części pojazdu.

W czasie podróży osoby cierpiące na chorobę lokomocyjną nie powinny czytać książek, oglądać filmów i obserwować szybko migających drzew czy słupów, ponieważ czynności te mogą nasilać objawy. Wzrok najlepiej jest skupić na jakimś punkcie na horyzoncie. Podróż można uprzyjemnić sobie np. audiobookiem, który zajmuje uwagę, ale nie angażuje wzroku. Pomocne może być również zamknięcie oczu i przyjęcie możliwie leżącej pozycji –z tego powodu korzystne może być zaplanowanie podróży w nocy, kiedy osoba chorująca będzie mogła większą część drogi przespać.

W zapobieganiu objawom choroby lokomocyjnej pomocne mogą być również preparaty farmakologiczne – najczęściej są to leki antyhistaminowe i antycholinergiczne, które hamują sygnały wysyłane przez błędnik do mózgu. Leki te trzeba przyjąć co najmniej 30 minut przed podróżą.

Najbardziej znanym lekiem na chorobę lokomocyjną jest dimenhydrynat, preparat antyhistaminowy tzw. pierwszej generacji, o silnym działaniu na ośrodkowy układ nerwowy. Dostępny jest w postaci tabletek lub gumy do żucia. Może być stosowany u dorosłych i dzieci powyżej 6. roku życia. U młodszych dzieci, ale po ukończeniu przez nie 2. roku życia, można ewentualnie zastosować prometazynęw syropie, jednak powinno to być wcześniej omówione z pediatrą – lek jest dostępny na receptę, a dawkowanie zależy od masy ciała dziecka. Po zastosowaniu któregoś z wyżej wymienionych leków nie należy prowadzić pojazdów, a ich działania uboczne to senność i suchość w ustach.

Inne środki, które można zastosować w zapobieganiu chorobie lokomocyjnej to preparaty zawierające imbir. Mogą być one stosowane u dzieci od 3. roku życia. Na rynku obecne są również opaski i plastry wykorzystujące zasady akupresury, jednak ich skuteczność nie została potwierdzona w dużych badaniach – mimo tego u niektórych chorych zmniejszają one dolegliwości, prawdopodobnie na zasadzie placebo.

Na czas podróży warto przygotować zapas woreczków na wypadek wystąpienia wymiotów, wodę i chusteczki do umycia twarzy i wypłukania ust, a także zabrać do bagażu podręcznego ubranie na zmianę i worek do spakowania zabrudzonych rzeczy.

Podróż samolotem

Podróże lotnicze są uznawane za bardzo bezpieczne, jednak długie przeloty, połączone z długotrwałym siedzeniem, sprzyjają tworzeniu się zakrzepów w żyłach kończyn dolnych. Powikłaniem tego stanu mogą być zatory w płucach, które prowadzą m.in. do duszności, bólu w klatce, a nawet do śmierci. Osoby szczególnie zagrożone wystąpieniem powikłań zakrzepowo-zatorowych w czasie podróży samolotem to:

  • podróżni w starszym wieku
  • turyści po niedawno przebytej operacji
  • chorujący na niektóre zaburzenia krzepnięcia krwi, choroby nowotworowe lub z rozpoznaną wcześniej zatorowością lub zakrzepicą
  • kobiety w ciąży
  • kobiety stosujące doustne środki antykoncepcyjne lub hormonalną terapię zastępczą.

Jakie szczepienia zrobić przed podróżą?

Jak zapobiegać zakrzepicy?

  • Podczas długich lotów regularnie wstawaj, spaceruj i wykonuj ćwiczenia nóg1.
    • Połóż stopę na podłodze, unieś palce jak najwyżej. Opuść stopę. Unieś piętę do góry i powróć do zwykłej pozycji. Powtarzaj ćwiczenie kilka razy, także z drugą nogą.
    • Połóż stopy na podłodze, unieś kolano w kierunku klatki piersiowej. Rozluźnij powoli kończynę. Wyprostuj kolano, a potem powróć do zwykłej pozycji. Powtarzaj ćwiczenie kilka razy, także z drugą nogą.
  • Wypijaj duże ilości niegazowanych płynów, najlepiej wodę.
  • Do samolotu ubierz się w wygodne, luźne ubrania.
  • Osoby szczególnie zagrożone zakrzepicą mogą zastosować specjalnie podkolanówki uciskowe, które dostępne są w aptekach oraz sklepach ze sprzętem medycznym i rehabilitacyjnym.

Upały

Upał to negatywna strona wakacyjnego słońca. Głównym niebezpieczeństwem związanym z temperaturami przekraczającymi 30⁰C jest przegrzanie i odwodnienie organizmu. Na powikłania te najbardziej narażone są dzieci, osoby starsze i osoby cierpiące na choroby układu krążenia.

Co prawda nasz organizm ma wypracowane mechanizmy ochrony przed wysokimi temperaturami – np. zwiększa ilość wydalanego potu – jednak prowadzą one do obniżenia zawartości wody oraz składników mineralnych w organizmie. Dlatego podczas upału powinniśmy pić więcej wody niż zazwyczaj, nawet 3 l dziennie. Najlepsza będzie woda zawierająca składniki mineralne: sód, chlorki, potas, magnez i wapń. Woda bez tych substancji nie jest zatrzymywana w organizmie i dodatkowo wypłukuje mikroelementy.

Jak przetrwać upał?

  • Pij co najmniej 3 l wody dziennie, małymi porcjami, ale często. Zwróć uwagę, żeby była to woda mineralna.
  • Najlepszym strojem na upał są przewiewne, jasne ubrania, wykonane z naturalnego materiału np. bawełny lub lnu. Podczas upałów, ze względu na częste opuchlizny stóp, zrezygnuj z butów na wysokim obcasie.
  • Zrezygnuj z ciężkostrawnych potraw. Jedz więcej warzyw i owoców, ale wybierz te, które zawierają dużo wody, np. arbuza.
  • Mając dostęp do bieżącej, zimnej wody, często myj ręce, schładzając nadgarstki i kark.
  • Noś nakrycie głowy – czapkę lub kapelusz.

Oparzenia słoneczne

Jedną z wielu zalet wakacyjnych wyjazdów jest możliwość „złapania” słońca i nabrania opalenizny. Warto jednak do opalania podejść rozsądnie, żeby uniknąć oparzeń i, w przyszłości, nowotworów skóry.

Najważniejszym elementem ochrony skóry przed promieniami słonecznymi są kremy z filtrem oraz nakrycie głowy, które chroni nie tylko skórę twarzy, ale również włosy (promieniowanie UV bardzo osłabia ich kondycję) i głowę przed przegrzaniem.

Jak się chronić przed oparzeniami słonecznymi?

Najlepszym i najprostszym sposobem ochrony przed poparzeniami słonecznymi jest stosowanie kremów z filtrem. Niestety nie istnieje filtr, który w 100 procentach zabezpiecza skórę przed działaniem słońca – nawet jeśli posmarujemy się preparatem o najwyższym faktorze SPF50+ (90 proc. ochrony), także się opalimy, ale wolniej, łagodniej i trwalej.

Filtr zaczyna działać mniej więcej po pół godzinie od zaaplikowania preparatu, więc kremem należy posmarować się odpowiednio wcześnie. Siła działania filtru z biegiem czasu słabnie, dlatego też trzeba ponownie nałożyć kosmetyk po 2 godzinach oraz po każdym wyjściu z wody – dotyczy to także preparatów wodoodpornych! Nie powinno się oszczędzać kosmetyków ochronnych, bowiem tylko solidna warstwa stanowi pełne zabezpieczenie, odpowiednie do wskazanego faktora. Na całe ciało powinniśmy zużyć jednorazowo przynajmniej 6 łyżeczek preparatu – ok. 30g.

Co mówią etykiety kremów z filtrem?

Na rynku istnieją dwie grupy kremów z filtrem – filtry chemiczne i mineralne. Filtry chemiczne pochłaniają promieniowanie UV i zamieniają je w nieszkodliwe ciepło. Mają zwykle lżejszą konsystencję, przyjemniej i łatwiej się rozprowadzają, ale u osób wrażliwych mogą wywołać podrażnienia i uczulenia. Dla osób o wrażliwej cerze, dzieci oraz alergików bezpieczniejsze będą preparaty z filtrami mineralnymi. Filtrami mineralnymi są zwykle tlenek cynku i dwutlenek tytanu. Filtr ten nie wnika w skórę, a tworzy na niej film ochronny odbijający promienie słoneczne. Ponadto nie powoduje uczuleń i podrażnień, ale trzeba nakładać go grubszą warstwą.

Podany na etykietach współczynnik ochrony przeciwsłonecznej dotyczy promieniowania UVB. Dobrze jednak kupić kosmetyk, który ma również symbol UVA otoczony kółkiem. Specyfik musi mieć faktor minimum 6, aby zaliczał się do preparatów ochronnych. Filtry o współczynniku co najmniej 35, to blokery, które zatrzymują większość promieniowania słonecznego (najsilniejszy filtr SPF50+ zabezpiecza skórę w 90 procentach). Dobre letnie kosmetyki zawierają oprócz filtrów również inne składniki, które dodatkowo chronią skórę przed wolnymi rodnikami, nawilżają i pielęgnują: zwłaszcza panthenol, witaminę E oraz C.

Jak zdrowo się opalać?

  1. Najłatwiej poparzeniom ulegają: nos, uszy, ramiona i grzbiety stóp – na te miejsca stosuj preparaty o wyższym filtrze niż na inne partie ciała. Mocniej chroń też twarz, najlepiej zakładając kapelusz lub czapkę z daszkiem.
  2. Prawie bezbronne są usta – zadbaj, aby w letniej kosmetyczce mieć sztyft, pomadkę lub błyszczyk o faktorze powyżej 20.
  3. Latem nawet ubranie nie chroni całkowicie przed promieniowaniem UV, dlatego kremem z filtrem smaruj się również pod T-shirt, sukienkę, szorty i strój kąpielowy.
  4. Dzieci do 3 roku życia w ogóle nie powinny się opalać, dlatego powinny być posmarowane kremem z wysokim filtrem oraz ukryte przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych.
  5. Noś okulary przeciwsłoneczne, najlepiej takie kupione w salonie optycznym. Tylko wtedy możesz mieć pewność, że są one zaopatrzone w odpowiednie filtry chroniące oko przed promieniowaniem UVA i UVB. Obecność filtrów można sprawdzić w prosty sposób, wystarczy obserwować źrenice po założeniu okularów lub szkieł – jeżeli źrenice rozszerzają się tzn. że filtr jest wystarczający. Numeracja filtrów odpowiada procentowemu zabarwieniu szkła. W Polsce wystarczy osłona 60 proc.

Bezpieczne żywienie

Brudne ręce lub zanieczyszczona drobnoustrojami woda, pokarmy i napoje mogą być przyczyną nie tylko biegunki, ale też innych chorób, z których część wymaga leczenia szpitalnego i grozi niebezpiecznymi powikłaniami. Są to:

  • wirusowe zapalenie wątroby typu A (można się jednak przeciwko niemu zaszczepić)
  • wirusowe zapalenie wątroby typu E
  • dur brzuszny (można się jednak przeciwko niemu zaszczepić)
  • cholera (można się jednak przeciwko niej zaszczepić)
  • choroby pasożytnicze
  • choroba Heinego-Medina (można się jednak przeciwko niej zaszczepić)

Jak się uchronić przed chorobami związanymi z żywieniem?

  • Przestrzegaj zasad higieny – często myj ręce wodą z mydłem lub odkażaj płynem dezynfekcyjnym, szczególnie przed jedzeniem i przygotowywaniem posiłku oraz po każdorazowym skorzystaniu z toalety. Do mycia zębów używaj wody mineralnej lub przegotowanej.
  • Przestrzegaj zasady „ugotuj, upiecz, obierz lub zapomnij” w przypadku przygotowywania lub jedzenia posiłków w krajach o niskim poziomie higieny sanitarnej.
Bezpieczne pokarmy i napojeNiewskazane pokarmy i napoje
butelkowane i zamknięte napoje (woda, soki, napoje gazowane)woda niebutelkowana i z kranu lub studni
woda przegotowana lub uzdatniona preparatami jodu lub chlorulód niewiadomego pochodzenia (np. z wody z kranu)
pokarmy upieczone lub ugotowane, podawane na ciepłoniepasteryzowane mleko i jego przetwory
owoce i warzywa własnoręcznie umyte w czystej wodzie i ugotowane lub obranesosy wykonane z surowych składników
jajka gotowane na twardonieugotowane owoce morza 
pasteryzowane mleko i produkty mleczne surowe, wędzone lub słabo ugotowane wędliny, mięsa i ryby 
tzw. „jedzenie suche”, czyli chleb, krakersy nieumyte i nieobrane owoce i warzywa 
całkowicie ugotowane mięso jedzenie serwowane w temperaturze pokojowej 
fabrycznie zamknięte jedzenie jedzenie od ulicznych sprzedawców 
gorąca kawa i herbata surowe lub lekko ugotowane jajka 
 niepasteryzowane mleko i produkty mleczne
 lody typu sorbet
 napoje z dystrybutorów
 sałatki

Niebezpieczne zwierzęta

Podczas wakacji, poza owadami, zagrożeniem dla turystów mogą być również inne zwierzęta. Co prawda wypadki zdarzają się rzadko, ale przestrzeganie kilku podstawowych zasad dodatkowo zmniejsza to ryzyko. Podczas podróży pamiętaj:

  • Nie drażnij zwierząt, unikaj kontaktu z drapieżnikami i bezpańskimi psami – mogą one przenosić wściekliznę, czyli śmiertelną chorobę wirusową. Jeżeli dojdzie do pogryzienia to:
    • Energicznie płucz ranę czystą wodą z mydłem lub innym detergentem przez około 15-20 minut.
    • Odkaź ranę jodyną lub alkoholem i załóż jałowy opatrunek.
    • Jak najszybciej skontaktuj się z lekarzem, nawet jeżeli w tym celu musisz przerwać wycieczkę.
  • Nie dokarmiaj zwierząt i nie pokazuj żywności w ich otoczeniu.
  • Zachowaj szczególną ostrożność przy przechodzeniu przez gęstą trawę, zarośla, leżące kłody, sterty liści – są to często kryjówki m.in. węży i pająków.

W krajach tropikalnych dodatkowo:

  • Na terenach leśnych, w dżungli i w rejonach wiejskich noś pełne obuwie. Zawsze sprawdzaj i wytrzepuj ubrania oraz buty przed ich założeniem.
  • Jeżeli napotkasz węża spokojnie się wycofaj – większość gatunków nie jest agresywna.
  • Pod wodą nie dotykaj żadnych zwierząt, nawet martwych. Nie zbieraj muszli.

Podczas kąpieli lub nurkowania w okolicy rafy koralowej pływaj w kombinezonie i obuwiu ochronnym.

Sporty ekstremalne: wspinaczka wysokogórska

Wśród turystów coraz popularniejsze stają się wyprawy w góry, takie jak Himalaje, Andy czy Alpy, jednak nie wszyscy zdają sobie sprawę, że przebywanie na takich wysokościach może powodować poważne problemy zdrowotne.

Jak na organizm wpływa duża wysokość?

Pierwszym czynnikiem powodującym zmiany w funkcjonowaniu ludzkiego organizmu na dużych wysokościach jest niższa zawartość tlenu i niższe ciśnienie powietrza. Powoduje to niedotlenienie wszystkich narządów, szczególnie mózgu i płuc oraz wystąpienie objawów chorób związanych z wysokością. Dodatkowo wraz ze wzrostem wysokości, obniża się temperatura otoczenia o 6,5 st. C na każde 1000 m oraz zwiększa promieniowanie UV o 4% na każde 300 m pokonanej wysokości. Niska temperatura pogłębia skutki niedotlenienia, a działanie promieni UV może być przyczyną zapalenia rogówki i spojówek (tzw. ślepoty śnieżnej) oraz oparzeń słonecznych. Uczestnikom wypraw wysokogórskich zagraża również odwodnienie spowodowane zwiększoną utratą wody przez drogi oddechowe i skórę.

Choroby związane z przebywaniem na dużych wysokościach to zespoły objawów spowodowanych niedotlenieniem organizmu, w szczególności mózgu i płuc, rozwijające się po szybkim osiągnięciu znacznej wysokości. Z reguły nie występują poniżej 2500 m, choć u osób o zwiększonej podatności objawy mogą się rozwijać już od wysokości 1800 m.

Najczęściej występującą postacią zaburzeń jest ostra choroba górska (AMS - Acute Mountain Sickness) przebiegająca z bólami głowy i dodatkowymi objawami – nudnościami, wymiotami, brakiem apetytu, osłabieniem, zawrotami głowy, oszołomieniem lub zaburzeniami snu. Takich objawów mogą spodziewać się nawet turyści podróżujący samolotem do miejsc takich jak Lhasa w Tybecie (3810m) czy La Paz w Boliwii (4000m).

Kontynuowanie wspinaczki pomimo wystąpienia objawów choroby wysokościowej może prowadzić do pogłębienia się zaburzeń i wystąpienia:

  • wysokogórskiego obrzęku płuc (HAPE - High Altitude Pulmonary Oedema)
  • wysokogórskiego obrzęku mózgu (HACE - High Altitude Cerebral Oedema)

Pojawienie się duszności spoczynkowej, kaszlu, znacznego osłabienia, sinicy, zaburzeń równowagi lub zmiany zachowania wskazuje na zagrożenie życia i wymaga podjęcia natychmiastowego leczenia i zejścia/transportu chorego na niższą wysokość.

Jak się uchronić przed chorobą wysokościową?

Zapobieganie wystąpieniu choroby wysokościowej to przede wszystkim stopniowe zdobywanie wysokości, tak aby zapewnić czas potrzebny do aklimatyzacji, czyli przystosowania organizmu do przebywania na dużych wysokościach. Jeżeli nie jest to możliwe
(np. w przypadku podróży samolotem) lekarz medycyny podróży może przepisać profilaktyczne leki. Bez recepty dostępne są natomiast preparaty z miłorzębu japońskiego, które również przyspieszają aklimatyzację. Serwowana powszechnie w Ameryce Południowej herbata z liści koki, pomimo że poprawia samopoczucie, nie ma udowodnionego w badaniach korzystnego wpływu na aklimatyzację.

Gdy pojawią się objawy choroby wysokościowej należy zaprzestać dalszego wchodzenia do czasu ich ustąpienia. Można dodatkowo zastosować leki (acetazolamid, deksametazon, tlen), ale w przypadku braku poprawy należy zejść 500-1000 m niżej.

Złote zasady wyprawy wysokogórskiej:

  • Jeżeli czujesz się źle - traktuj to jak objawy choroby wysokościowej do czasu postawienia innej diagnozy.
  • Jeżeli wystąpią objawy choroby wysokościowej - nie idź wyżej.
  • Jeżeli objawy nie ustępują lub pogarszają się – zejdź niżej.

Sporty ekstremalne: nurkowanie

Od kilku lat nurkowanie z aparatem powietrznym („butlą”) jest bardzo popularnym elementem wakacji. Jest to jednak sport wysokiego ryzyka i wymaga odpowiedniego wyszkolenia, co nie zawsze jest rozumiane i przestrzegane.

Rzetelny kurs nurkowy powinien trwać kilka tygodni i zawierać zarówno przygotowanie teoretyczne, jak i ćwiczenia w basenie – dopiero później dozwolone powinno być nurkowanie na otwartych wodach. Weekendowe kursy proponowane turystom zazwyczaj nie zapewniają uczestnikom odpowiedniej liczby godzin treningu i powodują fałszywe poczucie kompetencji.

Jak na organizm wpływa głębokość?

Podstawowym czynnikiem działającym na organizm człowieka podczas nurkowania jest ciśnienie wody. Zwiększenie głębokości
o 10 metrów powoduje wzrost ciśnienia o jedną atmosferę. Aby nurek mógł oddychać powietrzem z butli, musi być ono podawane pod ciśnieniem takim samym, jak ciśnienie wody na danej głębokości.

Pomimo dużego ciśnienia ciało ludzkie, które jest zbudowane przede wszystkim z mało ściśliwej wody, prawie nie odkształca się. Wyjątkiem są przestrzenie gazowe organizmu – płuca, przewód pokarmowy, ucho środkowe i zatoki przynosowe. W ich środku znajduje się powietrze, które pod wpływem wysokiego ciśnienia wody ulega sprężeniu, czyli zmniejsza swoja objętość – na głębokości 10 m posiada jedynie połowę objętości, którą miałoby na powierzchni wody. W przypadku szybkiego wynurzenia gwałtowne zwiększenie objętości powierza w przestrzeniach powietrznych organizmu prowadzi do urazów ciśnieniowych płuc, zatok, uszu.

Z kolei długotrwałe nurkowanie na większej głębokości powoduje, że azot zawarty w powietrzu, którym oddycha płetwonurek, rozpuszcza się w krwi i pozostaje w tkankach. W czasie wynurzania, wskutek zmniejszania się ciśnienia, gaz ten wydziela się w postaci pęcherzyków. Jeżeli proces ten zachodzi powoli, pęcherzyki są małe i mogą być wydalone z organizmu przez płuca. W sytuacji zbyt szybkiego wynurzania pęcherzyki łączą się w większe, przez co mogą spowodować zator powietrzny.

Pęcherzyki w tkankach powodują wiele zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, co określamy mianem choroby dekompresyjnej, inaczej kesonowej. Jej przebieg będzie tym cięższy, im większa była głębokość i czas nurkowania oraz im szybsze było wynurzanie. W zależności od umiejscowienia pęcherzyków, choroba dekompresyjna może dawać różne objawy:

  • wysypkę z bólami mięśni i stawów
  • sinicę
  • niedowłady
  • zaburzenia świadomości
  • drgawki
  • zaburzenia widzenia
  • zawroty głowy
  • szumy uszne

Według statystyk prowadzonych przez Divers Alert Network (DAN) choroba dekompresyjna dotyka 1-2 nurków na 10 000. Większość objawów rozwija się w ciągu kilku pierwszych godzin po nurkowaniu, a pierwszym i najczęstszym są bóle stawów. Później dołączają do nich objawy neurologiczne.

Leczenie choroby dekompresyjnej polega na jak najszybszej rekompresji, czyli poddaniu chorego ponownemu działaniu wysokiego ciśnienia w komorze hiperbarycznej. Rekompresja zmniejsza pęcherzyki gazu i powoduje ustąpienie objawów. Powolne i kontrolowane zmniejszanie ciśnienia podczas pozostawania nurka w komorze pozwala na usunięcie pęcherzyków z naczyń i tkanek.

Opóźnienie w rozpoczęciu terapii hiperbarycznej jest głównym powodem zgonu lub niecałkowitego powrotu do zdrowia nurka.

Jak się uchronić przed chorobą ciśnieniową?

Zapobieganie wystąpieniu choroby ciśnieniowej i urazów ciśnieniowych polega na:

  • Odpowiednio wolnym wynurzaniu się z jednoczesnym wydychaniem powietrza.
  • Zachowaniu „przystanków dekompresyjnych”, czyli postojów na określonych głębokościach podczas wynurzania.
  • Wyrównywaniu ciśnienia w uchu, jamach nosa i zatokach przynosowych.

Zaleca się minimalny odstęp 12-24 godzin pomiędzy ostatnim nurkowaniem a podróżą samolotem.

Bezwzględnie przeciwwskazane jest przyjmowanie przez nurków leków uspokajających, nasennych, przeciwpadaczkowych i przeciwpsychotycznych. Lek przeciwmalaryczny, meflokina, może być stosowany jedynie jeżeli nie wywołuje niepożądanych objawów psychicznych.

Dzieci w podróży

Podróż samolotem

Przygotowując się do podróży samolotem z dzieckiem warto pamiętać o kilku zasadach:

  • Noworodki w pierwszym tygodniu życia bezwzględnie nie mogą latać samolotem. Ich układ oddechowy i układ krążenia są jeszcze zbyt słabe, by poradzić sobie z obniżoną ilością tlenu w powietrzu oraz ze zmianami ciśnień.
  • Nie zaleca się podróży samolotem z niemowlęciem do ukończenia 3 miesiąca życia.
  • Dobrze jest wybrać połączenie bezpośrednie lub z jak najmniejszą liczbą przesiadek.
  • Przed podróżą warto opowiedzieć dziecku o wszystkim, co będzie się działo na lotnisku i w czasie podróży.
  • Na lotnisku dziecko musi wiedzieć, że powinno trzymać się jak najbliżej rodzica, ale również, na wszelki wypadek, co powinno zrobić, w razie gdy się zgubi. Dziecko powinno mieć przy sobie plakietkę z danymi osobowymi – imieniem, nazwiskiem, adresem i numerami telefonu do opiekunów. Można również zapisać narodowość oraz adresy i numery telefonów do ambasady polskiej w danym kraju. Plakietka taka powinna być zabezpieczona przed słońcem i wilgocią. Dziecko musi wiedzieć, gdzie ma informacje umożliwiającą kontakt z rodzicami. Starsze dzieci powinny przećwiczyć podawanie tych informacji w razie potrzeby.
  • Na czas podroży dziecko powinno być wygodnie ubrane. Ubranie "na cebulkę" umożliwi dostosowanie się do temperatury otoczenia.
  • W bagażu podręcznym powinno znaleźć się wszystko, co może się przydać w czasie podróży. Bezpiecznie jest przygotować się na podróż o ok. 12 godzin dłuższą, niż planowana - w razie opóźnienia lotu unikniesz kłopotu związanego np. ze zużyciem ostatniej pieluszki. W bagażu podręcznym powinny znaleźć się:
    • zapas pieluszek i ceratka do podłożenia przy przewijaniu
    • chusteczki
    • coś do jedzenia
    • coś do picia (zabranie mleka w butelce należy wcześniej uzgodnić z liniami lotniczymi z uwagi na ograniczenia dotyczące przewożenia płynów; picie dla starszych można kupić na lotnisku, po przejściu kontroli bezpieczeństwa)
    • podstawowy zestaw ubrań na zmianę
    • zabawki, książeczki, kartki i kredki itp.
    • leki – zarówno te regularnie stosowane jak i "awaryjne", np. przeciwgorączkowe
  • Większość linii pozwala na zabranie na pokład samolotu nosidełka lub wózka, które w momencie wsiadania do samolotu oddaje się obsłudze.
  • Najmłodsze dzieci mogą podróżować na kolanach rodziców, ich bilet jest dzięki temu znacznie tańszy. Jeśli kupujemy bilet z numerowanym miejscem, możemy zapoznać się z układem samolotu i wybrać miejsce, w którym będziemy mieć trochę więcej przestrzeni. Wiele linii wpuszcza podróżnych z małymi dziećmi na pokład samolotu w pierwszej kolejności - warto zapytać, które miejsce będzie najwygodniejsze. Dzieci podróżujące na kolanach rodzica otrzymują specjalny pas, którym przypina się je do pasa rodzica. Przy długich lotach niektóre linie zapewniają niemowlętom rodzaj łóżeczka-kołyski.
  • Ze względu na duże wahania ciśnienia w kabinie samolotu, które mogą powodować uczucie zatkania, a nawet ból uszu, na czas startu i lądowania warto dać dziecku cukierka do ssania, gumę do żucia lub coś do picia. Niemowlęta powinny być przystawione do piersi lub dostać coś do picia przez smoczek.

Kobiety w ciąży w podróży

Ciąża to dla kobiety wyjątkowy czas przygotowań do narodzin dziecka, a jednocześnie ogromne wyzwanie dla organizmu. Kobiety w ciąży powinny dużo odpoczywać, ale niekoniecznie chcą robić to w domu. Coraz chętniej planują wyjazdy wakacyjne, nie tylko w kraju. Zawsze stają jednak przed dylematem, czy na pewno taki wyjazd będzie bezpieczny. Okazuje się, że urlop w ciąży, nawet w zaawansowanym stanie, jest możliwy.

Według specjalistów najlepszym czasem na podróżowanie jest drugi trymestr. Kobieta czuje się wtedy znacznie lepiej niż w początkowej fazie ciąży. W tym okresie występuje także mniejsze ryzyko poronienia czy przedwczesnego porodu.

O czym warto pamiętać planując podróż w czasie ciąży?

Nawet najpiękniejsze miejsca nie będą cieszyć, jeśli przyszła mama będzie się źle czuła i zamiast podziwiać widoki, większość czasu spędzi w hotelowym łóżku. Oto kilka zaleceń, których należy przestrzegać, aby wakacje były miłym wspomnieniem.

Przed podróżą:

  • Upewnij się, że ciąża przebiega prawidłowo. Pomysł i szczegóły swojego wyjazdu koniecznie skonsultuj ze swoją położną lub lekarzem położnikiem. Jest to szczególnie ważne, jeśli celem Twojej podróży są dalekie, egzotyczne zakątki świata. Jeśli chciałabyś się wybrać w miejsce, gdzie występuje duże ryzyko zachorowania na choroby zakaźne, konieczne będzie zadbanie o odpowiednią profilaktykę. Bardzo możliwe, że z troski o wasze zdrowe – ciebie i dziecka –lekarz lub położna będą odradzali ci wyprawy te w rejony świata, w których występuje zagrożenie malarią oraz żółtą febrą.
  • Sprawdź zakres ubezpieczenia. Standardowe ubezpieczenie pokrywa zazwyczaj tylko koszty leczenia w szpitalu, rzadko kiedy obejmuje koszty porodu, opieki nad matką i dzieckiem oraz powrotu matki i noworodka do domu.
  • Sprawdź dostępność opieki medycznej w kraju docelowym. Powinnaś się upewnić, czy w miejscu, do którego się udajesz, otrzymasz fachową pomoc medyczną, która poradzi sobie z powikłaniami ciążowymi i zapewni odpowiednią opiekę nad wcześniakiem.
  • Miej przy sobie niezbędne dokumenty: wynik badania grupy krwi, kartę ciąży oraz dowód osobisty.
  • Przygotuj apteczkę turystyczną. Nie może w niej zabraknąć m.in.: termometru, doustnych soli nawadniających, paracetamolu, kremu do opalania z wysokim filtrem, witamin prenatalnych oraz środka chroniącego przed ukąszeniami komarów i meszek.
  • Zawsze podróżuj z osobą towarzyszącą.

Po przybyciu do celu:

  • Nie nurkuj, a także unikaj wędrówek na wysokość >3660 m. n.p.m. Uprawianie takich sportów może być groźne dla płodu.
  • Pij dużo płynów. Prawidłowe nawodnienie pozwala na redukcję uciążliwych dolegliwości związanych z ciążą, takich jak poranne nudności i wymioty, zaparcia, suchość skóry czy infekcje dróg moczowych. Pamiętaj, żeby był to woda butelkowana, przegotowana lub uzdatniona.
  • Unikaj upałów. Wysoka temperatura powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, co czasami może prowadzić do krwawień. Noś przewiewne, wygodne ubrania wykonane z naturalnych tkanin np. lnu. Staraj się spędzać większość czasu w cieniu.
  • Nie noś ciężkich przedmiotów. Jako przyszła mama trzymaj się z daleka od noszenia walizek podróżnych.
  • Opalaj się rozważnie. Aktywność komórek pigmentowych zwiększa się nie tylko pod wpływem działania słońca, ale także podczas ciąży. Nałożenie się obu czynników może prowadzić do przebarwień skóry. Dlatego zawsze pamiętaj, aby na 30 minut przed wyjściem na powietrze posmarować skórę kremem z odpowiednio wysokim filtrem np. 30 SPF.

Podróż samolotem w ciąży

Latanie samolotem w czasie fizjologicznej ciąży, podobnie jak podróżowanie samochodem lub pociągiem, nie stanowi zagrożenia ani dla matki, ani dla płodu. Większość linii lotniczych uznaje, że niezagrożona powikłaniami ciąża pojedyncza nie jest przeciwwskazaniem do lotu samolotem – do 36. tygodnia jej trwania. W przypadku ciąży mnogiej można podróżować do 32. tygodnia. Niektóre linie lotnicze po upływie 28. tygodnia wymagają od kobiety ciężarnej zaświadczenia od ginekologa o spodziewanym terminie rozwiązania oraz braku przeciwwskazań zdrowotnych do latania samolotem. Dlatego zanim wybierzesz się w podróż samolotem, warto dowiedzieć się, jaką politykę stosuje konkretna linia.

Obawę niektórych ciężarnych przed lotem wzbudza fakt stosowania promieniowania podczas kontroli bezpieczeństwa na lotniskach. Pomimo tego, że jest ono śladowe i nie ma wpływu na płód, kobieta w ciąży może zażyczyć sobie tzw. kontroli osobistej zamiast prześwietlania.

Aby lot przebiegał bez zbędnych kłopotów, zastosuj się do poniższych zaleceń:

  • Wybieraj loty trwające mniej niż 3 godziny.
  • Aby uniknąć odwodnienia pij duże ilości płynów.
  • Co najmniej raz na pół godziny spaceruj po pokładzie.
  • Ubierz się luźno i wygodnie, pamiętaj, żeby mieć ze sobą coś do okrycia się w samolocie.
  • Załóż wygodne, luźne obuwie, a najlepiej zsuń je po starcie.

Pamiętaj!

Jeśli planujesz podróż samolotem, a borykasz się z takimi problemami zdrowotnymi jak: cukrzyca, zakrzepica, choroby serca, krwawienia z pochwy lub spodziewasz się bliźniąt, koniecznie powinnaś przed wylotem skontaktować się z lekarzem!

Praktyczne wskazówki przed podróżą

  • Przed wyjazdem za granicę zapoznaj się z poradnikiem „Polak za granicą” stworzonym przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Są tam zawarte ostrzeżenia o bezpieczeństwie, informacje praktyczne (np. dotyczące wiz, lokalnego prawa czy ograniczeń dla kierowców) oraz wskazówki, co zrobić w razie wypadku – utraty dokumentów, pieniędzy czy poważnej choroby.
  • Przed wyjazdem zapisz sobie numery kontaktowe do miejscowej placówki dyplomatycznej.
  • Przed podróżą do krajów Unii Europejskiej wyrób kartę EKUZ, czyli potwierdzenie ubezpieczenie zdrowotnego. Dzięki temu w przypadku nagłej choroby lub wypadku nie zostaniesz obciążony kosztami opieki medycznej.
  • Jeżeli wybierasz się na wakacje poza teren UE to rozważ wykupienie prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego – dzięki niemu nie zostaniesz obciążony kosztami leczenia w sytuacji wypadku lub nagłej choroby.
  • Podczas planowania wakacji sprawdź, gdzie w okolicy twojego hotelu dostępna jest pomoc lekarska – oszczędzi ci to zdenerwowania w razie konieczności pilnego kontaktu z lekarzem.

Po powrocie z podróży

Skonsultuj się z lekarzem i poinformuj go o swojej podróży, jeżeli:

  • Po powrocie zaobserwujesz u siebie gorączkę, przewlekłą biegunkę, nudności, wymioty, żółtaczkę, zmiany skórne lub inne objawy chorobowe (dreszcze, ból głowy, bóle mięśni, osłabienie i ogólnie złe samopoczucie).
  • Chorujesz na choroby przewlekłe, np. cukrzycę, choroby serca, choroby układu oddechowego.
  • W podróży byłeś narażony na kontakt z poważną chorobą zakaźną.
  • Byłeś w kraju rozwijającym się, o dużym ryzyku zdrowotnym, powyżej 3 miesięcy.

Przeczytaj także: 

Źródła: 


1 Ćwiczenia zaczerpnięte z „Bezpiecznie w świat. Podręcznik dla podróżnika” dr n.med. Agnieszki Wroczyńskiej z Krajowego Ośrodka Medycyny Tropikalnej w Gdyni, Gdynia 2015.

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 26.09.2017
Data ostatniej aktualizacji 03.10.2023