Zapalenie okostnej zęba – przyczyny i leczenie

Na warstwę zewnętrzną okostnej składają się duże ilości włókien kolagenowych, nadające całej strukturze wytrzymałość. Błona wewnętrzna odznacza się obecnością bogatej sieci naczyń krwionośnych, zakończeń nerwowych oraz komórek kościotwórczych. Dzięki tym elementom, bierze udział w odżywianiu, reakcjach bólowych na czynniki drażniące, przebudowie oraz regeneracji kości.

Zapalenie okostnej - jak je rozpoznać?

Okostna jest tkanką zaopatrzoną w liczne zakończenia nerwowe. Przy ostrym, nieswoistym zapaleniu kości, na pierwszy plan wysuwają się, najbardziej uciążliwe dla pacjenta, dolegliwości bólowe o samoistnym, pulsującym, promieniującym charakterze. W obrazie klinicznym pojawiają się dodatkowo:

• obrzęk,
• zaczerwienie skóry,
• uczucie gorąca nad zajętymi tkankami,
• wzrost napięcia mięśni w okolicy patologii.

W zależności od umiejscowienia schorzenia, dolegliwości powodują upośledzenie funkcji. Jeśli zaburzenie dotyczy kończyny górnej, pojawiają się problemy z jej poruszaniem lub precyzyjnymi ruchami dłoni. W przypadku objęcia zapaleniem kończyny dolnej pacjent może utykać oraz mieć problemy z chodzeniem.

Zapalenie okostnej objawy

Poza objawami miejscowymi, do obrazu choroby mogą dołączyć dolegliwości ogólne. Pacjent zgłasza złe samopoczucie, utratę apetytu, gorączkę oraz dreszcze.

Ważną wskazówką w diagnostyce zapalenia okostnej jest wywiad urazu, złamania lub przechodzonej w niedawnym czasie infekcji bakteryjnej (np. anginy czy zapalenia układu moczowego).

Aby postawić właściwe rozpoznanie, lekarz ma do dyspozycji szereg badań dodatkowych. W przypadku kości, prostym i niedrogim sposobem ich oceny są zdjęcia rentgenowskie. Promieniowanie X pokaże ogniska zmian, ich rozległość oraz dokładną lokalizację. W przypadkach niejasnych lub trudnych do interpretacji, specjalista może posiłkować się badaniem scyntygraficznym z użyciem radioaktywnych izotopów. Badania laboratoryjne wskazują zazwyczaj na uniesienie wskaźników stanu zapalnego – podwyższony poziom białych krwinek, białka CRP oraz przyspieszony OB.

Zapalenie okostnej przybiera również formę przewlekłą, która jest najczęściej powikłaniem zapalenia ostrego. Objawy kształtują się podobne, jednak cechują się mniejszym nasileniem.

Istotną kwestią pozostaje odróżnienie zapalenia okostnej od nowotworów kości. Stosowana w obu przypadkach terapia bardzo się od siebie różni, więc właściwe rozpoznanie na wstępnym etapie choroby daje większą szansę wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Schorzenia onkologiczne dotyczące szkieletu rozwijają się najczęściej powoli. W przeciwieństwie do zapaleń, głównym objawem nie jest ból, a pojawiająca się narośl lub zgrubienie. W przypadku podejrzenia nowotworu kości, konieczne może okazać się pobranie wycinka do badań pod mikroskopem (biopsja), aby dokładnie określić typ schorzenia.

Zapalenie okostnej przyczyny

Zapalenie okostnej może rozwijać się szybko i dawać gwałtowne objawy lub w sposób utajony, powoli. Z tego powodu dzieli się zapalenia na ostre oraz przewlekłe.

Najczęstszym źródłem ostrego nieswoistego zapalenia kości są infekcje bakteryjne. Wśród czynników wpływających na nie wymienia się:

• gronkowca złocistego,
• dwoinkę zapalenia płuc,
• paciorkowca beta-hemolizującego.

Bakterie dostają się do kości i okostnej różnymi ścieżkami. Najczęstszą jest droga krwionośna. Prąd krwi porywa mikroorganizmy i rozsiewa je z miejsc objętych zakażeniem do tkanek zdrowych, które mogą stać się kolejnym ogniskiem.

Droga krwiopochodna infekcji zalicza się do bardzo rzadkich powikłań paciorkowcowego zapalenia gardła (anginy), zakażeń układu moczowego, zapaleń płuc czy martwiczego zapalenia miazgi zęba. Dotyczy głównie osób o obniżonej odporności.

Rzadszą sytuacją jest przeniesienie bakterii drogą naczyń limfatycznych lub z przyczyn urazowych. Zapalenie urazowe powstaje w wyniku złamania otwartego lub jako powikłanie zabiegów ortopedycznych.

Przewlekłe zapalenie okostnej i kości powstaje najczęściej jako efekt zejściowy nieleczonego, tlącego się procesu ostrego. Do innych przyczyn przewlekłego zapalenia okostnej zalicza się osteoartropatię przerostową. Dokładne pochodzenie tej choroby nie zostało wyjaśnione, jednak sugeruje się, że może powstawać na skutek niedotlenienia tkanek z powodu schorzeń płuc (najczęściej raka).

Niewystarczająca ilość dostarczanego tlenu najczęściej objawia się w zmianie wyglądu palców i paznokci (palce pałeczkowate i paznokcie o wyglądzie szkiełka od zegarka) oraz dolegliwościach podobnych jak w chorobach reumatycznych (ból i obrzęk stawów oraz kończyn, problemy z poruszaniem się). Przy wystąpieniu takich zaburzeń, warto zagłębić się w poszukiwaniu przyczyny objawów, gdyż osteoartropatia przerostowa może wyprzedzać pozostałe objawy choroby podstawowej.

Przewlekłe zapalenie okostnej pojawia się również przy nadmiernym wysiłku fizycznym. Bóle przeciążeniowe często pojawiają się na przedniej powierzchni piszczeli (shin splints), ale mogą dotyczyć innych kości. Charakterystycznie, dolegliwości pojawiają się pod koniec treningu, zmuszając często do jego przerwania. Ulgę przynoszą chłodne okłady czy rozciąganie, ale problem pojawia się podczas kolejnych aktywności fizycznych. Shin splints to częsty kłopot biegaczy, który zmusza do zaprzestania treningów.

Zapalenie okostnej zęba

Szczególnym rodzajem zapalenia okostnej, ze względu na lokalizację, objawy oraz poważne powikłania, jest jama ustna. Określenie „zapalenie okostnej zęba” nie oddaje sedna sprawy, ponieważ zęby nie posiadają okostnej.

Stan zapalny toczy się w tkance pobliskiej kości szczęki lub żuchwy, a miazga zęba stanowi jedynie pierwotną lokalizację zakażenia. Do komory zęba drobnoustroje przedostają się zwykle przez ubytki próchnicowe. Bakterie, poprzez ciągłość tkanek, infekują kolejne elementy zęba. Przechodzą do kanału korzeniowego, a następnie z okolicy okołowierzchołkowej mają prostą drogę do kości szczęki lub żuchwy.

Okostna broni się przed namnażaniem bakterii, zapoczątkowując miejscowy stan zapalny. Dochodzi do intensywnego napływu komórek układu odpornościowego oraz produkcji wielu biologicznie czynnych substancji, które mają na celu eliminację zakażenia. Pod odklejoną okostną zaczyna gromadzić się ropa. W ten sposób tworzy się ropień podokostnowy.

Jak wygląda zapalenie okostnej zęba?

Narastanie ropnia podokostnowego powoduje silny, stały, samoistny ból, który potęguje ciepło, gryzienie oraz pozioma pozycja ciała. Występuje obrzęk, wzmożone ucieplenie oraz zaczerwienienie okolicy zajętego zęba. Przy nasilonym procesie mogą pojawić się objawy ogólne, jak gorączka, złe samopoczucie, utrata apetytu.

Niekiedy ropień podokostnowy może samoistnie pękać. Jego zawartość wylewa się wówczas pod błonę śluzową jamy ustnej tworząc ropień podśluzówkowy. Na tym etapie zmniejszają się dolegliwości bólowe pacjenta, jednak objawy ogólne mogą się utrzymywać, a obrzęk narasta.
Jeśli ropień nie zostanie potraktowany odpowiednią terapią, rozlewa się na kolejne tkanki. W zależności od lokalizacji zęba przyczynowego, daje różne, poważne powikłania. Odpływ krwi z górnej wargi ma punkt styczny z naczyniami mózgu, więc zakażenie tej okolicy może prowadzić do zakrzepowego zapalenia zatoki jamistej.

W niektórych przypadkach zakażenie rozlewa się na przestrzeń przygardłową lub zagardłową, a stamtąd, poprzez ciągłość tkanek, zstępuje do klatki piersiowej, powodując zapalenie śródpiersia - odpowiednio przedniego lub tylnego.

Bakterie z zakażonych struktur jamy ustnej, wraz z krwią, mogą docierać do odległych narządów, tworząc zapalenia lub ropnie odległe wątroby, nerek, serca czy stawów. W związku z możliwością zaistnienia tak poważnych konsekwencji zakażenia miazgi, profilaktyka zdrowia jamy ustnej stanowi podstawową broń w walce z przykrymi powikłaniami.

Zwrócenie szczególnej uwagi na poprawną higienę jamy ustnej w domu, regularne wizyty kontrolne w gabinecie stomatologicznym, co najmniej dwa razy do roku oraz zaopatrywanie zmian próchnicowych na bieżąco, pozwoli cieszyć się pięknym uśmiechem przez długie lata.

Leczenie zapalenia okostnej

W zależności od przyczyny, rodzaju oraz lokalizacji, zapalenie okostnej wymaga różnej terapii.

Gdy mamy do czynienia z ostrym, nieswoistym zapaleniem kości, które powstaje w wyniku infekcji bakteryjnej, leczenie zaczyna się od podawania antybiotyków. Aby nie dopuścić do przejścia stanu ostrego w przewlekły, leki należy podać możliwie jak najszybciej po uzyskaniu właściwej diagnozy. Takie działanie zapobiegnie również postępującej destrukcji kości. Antybiotyk stosuje się zazwyczaj między 14. a 21. dniem.

W przypadku zaawansowanego ostrego zapalenia kości i okostnej, konieczne może okazać się wdrożenie terapii miejscowej. Zbierającą się pod okostną oraz wewnątrz kości ropę, trzeba usunąć poprzez drenaż. Uzyskany w ten sposób materiał wysyła się do badania mikrobiologicznego, w celu dobrania najskuteczniejszego antybiotyku w walce z konkretnymi drobnoustrojami. Pozwoli to właściwie zmodyfikować leczenie i zminimalizuje narażenie na potencjalne działania niepożądane leków.

Leczenie przewlekłego zapalenia okostnej zależy od przyczyny. Jeśli powstało jako efekt zejściowy ostrego, nieswoistego zapalenia, terapia polega na połączeniu stosowania antybiotyków z zabiegiem usunięcia ognisk toczącej się patologii oraz drenażem.

Osteoartropatia przerostowa rozwija się zazwyczaj jako zaburzenie wtórne, a co za tym idzie najważniejszą kwestią pozostaje wnikliwe poszukiwanie oraz szybkie wdrożenie terapii choroby podstawowej. Leczenie uzupełniające opiera się na zwalczaniu bólu dostępnymi środkami farmaceutycznymi oraz hamowaniu niszczenia kości, poprzez podawanie leków z grupy bisfosfonianów.

Zapalenie okostnej, powstające na tle nadmiernego obciążenia, leczy się najczęściej zachowawczo. Podstawową kwestią jest odpoczynek, czyli danie organizmowi czasu na regenerację. Powrót do treningów powinien odbywać się stopniowo, a wznowiona aktywność fizyczna musi przebiegać ze zmniejszoną intensywnością.

Doraźnie, w walce z bólem i obrzękami, pomogą zimne okłady, leki przeciwbólowe dostępne bez recepty, rozciąganie przed i po treningu. Z taką dolegliwością warto zgłosić się na konsultację do fizjoterapeuty, który pokaże, w jaki sposób ćwiczyć bezpiecznie. Ostateczną metodą leczenia przeciążeniowego zapalenia okostnej jest zabieg operacyjny, jednak wykonuje się go bardzo rzadko, kiedy metody zachowawcze wykazują brak pozytywnych efektów.

Zapalenie okostnej zęba leczy się najczęściej poprzez nacięcie i drenaż ropnia, co przynosi dużą ulgę w dolegliwościach bólowych, ale nie likwiduje przyczyny, czyli bakteryjnego zapalenia miazgi. W zależności od rozległości uszkodzenia zęba oraz okolicznych tkanek, stomatolog decyduje się na leczenie kanałowe (endodontyczne) lub usunięcie zęba przyczynowego.

Antybiotyki w tym przypadku nie są stosowane rutynowo, ale jeśli chory wykazuje nasiloną gorączkę, dreszcze, bardzo złe samopoczucie czy liczne choroby dodatkowe, osłabiające odporność, lekarz może zdecydować o przepisaniu preparatów przeciwdrobnoustrojowych.

Problemy z okostną - podsumowanie

Okostna to włóknista błona, otaczająca kości, która bierze udział w ich odżywianiu, regeneracji i odczuwaniu bólu. Zapalenie okostnej i kości ma najczęściej charakter bakteryjny, a w leczeniu stosowane są antybiotyki. Lokalizacja zębów w jamie ustnej sprawia, że zapalenie okostnej w tej okolicy charakteryzuje się specyficznymi objawami i podlega szczególnej terapii. Nacięcie formującego się pod okostną ropnia przynosi ulgę w bólu, natomiast leczeniem przyczynowym w tym przypadku jest usunięcie zęba lub leczenie kanałowe.

Źródło:

1. Jańczuk Z., Kaczmarek U., Lipski M.: Stomatologia zachowawcza z endodoncją. Zarys kliniczny, Warszawa, 2014.
2. Chirurgia szczękowo - twarzowa, Kryst L. (red.), Warszawa, 2011.
3. Gaździk T.: Ortopedia i traumatologia t. 2, Warszawa, 2009.