Zmysł wzroku jest odpowiedzialny za około 85% bodźców odbieranych przez człowieka z otaczającego nas świata. To właśnie funkcje poznawcze i komunikacyjne wzroku powodują, że jest on szczególnie ważny u dzieci w okresie ich rozwoju. W momencie narodzin układ wzrokowy nie jest w pełni rozwinięty. Prawidłową ostrość wzroku osiągamy w wieku 6-8 lat [1]. To właśnie w tym okresie powinniśmy zwracać szczególną uwagę na poprawny rozwój wzroku u dzieci. Pierwsze badanie powinno mieć miejsce w wieku 3 lat (chyba, że wcześniej pojawią się niepokojące objawy, takie jak, np. uciekające oko), kolejne badania powinny być wykonywane co 2 lata aż do osiągnięcia wieku szkolnego.

Nie zapomnij, kontroluj!

Wzrok u dziecka w wieku szkolnym powinniśmy kontrolować przynajmniej raz na rok, chyba, że specjalista zaleci inaczej. Dotychczasowe badania wielu autorów wykazały korelację pomiędzy stanem narządu wzroku a postępami edukacyjnymi osiąganymi przez dzieci w szkole [2]. Niezdiagnozowane i nieskorygowane zaburzenia mogą być przyczyną pojawienia się dysleksji, dysgrafii i problemów w nauce. W szkole, w czasie bilansu pielęgniarka lub lekarz pediatra sprawdza bardzo przesiewowo wzrok. Dość często na zasadzie „widzi/nie widzi z daleka”. Ukryta nadwzroczność bardzo często nie powoduje dolegliwości z daleka. Oprócz samej wady/ostrości mamy jeszcze szereg innych składowych widzenia, takich jak: widzenie barwne, akomodacja, ruchy oczu, widzenie obuoczne.

Krótkowzroczność

Wśród wad wzroku u dzieci najczęściej występuje krótkowzroczność. Obecnie mówi się wręcz o jej epidemii i zalicza się ją do chorób cywilizacyjnych. Jako jedną z przyczyn jej występowania podaje się edukację szkolną. Krótkowzroczność występuje u 2% dzieci rozpoczynających naukę i odsetek ten rośnie znacząco w trakcie nauki. 80-90% dzieci kończących naukę w południowej i wschodniej Azji (Singapur, Chiny, Tajwan, Hong Kong, Japonia i Korea) ma krótkowzroczność, z czego 10-20% to osoby z wysoką krótkowzrocznością [3]. W USA i w Europie już ok. 50% absolwentów szkół jest krótkowzrocznych [4].

Krótkowzroczność postępuje wraz z wiekiem. Szacuje się, że w 2050 roku połowa ludzkości będzie miała krótkowzroczność [5]. W dzisiejszych czasach ludzie spędzają zdecydowanie więcej czasu w odległościach bliskich niż jeszcze 100 lat temu. Również środowisko społeczne w jakim żyjemy ma wpływ na rozwój krótkowzroczności. U dzieci żyjących w miastach występuje 2,6 razy większe ryzyko rozwoju krótkowzroczności niż u dzieci żyjących na wsi [6]. Coraz gwałtowniejszy rozwój cywilizacji i nacisk społeczeństwa na to, by być najlepszym nie sprzyja zatrzymaniu progresji krótkowzroczności. Łatwy dostęp do smartfonów, tabletów sprawia, że spędzamy coraz więcej czasu w coraz krótszych odległościach. Obecnie prowadzi się wiele badań mających na celu znalezienie jak największej liczby przyczyn progresji krótkowzroczności oraz metod jej zahamowania.

Ucz i obserwuj

Chcąc zadbać o wzrok dziecka powinniśmy pamiętać, że najlepszym wyjściem jest profilaktyka. Im wcześniej udamy się na badanie wzroku z dzieckiem, tym większa szansa na dostrzeżenie ewentualnych zaburzeń na wczesnym etapie. Ponadto, dziecko przyzwyczajone od małego do regularnych wizyt nie będzie się ich bać. Warto zwrócić również uwagę na prawidłową higienę oczu, tj.:

  • spędzanie na świeżym powietrzu około 2h dziennie
  • pilnowanie prawidłowej postawy i odległości przy czytaniu
  • podczas korzystania z komputera robienie regularnych przerw co 20 minut, by popatrzeć przez okno
  • przy urządzeniach cyfrowych zadbanie o odpowiednie filtry w okularach
  • minimalizowanie czasu spędzanego przy komputerze/tablecie/komórce do niezbędnego minimum.

Należy pamiętać, że małe dziecko samo nie powie nam, że źle widzi. Wynika to zazwyczaj  z tego, że nie wie, że powinno widzieć inaczej. Warto obserwować dziecko podczas wykonywania różnych czynności w ciągu dnia. Jeśli dziecko spędza dużo czasu w szkole/przedszkolu, to można podpytać nauczycieli, czy nie zauważyli czegoś niepokojącego. Nie powinniśmy ignorować żadnego z sygnałów. Sytuacje, jakie powinny nas zaniepokoić u dziecka to:

  • siadanie blisko telewizora/monitora
  • przystawianie przedmiotów blisko oczu
  • mrużenie oczu, pocieranie ich
  • przechylanie głowy podczas patrzenia na przedmiot
  • problem z koordynacją oko-ręka
  • obniżona koncentracja
  • spadek ocen w szkole
  • mylenie końcówek wyrazów, liter, cyfr
  • nagła zmiana miejsca siedzenia w szkolnej ławce

Wizyta u okulisty/optometrysty

Co możemy zrobić, gdy podejrzewamy u dziecka problem ze wzorkiem? Najlepszym wyjściem jest udanie się na wizytę do okulisty/optometrysty. Przed wizytą warto przygotować dziecko. Przed pierwszą wizyta z małym dzieckiem można mu przeczytać bajkę, w której bohater idzie na badanie wzroku. U starszego po prostu opowiedzieć, jak takie badanie będzie wyglądać, np. że może przypominać czytanie ze szkolnej tablicy. Najważniejsze to nie straszyć dziecka. Warto powiedzieć, że może być konieczność podania kropli (które tylko lekko szczypią, ale nie powodują bólu). Możemy powiedzieć, że u okulisty/optometrysty nie ma złych odpowiedzi, że to nic złego powiedzieć „nie wiem/ nie widzę”.

Jeżeli sami udajemy się na badanie wzroku, to warto, by dziecko mogło poobserwować, jak to wygląda w przypadku rodzica. Podczas badania wzroku u dziecka najlepiej zachować milczenie. Niektóre dzieci są bardzo wrażliwe na wszelkie sygnały werbalne i pozawerbalne. Nie chcą zawieść rodziców, co może się przełożyć na stres i próbę odpowiadania zgodnie z naszymi oczekiwaniami, a nie zgodnie z tym, jak dziecko rzeczywiście widzi. Warto też zapytać dziecka, czy chce byśmy mu towarzyszyli w badaniu. Zdarzają się dzieci, które bardziej otwierają się, gdy rodziców nie ma obok.

Ostatni rok szkolny stanowił wyzwanie dla dzieci na wielu płaszczyznach. Długie godziny spędzane przed komputerem wpłynęły w wielu przypadkach na pogorszenie wzroku najmłodszych. Zanim rozpocznie się nowy rok szkolny warto sprawdzić widzenie u swojego dziecka. Pamiętajmy - wzrok mamy tylko jeden. Regularne kontrole, odpowiednie odległości pracy,  przerwy czy filtry w okularach pomogą nam zadbać o prawidłowy rozwój wzroku.

Bibliografia

[1] M. Molska. Rozwój widzenia u dzieci. Izoptyka 2008; 46:12-14

[2] Borish I. M.: Clinical refraction. Wyd. 3, Professional Press, 1975

[3] Morgan I. G. et al., Myopia, The Lancet 379 (2012)

[4] Loughman J et al., The acceptability and visual impact of 0,01% atropine in Caucasian population, Br J Ophthalmol 100 (2016)

[5] Holden BA et al., Nearly 1 billion myopes at risk of myopia-related sight-threatening conditions by 2050 time to act now, Clin Exp Optom 98 (2015)

[6] Warner N. Update on myopia, Curr Opin Ophthalmol 27 (2016)

Autor: mgr Balbina Krzyżańska-Wojciechowska, optometrystka Medicover Optyk