Ból ucha - przyczyny i leczenie bólu ucha

Ból ucha (otalgia) występuje dość często, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Może mieć wiele przyczyn. Gdy przyczyna bólu ucha ma swoje źródło w uchu (zewnętrznym i środkowym), mówimy o otalgii pierwotnej. Jeśli jednak zmiany chorobowe są zlokalizowane poza uchem, mówimy o otalgii wtórnej lub bólu rzutowanym.
Ból ucha przyczyny.

Przyczyny bólu ucha

Ucho składa się z trzech części: ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. Ucho zewnętrzne stanowi małżowina uszna oraz przewód słuchowy zewnętrzny. Jest oddzielone od ucha środkowego cienką błoną bębenkową. Ucho środkowe połączone jest z gardłem wąskim przewodem – trąbką słuchową, która umożliwia utrzymanie odpowiedniego ciśnienia w uchu. Niestety stanowi też wrota, którymi mogą dostać się do ucha drobnoustroje. Ucho wewnętrzne jest najbardziej złożonym elementem narządu słuchu.

Wyciek z przewodu słuchowego jest najczęściej objawem chorób o charakterze zapalnym ucha zewnętrznego lub środkowego.

Ból ucha (otalgia) może mieć wiele przyczyn.

Ucho jest unerwione przez włókna czuciowe z nerwów czaszkowych: trójdzielnego, twarzowego, językowo-gardłowego i błędnego oraz szyjnych nerwów rdzeniowych, które są długie w obrębie głowy, szyi i klatki piersiowej, dlatego też ból ucha może mieć wiele przyczyn.

Struktury ucha wewnętrznego (tj. ślimak czy kanały półkoliste) są unerwione przez nerw przedsionkowo-ślimakowy, który nie ma włókien bólowych. Dlatego też w przypadku zapalenia ucha wewnętrznego nie towarzyszą nam dolegliwości bólowe, a np. uczucie ciśnienia lub pełności w uchu.

Najczęstsze przyczyny bólu ucha zewnętrznego

  • rozlane zapalenie ucha zewnętrznego – bakteryjne (najczęściej, tzw. ucho pływaka- które występuje w wyniku długotrwałej ekspozycji przewodu słuchowego na działanie wilgoci lub wody) lub grzybicze;
  • zapalenie ochrzęstnej;
  • czyrak przewodu słuchowego zewnętrznego;
  • róża małżowiny usznej;
  • półpasiec uszny (zespół Ramsaya Hunta);
  • wyprysk (alergiczny, kontaktowy);
  • uraz mechaniczny, termiczny (odmrożenie, oparzenie);
  • zatkane ucho (ciało obce lub zaleganie woskowiny);
  • nowotwory, ziarniniak kwasochłonny, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (Wegenera).

Najczęstsze przyczyny bólu ucha środkowego

  • zapalenie – ostre zapalenie ucha środkowego, zaostrzenie przewlekłego zapalenia, ostre pęcherzowo-krwotoczne zapalenie błony bębenkowej;
  • zapalenie wyrostka sutkowatego;
  • nowotwór zlokalizowany w jamie bębenkowej albo uciskający lub naciekający trąbkę słuchową;
  • zaburzenia czynności trąbki słuchowej – zapalenie, nowotwór, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (Wegenera);
  • uraz (uszkodzenie i perforacja błony bębenkowej) – bezpośredni mechaniczny błony bębenkowej lub głowy, ciśnieniowy (np. podczas lotu samolotem, nurkowania, wybuchu), akustyczny (np. koncert rockowy, dyskoteka).

Najczęstsze przyczyny rzutowanego bólu ucha

Przyczyny bólu ucha, który spowodowany jest zmianami zlokalizowanymi poza samym uchem.

  • choroby zębów (najczęstsza przyczyna rzutowanego bólu ucha) – zapalenie miazgi, kieszonek przyzębnych, uraz, niewyrżnięty III ząb trzonowy;
  • zapalenie lub uraz stawu skroniowo-żuchwowego;
  • zapalenie lub zmiany zwyrodnieniowe w obrębie kręgosłupa szyjnego;
  • nerwoból – nerwu trójdzielnego, nerwów szyjnych;
  • zapalenie struktur sąsiadujących z uchem – ślinianek przyusznych, nosa i gardła, zatok przynosowych, tętnicy skroniowej;
  • zapalenie struktur odległych – gardła i migdałków, węzłów chłonnych szyi, tarczycy, naciek lub ropień około migdałkowy;
  • nowotwory złośliwe dna jamy ustnej, gardła dolnego, migdałka, krtani;
  • afty, ostre zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i języka;
  • choroby przełyku – zapalenie, choroba refluksowa, przepuklina rozworu przełykowego, ciało obce;
  • choroby krtani – ostre zapalenie, uraz, zapalenie stawu pierścienno-nalewkowego, rak
  • choroby układu sercowo-naczyniowego – zawał serca, tętniak;
  • wyprysk alergiczny/kontaktowy;
  • inne – kręcz szyi, nowotwory i obrażenia głowy i szyi, zapalenie nerwu twarzowego (porażenie typu Bella).

Ból ucha środkowego

Zapalenie ucha środkowego

Zapalenie ucha środkowego jest najczęściej spotykane u dzieci i zwykle rozwija się na podłożu innej infekcji górnych dróg oddechowych tj. zapalenia błony śluzowej nosa, zatok czy migdałków, która poprzez trąbkę słuchową szerzy się na ucho. Główne objawy w pierwszej, ostrej fazie zapalenia ucha to przede wszystkim silny ból ucha, szumy uszne, różnego stopnia  upośledzenie słuchu, a także objawy ogólne takie jak gorączka, złe samopoczucie czy bóle głowy.

Objawom tym towarzyszy gromadzenie się płynu wewnątrz ucha, jeśli dojdzie do samoistnego  uszkodzenia błony bębenkowej płyn wydostaje się na zewnątrz (wyciek płynu). Odpływ wydzieliny przynosi dużą ulgę. Niekiedy jednak powoduje także trwały ubytek  błony bębenkowej, który może przyczynić się do nawrotów zakażenia. Ubytek taki wymaga od pacjentów  szczególnej uwagi tzn. należy unikać moczenia ucha oraz nie wolno pływać.

Uraz ucha środkowego

Uraz (uszkodzenie i perforacja błony bębenkowej) – bezpośredni mechaniczny błony bębenkowej (dotyczy zwykle dzieci – włożenie ciała obcego do ucha) lub głowy, ciśnieniowy (np. podczas lotu samolotem, nurkowania, wybuchu), akustyczny (np. koncert rockowy, dyskoteka). Zwykle towarzyszy mu nagły, silny ból połączony z krwawieniem z zewnętrznego przewodu słuchowego.

Ból w uchu środkowym - najczęstsze przyczyny.

Objawy zapalenia ucha zewnętrznego

  1. Jeśli zapalenie ucha zewnętrznego rozwija się na podłożu infekcji bakteryjnej, objawami charakterystycznymi są: ropny wyciek wydzieliny z ucha, silny ból, któremu często towarzyszy upośledzenie słuchu.
  2. W przypadku półpaśca usznego pojawiają się zmiany skórne o charakterze pęcherzyków w okolicy małżowiny usznej oraz zewnętrznego przewodu słuchowego. Nim pojawią się charakterystyczne pęcherzyki, pacjenci odczuwają silny ból ucha, u większości z nich pojawią się dodatkowo objawy porażenia lub niedowładu nerwu twarzowego. U części pacjentów obserwuje się uszkodzenie słuchu oraz zawroty głowy.
  3. W przypadku infekcji grzybiczych pojawia się świąd oraz gęsty i kleisty wyciek z ucha o nieprzyjemnym zapachu. Drapiąc się doprowadzamy do uszkodzenia naskórka, który sprzyja nadkażeniu bakteryjnemu.
  4. W przypadku złośliwego zapalenia ucha zewnętrznego pacjent jest ogólnie w ciężkim stanie, ból ucha promieniuje do stawu skroniowo-żuchwowego oraz okolicy skroniowej. Towarzyszy mu wyciek ropny oraz narastają zaburzenia słuchu. Rozprzestrzenianie się stanu zapalnego może w konsekwencji doprowadzić do porażenia nerwu twarzowego.
  5. Pacjenci z ograniczonym zapaleniem przewodu słuchowego zewnętrznego, tzw. czyrakiem, zwykle odczuwają szybko narastający w czasie ból ucha. Dodatkowo pojawia się guzkowate uwypuklenie, któremu towarzyszy bolesny obrzęk w części chrzęstnej przewodu słuchowego zewnętrznego.
  6. Zapalenie ucha zewnętrznego o podłożu egzematycznym może pojawić się w przebiegu różnych chorób dermatologicznych (tj. atopowe zapalenie skóry, łuszczyca czy liszaj rumieniowaty). Towarzyszy mu zwykle uporczywy świąd oraz bolesność skóry przewodu słuchowego.

Leczenie bólu ucha

Leczenie bólu ucha zależy od czynnika wywołującego infekcję. W przypadku zapalenia ucha środkowego, które ma tendencję o samoistnego ustępowania i któremu nie towarzyszy ropny wyciek, można na początku stosować niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. ibuprofen, lub przeciwbólowe, np. paracetamol, pylarginę. Dodatkowo stosuje się leki obkurczające błonę śluzową nosa i nosogardła (w celu udrożnienia gardłowego ujścia trąbki słuchowej). Może być konieczne zastosowanie  antybiotykoterapii (miejscowej – krople, jak i doustnej bądź dożylnej).

W przypadku nawracających infekcji uszu u dzieci może być wskazane usunięcie przerośniętego migdałka gardłowego lub nakłucie błony bębenkowej w celu odprowadzenia zalegającej wydzieliny.

RTG trzeciego migdała u dzieci
Cena od 110 zł

SPRAWDŹ BADANIE

W przypadku półpaśca usznego konieczne jest włączenie leków przeciwwirusowych, a jeśli infekcja ma charakter grzybiczy, może się okazać konieczne stosowanie maści przeciwgrzybiczych.

W przypadku złośliwego zapalenia ucha zewnętrznego konieczne jest leczenie w warunkach szpitalnych, gdzie oprócz podawania antybiotyków dożylnie, systematycznie oczyszczany jest z zalegającej wydzieliny zewnętrzny przewód słuchowy.

Leczenie pojedynczego czyraka przewodu słuchowego polega na jego nakłuciu bądź nacięciu  oraz stosowaniu miejscowych opatrunków, czasem podaje się również antybiotyk.

Rozpoznanie bólu ucha

W przypadku bólu ucha oprócz wywiadu lekarskiego (dotyczącego m.in. tego, kiedy ból się pojawił, jego nasilenia, lokalizacji, zmiany nasilenia w zależności od pozycji ciała, obecności objawów towarzyszących np. kaszlu, gorączki itp.) i badania palpacyjnego, duże znaczenie ma także badanie otoskopowe.   Badanie otoskopowe jest bezbolesne, a lekarz ma możliwość dokładnego obejrzenia przewodu słuchowego zewnętrznego, a także błony bębenkowej.

Badania przy bólu ucha

Jeśli lekarz stwierdzi, że jest to  zakażenie bakteryjne, może pobrać z ucha wydzielinę w celu wykonania badań bakteriologicznych, które pozwolą określić, jaki typ drobnoustroju wywołał infekcję, a także na jaki antybiotyk jest on wrażliwy. W przypadku infekcji o podłożu grzybiczym, ważne jest określenie, jaki gatunek wywołał zakażenie (badanie mykologiczne). W przypadku niektórych chorób (np. półpasiec uszny) może być konieczne  wykonanie badania słuchu (audiometria), gdyż choroby te mogą prowadzić do jego upośledzenia.

Sprawdź laryngologów w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu lub Poznaniu

W niektórych przypadkach (zwłaszcza jeśli lekarz podejrzewa otalgię wtórną) może być konieczne poszerzenie diagnostyki o badania obrazowe (usg szyi, prześwietlenie zębów, tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny), badania laboratoryjne (np. morfologię czy CRP). Czasami jest wymagana także konsultacja innego specjalisty np. stomatologa lub neurologa.

Pacjenci palący papierosy, pijący alkohol i osoby powyżej 50. r.ż. lub z cukrzycą, znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka przyczyny bólu ucha, która wymaga dalszego badania.

Badanie otoskopowe ucha ma decydujące znaczenie dla rozpoznania przyczyny bólu ucha.

Rokowanie i powikłania bólu ucha

Całkowite wyleczenie zakażeń ucha zewnętrznego jest możliwe. Niestety niektóre choroby mają tendencję do nawracania, zwłaszcza jeśli są to infekcje związane z chorobami ogólnymi (np. czyrak pojawiający się w przebiegu cukrzycy). Ważne jest więc leczenie także chorób współistniejących (np. wyrównanie cukrzycy). W półpaścu usznym istotnym powikłaniem jest uszkodzenie nerwu twarzowego oraz uszkodzenia słuchu.

Ból ucha - jak zapobiegać?

  1. Przeziębienia sprzyjają infekcjom uszu, dlatego powinniśmy chronić dzieci przed przeziębieniami zwłaszcza w pierwszym roku ich życia.
  2. Jeśli to możliwe, karm swoje dziecko piersią co najmniej przez pierwsze 6 miesięcy jego życia. Sprzyja to rzadszemu występowaniu i łagodniejszemu przebiegowi zapalenia ucha środkowego.
  3. Infekcje uszu często pojawiają się po przechorowaniu grypy, dlatego też zapytaj swojego lekarza o możliwość sezonowego zaszczepienia się przeciwko grypie.
  4. Unikaj narażenia na dym tytoniowy, który może zwiększać ryzyko zapalenia ucha środkowego u dzieci i częstotliwość i ciężkość infekcji uszu.
  5. Jeśli jesteś alergikiem bądź pod stałą opieką alergologa. Zapalenie powodowane przez alergie może przyczyniać się do rozwoju infekcji ucha.
  6. Jeśli twoje dziecko oddycha przez nos bądź chrapie, udaj się z nim do laryngologa (być może będzie konieczne usunięcie przerośniętego migdałka gardłowego).
  7. Dbaj o prawidłowe stężenie glukozy we krwi, gdyż złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego często dotyka osoby z niewyrównaną cukrzycą.
  8. Dbaj o to, aby po prysznicu czy kąpieli osuszyć starannie także uszy, zaleganie w nich wody sprzyja rozwojowi infekcji.
  9. Unikaj urazów, które powodują przerwanie ciągłości naskórka.
  10. Krople do uszu stosuj ściśle według zaleceń lekarskich. Zbyt długie stosowanie kropli z antybiotykiem może przyczyniać się do występowania infekcji uszu o podłożu grzybiczym.
  11. W miarę możliwości unikaj pracy w ciepłych i wilgotnych pomieszczeniach.

Literatura:

Sawiec, Ból ucha, „Medycyna praktyczna,” 2018 Kraków.
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3765573/

Dowiedz się więcej: 

 

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 02.07.2019
Data ostatniej aktualizacji 15.01.2024