Zespół suchego oka i wysuszone śluzówki. Objawy i leczenie

Czy zespół suchego oka i wysuszone śluzówki są groźne?

Z pewnością wielu z nas niejednokrotnie usłyszało od lekarza lub farmaceuty, że cierpi na zespół suchego oka albo że ma wysuszoną śluzówkę nosa lub gardła. W podobnej sytuacji zazwyczaj potulnie kiwamy głową, kupujemy zalecony preparat i jeśli dolegliwości ustały, szybko zapominamy. Niektórzy być może zastanawiają się jednak, co to takiego, dopytują się lub czytają informacje w internecie, czy ta suchość jest czymś groźnym i czy da się z nią żyć. Wiedzmy zatem, że śluzówka pełni funkcje ochronne, stanowi wyściółkę przewodów i narządów wewnętrznych, mających kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Skład śluzu w różnych odcinkach dróg oddechowych nie jest jednolity, choć jego podstawę zawsze stanowi woda.

Wyszuszone śluzówki

Gardło to część wspólna układu oddechowego i pokarmowego. W miejscu ich krzyżowania się dochodzi do styczności z wieloma chorobotwórczymi drobnoustrojami (wirusami, bakteriami, grzybami) oraz czynnikami drażniącymi i toksycznymi, z którymi kontakt odbywa się poprzez wdychane powietrze. Na szczęście nie zawsze następuje rozwój infekcji. Nasz sprytny organizm, jego bariery i cały układ immunologiczny nie pozwalają na wnikanie patogenów tak łatwo. W jamie ustnej ślina nieustannie obmywa jej powierzchnię, broniąc nas przed atakami drobnoustrojów. W normalnych warunkach dorosły człowiek produkuje około półtora litra śliny dziennie. W przypadku jednostki chorobowej nazywanej kserostomią upośledzone funkcje ślinianek powodują zmniejszenie jej wydzielania, co może skutkować uszkodzeniem i zanikiem błony śluzowej. Mówimy tutaj o kserostomii prawdziwej (xerostomia vera). W przypadku subiektywnego uczucia pieczenia i suchości w jamie ustnej, przy prawidłowym wydzielaniu śliny i bez objawów klinicznych, diagnozujemy kserostomię rzekomą (xerostomia spuria). Kserostomia może być samodzielną jednostką chorobową lub jednym z symptomów rozwijającej się choroby ogólnoustrojowej, dlatego nie należy jej lekceważyć. Niedostateczna ilość śliny utrudnia przełykanie, czasami też staje się przyczyną suchości gardła.

Objawy wysuszonej błony śluzowej gardła

Wyszuszona błona śluzowa gardła ma następujące objawy – ból, pieczenie, drapanie, łaskotanie, uczucie ciała obcego, zaleganie lub spływanie wydzieliny po jego tylnej ścianie. Objawy nasilają się w nocy, zwłaszcza w sezonie grzewczym. Należy pamiętać, żeby w tym czasie regularnie wietrzyć pomieszczenia, aby dochodziło do wymiany powietrza. Na grzejniku warto kłaść wilgotny ręcznik lub umieszczać specjalny pojemnik z wodą. Pomocne będą również nawilżacze powietrza. Suchość zmniejsza się podczas posiłków i picia napojów. Zwracajmy jednak uwagę, by nie były one słodzone. O nawilżanie gardła powinny dbać w szczególności osoby pracujące głosem – nauczyciele, śpiewacy, politycy, księża. Bardzo duży wpływ na stan śluzówki mają warunki klimatyczne, na przykład nad morzem dolegliwości są słabiej odczuwalne. Co ciekawe, symptomy zgłaszane przez pacjentów bywają często znacznie większe niż faktyczny obraz błony śluzowej.

Leczenie wysuszonej błony śluzowej gardła

Leczenie opiera się przede wszystkim na eliminacji czynników przyczyniających się do powstania suchości. Nie zawsze jest to proste, dlatego korzystajmy ze wsparcia dostępnego w aptekach. Pomoc zapewnią nam preparaty nawilżające, zawierające oliwę z oliwek, glicerynę, witaminy A i E, wyciągi ziołowe, na przykład z porostu islandzkiego, chrząstnicy kędzierzawej (mech irlandzki), aloesu, korzenia prawoślazu, tymianku czy werbeny. Unikajmy produktów mających w składzie alkohol. Nieocenione będą inhalacje z soli fizjologicznej (0,9% NaCl), które przywrócą prawidłowy stan błony śluzowej gardła i nosa. W przypadku zalegającej wydzieliny lekarz może zalecić nam lek mukolityczny, w postaci syropu, tabletek do ssania lub roztworu do inhalacji.

Wyszuszona błona ślozowa nosa

Równie często jak gardło, na wysuszenie narażony jest nos. Suchość błony śluzowej nosa objawia się uporczywym swędzeniem, kichaniem, obrzękiem śluzówki, sporadycznie krwawieniem. Zdarza się nawet, że dochodzi do upośledzenia zmysłu powonienia i smaku. Przy infekcjach górnych dróg oddechowych czy alergiach nierzadkim symptomem bywa nieżyt nosa – wyjątkowo przykry objaw, dający uczucie dużego dyskomfortu. Bez zastanowienia sięgamy wtedy po krople przynoszące szybką ulgę. Warto wiedzieć, że najpopularniejsze z nich zawierają ksylometazolinę i jej pochodną oksymetazolinę, które prowadzą do wysuszenia śluzówki nosa, a dodatkowo spływają po tylnej ścianie gardła, co przyczynia się do jego suchości. Uszkodzona, wysuszona i podrażniona, błona śluzowa wymaga odbudowy. Pomocne w tym będą, wspomniane już, inhalacje z soli fizjologicznej, a ponadto gotowe izotoniczne roztwory wody morskiej oraz żele i krople zawierające substancje nawilżające i łagodzące, takie jak kwas hialuronowy, gliceryna, olej sezamowy, dekspantenol czy aloes. Najlepiej wybierać preparaty, które nie zawierają środków konserwujących. Należy też unikać parafiny, która jest zbyt lepka i hamuje ruch rzęsek.

Zespół suchego oka

Ciecz łzowa pełni funkcję ochronno-nawilżającą. Oczyszcza oraz zabezpiecza przed drobnoustrojami powierzchnię rogówki i spojówki oka. Jej głównym składnikiem, podobnie jak śluzu, jest woda. Pozostałe składniki to chlorek sodu i białka, między innymi lizozym o właściwościach przeciwbakteryjnych. Łzy rozprowadzane są po powierzchni oka podczas mrugania, tworząc tak zwany film łzowy. Oczom nie służy wiele czynników. W obecnych czasach duży problem stanowią komputery, tablety i telefony, które na dobre stały się nieodłączną częścią naszego życia. Podczas pracy na tego typu urządzeniach rzadziej mrugamy, przez co łzy nie są dostatecznie dystrybuowane. Dochodzi wtedy do zmniejszonej lub nieprawidłowej produkcji cieczy łzowej bądź też do jej nadmiernego wysychania.

Objawy zespołu suchego oka

Objawy typu pieczenie, kłucie, czucie piasku pod powiekami, zaczerwienienie, paradoksalnie nawet łzawienie to typowe syndromy suchego oka. Ilość łez może być prawidłowa, albo i nadmierna, ale jego zmieniony skład nie będzie miał właściwości nawilżających. Zespół suchego oka potwierdza okulista, wykonując test Schirmera, który polega na wprowadzeniu do worka spojówkowego zagiętego paska bibuły i ocenie stopnia jego zwilżenia po pięciu minutach. Dokładniejszą diagnozę daje test przerwania filmu łzowego. Badanie to wykonuje się pod specjalną lampą, po wprowadzeniu do oka barwnika – fluoresceiny. Leczenie, tak samo jak w przypadku suchości śluzówek, odbywa się objawowo. Na aptecznych półkach znajdziemy mnóstwo preparatów przynoszących natychmiastową ulgę. Są to tak zwane sztuczne łzy. Ich głównym składnikiem jest woda z dodatkiem polimeru, który ma za zadanie przedłużyć kontakt kropli z okiem, co decyduje o częstości zakrapiania i skuteczności produktu. Najdłuższy czas działania charakteryzuje kwas poliakrylowy i hialuronowy. Ostatni wymieniony zasługuje na większą uwagę, ponieważ stanowi fizjologiczny składnik struktur oka. Bardzo częstym dodatkiem w preparatach nawilżających do oczu jest dekspantenol, który ma działanie regenerujące i kojące. Krople oczne mogą zawierać konserwanty lub mieć tak sprytnie skonstruowaną buteleczkę, aby nie było konieczności dodawania tych substancji. Sztuczne łzy występują w postaci kropli lub żeli, które dopiero po zakropieniu zmieniają swą formę na bardziej gęstą, dzięki czemu nie są zbyt szybko wymywane z worka spojówkowego. Szczególnie pilnie skład preparatów powinny czytać osoby noszące soczewki. Ze względów bezpieczeństwa zaleca się im preparaty bez konserwantów (chlorek benzalkoniowy na przykład może powodować odbarwianie szkieł kontaktowych).

„Twój Farmaceuta” nr 6, lipiec/sierpień 2016