Zespół stopy cukrzycowej

Zespół stopy cukrzycowej jest jednym z najpoważniejszych powikłań cukrzycy i postrachem chorych. Zaniedbany, grozi bardzo ciężkimi powikłaniami, w wielu przypadkach prowadzącymi do amputacji stopy. Na szczęście zdecydowana większość pacjentów może uniknąć najpoważniejszych skutków. O powodzeniu terapii decydują dwa warunki: szybka diagnoza i konsekwencja w leczeniu.
Co to jest stopa cukrzycowa?

Stopa cukrzycowa - przyczyny powstania

Zespół stopy cukrzycowej powstaje u chorych od dawna cierpiących na cukrzycę, w wyniku zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego (neuropatyczna) albo układu krążenia (naczyniowa). U stosunkowo nielicznej grupy chorych występują zaburzenia obydwu układów.

W przypadku neuropatycznej stopy cukrzycowej najpierw dochodzi do zaburzenia przewodzenia w nerwach nóg. W rezultacie zostaje zaburzona regulacja przepływu krwi. Otwierają się połączenia tętniczo-żylne, krew omija tkanki, które powinna zaopatrywać, co prowadzi do ich niedożywienia. Przeciążone tętniczki ulegają stwardnieniu, dochodzi do stanu, nazywanego mikroangiopatią. Dodatkowo upośledzone czucie bólu sprzyja powstawaniu drobnych, ale potencjalnie niebezpiecznych otarć i innych uszkodzeń skóry, które mogą ulegać zakażeniu.

Naczyniowa stopa cukrzycowa to odmiana zespołu, powstająca w wyniku pogorszenia ukrwienia tkanek, do którego dochodzi na skutek zmniejszenia elastyczności ścian naczyń krwionośnych, nasilenia zmian miażdżycowych i zmniejszenie światła naczynia. Dodatkowo wzrost krzepliwości krwi sprzyja powstawaniu skrzepów.

Objawy stopy cukrzycowej

Do objawów neuropatycznej stopy cukrzycowej zaliczamy: upośledzenie różnych rodzajów czucia. Pacjenci często twierdzą, że stopy lub palce stóp są drętwe, mają poczucie kłucia, pieczenia, palenia najczęściej symetrycznie, później dochodzi do utraty czucia w stopach. Skóra na stopie jest sucha i ciepła. W cięższych postaciach może dojść do bezbólowych zniekształceń (palce koślawe, młotkowate, płaskostopie), złamań oraz zaników mięśniowych. Ukrwienie jest dobre, natomiast często tworzą się modzele (zgrubienia warstwy rogowej naskórka, spowodowane przez powtarzalny ucisk) w punktach podparcia stóp oraz pęknięcia skóry na podeszwie.

W badaniu lekarskim dodatkowo stwierdza się obecność tętna na stopach, natomiast pacjent nie ma czucia dotyku, wibracji, temperatury, bólu, brak odruchów ścięgnistych w kończynach dolnych.

Objawami naczyniowej stopy cukrzycowej są: bolesność w czasie ruchu, niekiedy nawet w spoczynku, cienka, blada lub sina i zimna skóra, bóle nocne, które ustępują lub łagodnieją po opuszczeniu kończyny. Obserwuje się zanikowe zmiany skóry oraz tkanki podskórnej, zanik włosów oraz mieszka włosowego na stopie, skłonność do pęknięć skóry na piętach lub brzegach stopy, paznokcie zanikowe, często z grzybicą. Dość często pojawiają się bóle mięśni łydek podczas marszu. W badaniu lekarskim stwierdza się brak tętna na stopach, zasinienie palców po opuszczeniu kończyny oraz bladość po jej uniesieniu.

Powikłania stopy cukrzycowej

Częstym i bodajże najgroźniejszym powikłaniem zespołu stopy cukrzycowej jest owrzodzenie. Najczęściej dochodzi do niego po dłuższym okresie niewłaściwego leczenia cukrzycy, ale zdarza się, że jest pierwszym objawem zespołu stopy cukrzycowej, zauważanym przez pacjenta i skłaniającym go do zasięgnięcia porady specjalisty.

Wczesne zauważenie owrzodzenia i rozpoczęcie leczenia zwiększa szanse uniknięcia najpoważniejszych skutków: masywnych ubytków tkanek, do których dochodzi w wyniku kolejnych interwencji chirurgicznych, mających na celu ratowanie stopy. Zaniedbane, rozległe, niepoddające się leczeniu owrzodzenia zmuszają do podjęcia ostatecznej decyzji o amputacji stopy.

Ponieważ skuteczność leczenia w dużej mierze zależy od wczesnego rozpoznania, każdy chory ze zdiagnozowaną cukrzycą powinien zwracać uwagę na stan swoich stóp. Trudno gojące się rany zawsze powinien zobaczyć lekarz, ponieważ mogą być zwiastunami zespołu stopy cukrzycowej nawet jeśli nie towarzyszą im inne charakterystyczne objawy.

Leczenie stopy cukrzycowej

Zespół stopy cukrzycowej to problem na lata. Wcześnie rozpoznany, najczęściej poddaje się leczeniu. Podstawowym warunkiem skutecznej terapii jest opanowanie pierwotnej przyczyny, to znaczy dobrze prowadzone leczenie cukrzycy.

Zasadnicze znaczenie ma poprawne rozpoznanie rodzaju zaburzeń, wywołujących zespół stopy cukrzycowej. W przypadku stopy neuropatycznej zalecane jest odciążenie i „oszczędzanie” stopy, w przypadku stopy naczyniowej odwrotnie: w pierwszym okresie zalecany jest ruch poprawiający krążenie. Różne są także farmakologiczne metody leczenia.

W zaawansowanych przypadkach choroby, kiedy dochodzi do owrzodzenia stopy, leczenie wymaga udziału chirurga. Wygojenie owrzodzenia jest możliwe tylko wtedy, gdy skutecznie powstrzyma się postępujące zakażenie bakteryjne. Możliwości leczenia na szczęście jest wiele. Do dyspozycji pozostają antybiotyki, stosowane miejscowo leki, zawierające związki srebra, a także metody specjalistyczne: terapia w komorze hiperbarycznej, opatrunki z podciśnieniem, wspomagające oczyszczanie rany. W niektórych przypadkach leczenie, żeby było skuteczne, musi się rozpocząć od interwencji chirurgicznej: opracowania i oczyszczenia rany, usunięcia fragmentów obumarłej tkanki, będącej siedliskiem bakterii.

Wielu chorych boi się nawet drobnych zabiegów chirurgicznych. Niesłusznie, bo przy tego typu interwencjach ból można skutecznie opanować lekami, a dyskomfort sprowadzić do minimum. Odkładanie wizyty u lekarza, „bo może samo przejdzie”, jest niebezpieczne. Nieleczona infekcja rozwija szybko się rozwija, prowadząc do pogłębienia owrzodzenia. Im później chory trafi do chirurga, tym większy musi być zakres zabiegu.

Czynniki ryzyka zespołu stopy cukrzycowej

  • Zniekształcenia stopy.
  • Zwiększony nacisk na stronę podeszwową stopy.
  • Obecność modzeli (zgrubienia warstwy rogowej naskórka).
  • Uszkodzenie obwodowych włókien nerwowych kończyn dolnych.
  • Miażdżyca tętnic obwodowych kończyny dolnej oraz mikroangiopatia drobnych naczyń stopy.

Zalecenia dla chorych zagrożonych rozwojem stopy cukrzycowej

  • Codzienne oglądanie stóp – także między palcami.
  • Regularne mycie stóp w wodzie o temp. pon. 37°C (konieczna kontrola temperatury wody) z dokładnym suszeniem szczególnie między palcami.
  • Unikanie chodzenia boso i noszenia butów bez skarpet.
  • Codzienne oglądanie i sprawdzanie dotykiem wnętrza butów.
  • Obuwie numer większe od rzeczywistego numeru stopy.
  • Buty z szerokimi, wysokimi czubami.
  • Nie należy zbyt ciasno zawiązywać butów.
  • Obcinanie paznokci na prosto (na wysokość opuszków palców, nie za krótko).
  • Unikanie samodzielnego usuwania modzeli.
  • Odbarczenie miejsc patogennego ucisku przez noszenie dobranego indywidualnie obuwia, wyposażonego w różne wewnętrzne ochraniacze (wkładki, peloty).
  • Systematyczna edukacja w zakresie higieny stóp.
  • Leczenie czynników ryzyka stopy cukrzycowej (zaprzestanie palenia tytoniu, redukcja masy ciała, leczenie zaburzeń lipidowych i nadciśnienia tętniczego, wyrównanie metaboliczne cukrzycy).
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 19.12.2017
Data ostatniej aktualizacji 16.01.2019