Zaburzenia osobowości - rodzaje, objawy, jak leczyć?

Co to jest osobowość?

Osobowość możemy określić jako stosunkowo stabilne psychiczne i behawioralne właściwości jednostki, jej sposób patrzenia na świat i odniesień do niego. Jest niezmienna w różnych sytuacjach.

Czym są zaburzenia osobowości?

Zaburzenia osobowości zwykle objawiają się, jako:

• negatywne nastawienie do świata,
• wycofanie,
• nadmierna chęć kierowania innymi.

Osoby takie są zwykle nieelastyczne, nie potrafią się dostosować do grupy, co powoduje problemy w funkcjonowaniu w życiu społecznym i zawodowym. Zaburzenia osobowości możemy określić ogólnie jako trwałe wzorce niefunkcjonalnego postępowania¹.

Rodzaje zaburzeń osobowości

W zależności od przyjętej klasyfikacji chorób, mamy do czynienia z drobnymi różnicami w typologii zaburzeń osobowości. Klasyfikacja DSM-V Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego² wyróżnia 10 typów zaburzeń:

• paranoiczne,
• schizoidalne,
• schizotypowe,
• antyspołeczne,
• zaburzenia z pogranicza (borderline),
• histrioniczne,
• narcystyczne,
• unikowe,
• zależne,
• obsesyjno-kompulsyjne.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD 10² wyróżnia następujące osobowości:

• paranoiczną,
• schizoidalną,
• dyssocjalną,
• chwiejną emocjonalnie, a w jej obrębie: typ impulsywny i borderline,
• histrioniczną,
• anankastyczną,
• lękliwą,
• zależną,
• inne określone zaburzenia osobowości ,
• zaburzenia osobowości BNO.

Istnieją również mieszane zaburzenia i inne zmiany osobowości oraz trwałe zmiany osobowości niewynikające z uszkodzenia ani z choroby mózgu².

Jak często występują zaburzenia osobowości?

Szacuje się, że zaburzenia osobowości mogą dotyczyć od 10 do 20 proc. populacji ogólnej³. Jedne z nich występują częściej u kobiet, inne u mężczyzn. Wszystko zależy od rodzaju choroby. Przykładowo zaburzenie typu borderline częściej dotyka żeńską część populacji w przeciwieństwie do antyspołecznego zaburzenia osobowości, które częściej występuje u mężczyzn³.    

Jakie są przyczyny zaburzeń osobowości?

Przyczyny nie są do końca poznane. Podejrzewa się, że odpowiada za nie zbiór różnych zmiennych. Są nimi np. czynniki genetyczne. Przyczyniają się one do rozwoju m.in. antyspołecznego zaburzenia osobowości oraz borderline³.

Naukowcy wskazują również czynniki społeczne jako te, które mogą mieć wpływ na opisywane zaburzenia. Brane są pod uwagę zwłaszcza:

• zaniedbania,
• przemoc seksualna i emocjonalna w dzieciństwie,

które mogą przyczyniać się do rozwoju zaburzenia osobowości typu borderline czy histrionicznego³.

Wśród możliwych przyczyn wymienia się również czynniki biologiczne, m.in. niski poziom acetyloholiny u pacjentów z borderline, oraz kwestie temperamentu³.

Objawy zaburzeń osobowości

Pierwsze objawy możemy zaobserwować już w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym.
W zależności od rodzaju zaburzenia, obserwujemy różne symptomy, np.:

• Osobowości paranoiczna / osobowość schizoidalna - mamy do czynienia np. z zachowaniami ekscentrycznymi. Czasami takie osoby są określane mianem dziwnych ze względu na swoją ciągłą podejrzliwość, niecodzienne zachowania czy używanie niespotykanej mowy³.
• Osobowość histrioniczna / osobowość typu borderline - obserwujemy u pacjentów bardzo radykalne postawy bądź wycofanie.
• Osobowość unikająca - pacjenci stronią od nowości, przejawiają duże poczucie lęku³.

Należy również zaznaczyć, że u danego pacjenta mogą występować objawy kilku zaburzeń osobowości.

Testy na zaburzenia osobowości

Istnieje kilka narzędzi badawczych służących do badania osobowości pacjenta.

• Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości (MMPI) – najbardziej popularny test osobowości, składa się z ponad 500 stwierdzeń, na które badany odpowiada „prawda”, „fałsz” lub „nie wiem”. Wyniki mogą być ujmowane w wielu skalach.
• Millon Clinical Multiaxial Inventory (MCMI) – narzędzie samoopisowe, zawierające 22 skale, gdzie na 344 stwierdzenia pacjent odpowiada „prawda” lub „fałsz”³.

Kto może zdiagnozować zaburzenia osobowości?

Diagnozą zwykle zajmuje się psychiatra lub psycholog. Stawia ją na podstawie obserwacji pacjenta, wywiadu oraz po przeprowadzeniu odpowiednich testów. 

Rozpoznanie zaburzeń osobowości

Według klasyfikacji ICD 10², aby rozpoznać zaburzenia osobowości musimy wykluczyć, że dany stan nie jest bezpośrednio związany ze znacznym uszkodzeniem bądź chorobą mózgu, ani z innymi zaburzeniami psychicznymi i spełnia następujące kryteria:

• wyraźnie dysharmonijne postawy i zachowania, obejmujące zazwyczaj wiele zakresów funkcjonowania, np.:
  • uczuciowość, czy pobudliwość - osoby z zaburzoną osobowością mają np. tendencję do zachowywania się zbyt agresywnie podczas zwykłej rozmowy, mogą krzyczeć, być roszczeniowe;
• wzorzec nieprawidłowego zachowania jest długotrwały i nie ogranicza się do epizodów choroby psychicznej;
• wzorzec nieprawidłowego zachowania jest całościowy i wyraźnie niedostosowany w stosunku do rozmaitych sytuacji indywidualnych i społecznych np.:
  • osoba z zaburzoną osobowością nie podporządkowuje się ogólnie przyjętym normom, czy nie zwraca uwagi na uczucia innych w sytuacjach, gdy jest to oczekiwane, np. wypowiadanie przykrych słów do człowieka w trudnej sytuacji życiowej, zamiast udzielenia mu wsparcia;
• wymienione trudności zawsze pojawiają się w okresie dzieciństwa lub w okresie młodzieńczym i utrzymują się w wieku dojrzałym;
• zaburzenia prowadzą do wyraźnie złego samopoczucia (distresu), które może pojawić się dopiero w późniejszym okresie;
• zaburzenie zazwyczaj, ale nie zawsze, współwystępuje z istotnymi trudnościami w zakresie sprawności zawodowej i społecznej (osobom z zaburzoną osobowością może być trudno np. współpracować z innymi osobami, czy słuchać uwag innych osób).

Leczenie zaburzeń osobowości

Leczenie  jest zwykle trudne i czasochłonne. Dzieje się tak dlatego, iż w przeciwieństwie do innych zaburzeń psychicznych, w tym przypadku chory nie odczuwa cierpienia, a swoją osobowość postrzega jako pewnego rodzaju fundament³.

Zwykle nie zgłasza się więc do specjalisty, aby coś zmienić. Pacjent pojawia się zazwyczaj dopiero wówczas, gdy mamy już do czynienia z kryzysem, depresją bądź np. zaburzeniami lękowymi. W przypadku zaburzeń osobowości stosuje się zarówno terapię grupową, jak i indywidualną. Zwykle jest ona utrzymana w nurcie behawioralnym, poznawczym³.

Terapia poznawczo-behawioralna

Polega w pierwszej kolejności na identyfikacji problemu leżącego u podstaw zaburzenia. Tę pracę wykonują wspólnie terapeuta i chory. Następnie pacjent stara się zmienić swój sposób myślenia (aspekt poznawczy) i zachowania (aspekt behawioralny) przy wsparciu psychologa.W zaburzeniach osobowości skuteczna jest też terapia grupowa.

• Przeczytaj jak wygląda pierwsza wizyta u psychiatry.

Zaburzenia osobowości rokowanie

Rokowania przy zaburzeniach osobowości różnią się w zależności od ich rodzaju. Pozytywne wyniki leczenia zależą m.in. od trwałości danych cech czy samej motywacji pacjenta. Niezbędna jest również systematyczna psychoterapia.

Powikłania zaburzeń osobowości

W zależności od rodzaju zaburzenia osobowości, mogą wystąpić różne powikłania, m.in. depresja. Charakterystyczne jednak dla wszystkich chorych jest zwykle utrudnione funkcjonowanie społeczne i zawodowe, niejednokrotnie powodujące dyskomfort, a niekiedy nawet cierpienie. 

Jeżeli niepokoją Cię jakiekolwiek zaburzenia zachowania u siebie, bądź u kogoś bliskiego, skontaktuj się ze specjalistą.

Kleptomania może współwystępować z zaburzeniami osobowości. Dowiedz się więcej:

• Kleptomania - objawy, rozpoznanie i leczenie
• Objawy osobowości borderline (BPD) - dorośli i dzieci

Źródło:

¹ "PsychopatologiaM.E.P. Seligman i in., Zysk i S-ka, Poznań  2003

² "Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD 10"Vesalius, Warszawa 2000

³ "Psychiatria"Czelej, Lublin 2011.