Udar cieplny. Objawy, pierwsza pomoc

Człowiek jako istota stałocieplna utrzymuje temperaturę ciała na stałym poziomie niezależnie od warunków otoczenia. Inaczej mówiąc, organizm ludzki posiada naturalną zdolność do termoregulacji. Optymalna wartość temperatury ciała mieści się w przedziale 36–36,9°C. Z chwilą pojawienia się kropel potu na skórze parowanie staje się główną drogą oddawania ciepła do otoczenia. Wraz z parującym potem organizm traci elektrolity, głównie sód. Niewydolne z powodu udaru mechanizmy termoregulacyjne prowadzą do skrajnego wzrostu temperatury ciała, czego następstwem są uszkodzenia wieloukładowe.

Postacie udaru cieplnego

Klasyczna postać udaru cieplnego rozwija się zazwyczaj kilka dni, kiedy to symptomy narastają. Charakteryzuje się wysoką temperaturą ciała przekraczającą 40°C i objawami neurologicznymi.

Trochę węższym pojęciem jest udar słoneczny. Mówimy o nim w przypadku, gdy skutkiem nadmiernej ekspozycji na promieniowanie słoneczne dochodzi do przegrzania nieosłoniętej głowy lub karku i wzrostu temperatury mózgowia o 1,5–2,5°C, a w następstwie tego obrzęku mózgu.

Istnieje również postać wysiłkowa udaru cieplnego, która dotyczy osób uprawiających sport i pracujących fizycznie w gorących, wilgotnych i nieklimatyzowanych warunkach. Przebiega ona nagle, nie dając na ogół żadnych sygnałów ostrzegawczych.

Objawy udaru cieplnego

Problem, o którym mowa, jest często bagatelizowany przez plażowiczów i osoby dbające o piękną opaleniznę. Spędzając czas nad wodą, w ferworze letniej zabawy, zwłaszcza połączonej z konsumpcją napojów alkoholowych, łatwo zapomnieć o nakryciu głowy, a o miejscu w przyjemnym cieniu można zwykle tylko pomarzyć.

Przegrzaniu towarzyszy odwodnienie i hiponatremia (niedobór sodu we krwi), co prowadzi do szeregu zdrowotnych konsekwencji. Deficyt wody w organizmie oznacza brak oddawania ciepła przez parowanie potu. Z kolei zmniejszona ilość sodu w przestrzeni międzykomórkowej wiąże się z migracją wody do wnętrza komórek, czego efektem jest ich obrzęk.

W zależności od poziomu niedoboru tego pierwiastka objawy mogą mieć charakter mniej lub bardziej nasilony.

Do łagodnych zalicza się:

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
• opuchliznę stóp i rąk.

Poważniejszymi symptomami są:

• bóle i zawroty głowy, które stanowią konsekwencję pogłębiającego się obrzęku mózgu.

Wraz z nimi często występują

• nudności i wymioty,
• objawy neurologiczne, takie jak niepokój czy splątanie.

Ciężka hiponatremia to:

• kurcze mięśni,
• drgawki,
• utrata przytomności.

Stan ten może prowadzić do śmierci w wyniku obrzęku płuc lub mózgu.

Wysiłkowy udar cieplny

W wyniku męczącego, długotrwałego wysiłku fizycznego odbywającego się w gorącym otoczeniu może wystąpić wysiłkowy udar cieplny. Dotyczy on głównie młodych osób, zazwyczaj zdrowych i często będących w dobrej kondycji, na przykład maratończyków i sportowców amatorów biegających dla przyjemności.

Ten rodzaj udaru ma to do siebie, że pojawia się nagle, rozwijając się w ciągu kilku minut lub godzin, niekiedy bez żadnych zwiastunów, podczas gdy klasyczny udar cieplny daje objawy narastające przez dwa do trzech dni (np. w trakcie fali upałów).

Udar cieplny związany z wysiłkiem poprzedzają kurcze cieplne (bolesne skurcze kończyn, które mogą promieniować na inne partie ciała) i wyczerpanie cieplne. W tych stanach rokowania są z reguły dobre, a do pełnoobjawowego udaru dochodzi na szczęście stosunkowo rzadko. Większość przypadków stanowią wyczerpania cieplne.

Sprzyjające okoliczności wystąpienia udaru cieplnego

Leki

Do zaburzeń termoregulacji mogą się przyczyniać niektóre leki, o czym należy pamiętać w upalne dni. Należą do nich:

• antycholinergiki (podnoszą temperaturę ciała), w tym antagonisty histaminy I generacji (zalecane przy alergiach),
• diuretyki (moczopędne, stosowane np. przy nadciśnieniu),
• neuroleptyki (przeciwpsychotyczne),
• antydepresanty,
• psychostymulanty (np. pochodne amfetaminy)
• i wiele substancji obniżających ciśnienie krwi.

Alkohol

Tak samo będzie działał alkohol etylowy. W grupie obarczonej największym ryzykiem udaru cieplnego znajdują się osoby w podeszłym wieku i małe dzieci.

Udar cieplny u seniorów i dzieci

U seniorów dodatkowymi czynnikami sprzyjającym jego wystąpieniu są choroby układu krążenia, zaburzone odczuwanie pragnienia i przewlekłe stosowanie leków hipotensyjnych (obniżających ciśnienie krwi).

Małe dzieci z kolei na udar narażają często sami rodzice, których troska o to, że dziecko się wyziębi, przynosi paradoksalnie więcej szkody niż pożytku. Nawet latem powszechną praktyką jest przesadne ubieranie maluchów i przykrywanie ich kocami aż po samą szyję. Biorąc pod uwagę, że małe dzieci mają niedorozwinięte mechanizmy termoregulacji, przez co słabiej oddają ciepło, skutki takich działań nietrudno przewidzieć.

Wysiłek

Do przegrzania, oprócz wysokiej temperatury otoczenia, przyczynia się intensywny wysiłek fizyczny, w tym uprawianie sportów, praca w nieklimatyzowanych pomieszczeniach, odwodnienie i duża wilgotność powietrza (parna pogoda uniemożliwia odparowywanie potu z powierzchni skóry).

W przypadku aktywności fizycznej warto pamiętać, żeby jeszcze przed ćwiczeniami czy pracą zacząć przyjmować płyny, zanim pojawi się pierwsze uczucie pragnienia. Samemu przegrzaniu organizmu sprzyja zmęczenie i brak wypoczynku. Ważne, aby we wszystkim zachowywać zdrowy rozsądek i umiar.

Pierwsza pomoc przy udarze cieplnym

Skuteczność leczenia udaru zależy od jego wczesnego rozpoznania. Podstawą jest obniżenie temperatury ciała i nawadnianie. Doraźna pomoc opiera się na przeniesieniu pacjenta w zacienione, przewiewne miejsce. Dobrze jest zraszać go lekkim strumieniem wody czy też kierować na niego nawiew zimnego powietrza. Najlepiej jednak sprawdza się przykładanie lodu nad dużymi tętnicami (pachy, pachwiny, szyja), a także obwijanie w chłodne prześcieradła. Przytomne osoby powinny popijać małe porcje wody i elektrolitów. Kiedy nie ma odpowiedniego płynu nawadniającego, w celu uzupełnienia sodu można podawać sól. Warto zaznaczyć, że w terapii nie stosuje się leków przeciwgorączkowych, ponieważ są one nieskuteczne, gdy przyczyną podwyższonej temperatury ciała jest dysproporcja między wytwarzaniem ciepła a zdolnością jego utraty do otoczenia.

Objawy i przebieg chorób związanych z działaniem ciepła podczas wysiłku

„Twój Farmaceuta” nr 12, lipiec/sierpień 2017

Powiązane tematy: 

Sposoby na oparzenia słoneczne

Skóra na słońcu. Jak chronić skórę latem?