Tiki nerwowe – przyczyny, rodzaje i sposoby ich leczenia

Czym są tiki nerwowe?

Naukowcy zajmują się danym problemem od XX wieku. Początkowo wskazywano na ich podłoże psychologiczne, a następnie przychylono się do poglądu o przyczynach organicznych. Taki dominuje do dziś.

Ogólnie możemy je określić, jako "nagłe, powtarzające się ruchy, gesty lub wokalizacje, które typowo naśladują aspekt normalnego zachowania". Ich siła czy intensywność może różnić się w zależności od pacjenta. Jedne są pojedyncze, inne współwystępują w określonym wzorcu.

Często pojawiają się u dzieci, które są w wieku szkolnym. Szacuje się, że takie przejściowe zachowania pojawiają się u od 4 do 24 proc. osób z tej grupy. Ich apogeum to zwykle 10-11 rok życia. Co więcej zaburzenie to dwukrotnie częściej występuje u chłopców niż u dziewczynek.

Jakie są przyczyny powstania tików nerwowych?

Przyczyna występowania zaburzeń tikowych u dzieci i dorosłych nie jest do końca poznana. Jak wspomniano powyżej, początkowo sądzono, że one mają podłoże psychologiczne. Ku takiemu poglądowi skłaniał się Georges Gilles de la Tourette oraz inni badacze.

Zdanie to jednak zostało zmienione w 1968 roku, gdy inny znany psycholog Arthur K. Shapiro ogłosił, iż ten problem można leczyć farmakologicznie. Od tamtej pory świat nauki przychyla się do poglądu o organicznym podłożu zaburzeń tikowych.

Odkryto, iż u niektórych osób cierpiących na opisywane schorzenie istnieją nieprawidłowości w pracy mózgu, a dokładniej m.in. nieprawidłowości w jądrach podkorowych i korze mózgowej. Obecnie określa się zaburzenia tikowe jako te z pogranicza neurologii i psychiatrii i nazywa schorzeniami neurobehawioralnymi.

Rodzaje tików nerwowych - ruchowe, wokalne, czuciowe, przejściowe, przewlekłe

Możemy je podzielić z uwagi na różny rodzaj objawów i sytuacje, w których dane zjawisko może się uaktywniać.

Tiki ruchowe

Są to spontaniczne, bezcelowe, nagłe, szybkie, krótkotrwałe, skoordynowane i nierytmiczne skurcze czynnościowo zwianych ze sobą mięśni jednej lub więcej części ciała, występujące na podłożu prawidłowej czynności ruchowej.

Pojawiają się nieoczekiwanie lub są poprzedzone niespecyficznym, nieprzyjemnym odczuciem dyskomfortu lub napięcia.

Charakterystyczne jest to że są:

• stereotypowe
• powtarzają się seriami,
• występują często,
• zmienia się miejsce i nasilenie objawów

Zwykle nasilają się w stanach pobudzenia emocjonalnego i są możliwe do powstrzymania.

Dzielimy je na proste i złożone.

Proste dotyczą jednej grupy mięśni i są nimi np.:

• marszczenie czoła
• mruganie oczami
• mruganie powiek
• otwieranie ust
• unoszenie brwi
• potrząsanie głową
• wzruszanie ramionami
• pociąganie nosem

Z kolei złożone są to wzory sekwencyjnych ruchów, a ich przykłady to:

• dotykanie nosa
• dotykanie innych ludzi
• zagryzanie warg,
• kopanie czy podskakiwanie

Tiki wokalne

Inaczej zwane respiracyjnymi, to mimowolnie wydawanie dźwięków lub słów. Często przypominają normalnie wydawane odgłosy lub słowa i są odbierane przez pacjentów jako zamierzone wokalizacje.

Charakteryzują się, podobnie jak ruchowe, krótkim czasem trwania, nagłym, spontanicznym i powtarzalnym występowaniem oraz zmiennością nasilenia. Również dzielimy ich na proste i złożone.

Proste to np.:

• chrząkanie
• szczekanie
• czkawka
• mruczenie
• pogwizdywanie

Złożone to:

• sylaby, słowa, fragmenty zdań
• echolalie czyli powtarzanie zasłyszanych sylab, zgłosek lub słów

Tiki czuciowe

Są to krótkotrwałe i powtarzające się doznania somatyczne na skórze lub blisko niej, wyraźnie zlokalizowane w konkretnej części ciała i określane są jako stereotypowe, „niezwykłe” i mają typową, powtarzającą się lokalizację. Objawami mogą być:

• uczucie mrowienia skóry
• swędzenie, łaskotanie
• uczucie gorąca

Według klasyfikacji ICD 10 tiki nerwowe dzielimy m.in. na:

• Przejściowe, inaczej przemijające
• Przewlekłe

Przejściowe występują najczęściej, a ich rozpowszechnienie określa się na od 4 do 24 proc. wśród dzieci w wieku szkolnym. Są to pojedyncze lub liczne tiki ruchowe, głosowe występujące wielokrotnie w ciągu dnia, przez większość dni, przez co najmniej 4 tygodnie.

Tiki przejściowe powinny trwać zwykle 12 miesięcy lub krócej. Aby zdiagnozować je w wywiadzie, specjalista nie może doszukać się objawów zespołu de la Tourette’a i oraz zaburzenie nie może być wynikiem stanu somatycznego ani ubocznych skutków podawania leków. Co więcej, ich początek musi wystąpić przed 18 rokiem życia.

Tiki przewlekłe charakteryzują się większym nasileniem objawów w porównaniu do wyżej opisanych. Są bardziej stereotypowe, utrwalone i zwykle są to tiki ruchowe. Ich występowanie to od 0,1-0,3 proc. Przewlekłe pojawiają się też u dorosłych.

Aby je rozpoznać, muszą występować wielokrotnie w ciągu dnia, przez większość dni, przez co najmniej rok, a w ciągu tego okresu nie może być remisji trwającej dłużej niż 2 m-ce.

Dodatkowo, jak wyżej, specjalista nie może doszukać się objawów zespołu Touretta oraz zaburzenie nie może być wynikiem stanu somatycznego ani ubocznych skutków podawania leków a ich początek musi wystąpić przed 18 rokiem życia.

Do jakiego lekarza z tikami nerwowymi?

Najczęściej diagnozę zaburzeń tikowych stawia psycholog, neurolog, psychiatra, internista bądź pediatra na podstawie wywiadu i obserwacji pacjenta.

Zespół Tourette’a

Zespół ten inaczej jest nazywany zespołem de la Tourette’a i charakteryzuje się występowaniem zarówno tików ruchowych jak i głosowych, a jego początek ma miejsce w dzieciństwie(2-15 rok życia) lub w wieku młodzieńczym i zwykle trwa do okresu dorosłości.

Przykładami tików nerwowych w Zespole Tourette’a mogą być:

• odkasływanie
• pochrząkiwanie
• wypowiadanie obscenicznych słów

W przypadku zespołu Tourette'a występują:

• wiele razy w ciągu dnia
• niemal każdego dnia
• dłużej niż 12 miesięcy
• bez remisji trwającej dłużej niż 2 miesiące
• początek tików ma miejsce przed 18 r.ż.

Z jakimi chorobami współwystępują tiki nerwowe?

Do najczęstszych chorób współistniejących zaliczamy:

• zaburzenie obsesyjno-kompulsywne
• zespół nadpobudliwości psychoruchowej
• dysleksję
• dysgrafię
• dysortografię

Leczenie tików i ich rokowanie

Leczenie odbywa się głównie przez interwencje psychologiczne, gdzie wykorzystywane są takie techniki jak psychoedukacja, czy techniki behawioralne polegające np. na ćwiczeniu kontrolowania tików.

W leczeniu ze specjalistą może być wykorzystana psychoterapia indywidualna jak i grupowa. Niekiedy wskazana jest również farmakoterapia.

Zalecane postępowanie

• Jeśli zauważyłeś u siebie lub dziecka dany problem, lub ktoś z otoczenia ci je zgłosił, obserwuj siebie i malucha, zobacz czy zaburzenie minęło.
• Jeśli zaburzenia tikowe nadal występują, zastanów się od kiedy.
• Zgłoś się do specjalisty i przedstaw swoje obserwacje, ponieważ przyczyny mogą być różne.
• Czasami tiki nerwowe mogą ustępować samoistnie i nie wymagają leczenia farmakologicznego.

Źródła:

• "Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci" Wolańczyk T., Komender J.; PZWL, Warszawa 2005 r.
• "Psychiatria - Aktualności w rozpoznawaniu i leczeniu" Grzywa Anna (red.), Ebert M. H. i in.; Czelej, Lublin 2011 r., t1, s 671
• "Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD 10" Vesalius, Warszawa 2000 r.

Dowiedz się więcej:

Zaburzenia osobowości - rodzaje, objawy, jak leczyć?