Tiki nerwowe – rodzaje tików i sposoby ich leczenia

Co to jest tik?

Problemem tików naukowcy zajmują się od XX wieku. Początkowo wskazywano na ich podłoże psychologiczne, a następnie przychylono się do poglądu o przyczynach organicznych. Taki dominuje do dziś.

Ogólnie tiki możemy określić, jako „nagłe, powtarzające się ruchy, gesty lub wokalizacje, które typowo naśladują aspekt normalnego zachowania”. Ich siła czy intensywność może różnić się w zależności od pacjenta. Jedne są pojedyncze, inne współwystępują w określonym wzorcu.

Tiki często pojawiają się u dzieci, które są w wieku szkolnym. Szacuje się, że takie przejściowe zachowania pojawiają się u od 4 do 24% osób z tej grupy. Ich apogeum to zwykle 10-11 rok życia. Co więcej zaburzenie to dwukrotnie częściej występuje u chłopców niż u dziewczynek.

Jak powstają tiki nerwowe?

Przyczyna występowania zaburzeń tikowych nie jest do końca poznana. Jak wspomniano powyżej, początkowo sądzono, że tiki mają podłoże psychologiczne. Ku takiemu poglądowi skłaniał się Georges Gilles de la Tourette oraz inni badacze.

Zdanie to jednak zostało zmienione w 1968 roku, gdy inny znany psycholog Arthur K. Shapiro ogłosił, iż tiki można leczyć farmakologicznie. Od tamtej pory świat nauki przychyla się do poglądu o organicznym podłożu zaburzeń tikowych.

Odkryto, iż u niektórych osób cierpiących na opisywane schorzenie istnieją nieprawidłowości w strukturach mózgu, a dokładniej m.in. nieprawidłowości w jądrach podkorowych i korze mózgowej. Obecnie określa się zaburzenia tikowe jako te z pogranicza neurologii i psychiatri i nazywa schorzeniami neurobehawioralnymi.

Rodzaje tików nerwowych

Tiki nerwowe możemy podzielić z uwagi na różny rodzaj objawów i sytuacje, w których zjawisko tików może się uaktywniać.

Mówimy o:

• tikach ruchowych
• tikach wokalnych
• tikach czuciowych

Poniżej opisano poszczególne rodzaje tików, przybliżając ich charakterystykę i objawy.

Tiki ruchowe

Tiki ruchowe są to spontaniczne, bezcelowe, nagłe, szybkie, krótkotrwałe, skoordynowane i nierytmiczne skurcze czynnościowo zwianych ze sobą mięśni jednej lub więcej części ciała, występujące na podłożu prawidłowej czynności ruchowej.

Tiki ruchowe pojawiają się nieoczekiwanie lub są poprzedzone niespecyficznym, nieprzyjemnym odczuciem dyskomfortu lub napięcia.

Charakterystyczne jest to że tiki ruchowe są:

• stereotypowe
• powtarzają się seriami,
• występują często,
• zmienia się miejsce i nasilenie objawów

Tiki ruchowe zwykle nasilają się w stanach pobudzenia emocjonalnego i są możliwe do powstrzymania.

Tiki ruchowe dzielimy na:

• tiki proste,
• tiki złożone.

Tiki proste dotyczą jednej grupy mięśni i są nimi np.:

• marszczenie czoła
• mruganie oczami
• otwieranie ust
• unoszenie brwi
• potrząsanie głową

Z kolei tiki złożone są to wzory sekwencyjnych ruchów, a ich przykłady to:

• dotykanie nosa
• dotykanie innych ludzi
• zagryzanie warg,
• kopanie czy podskakiwanie

Tiki wokalne

Tiki wokalne, inaczej zwane tikami respiracyjnymi to mimowolnie wydawanie dźwięków lub słów. Często przypominają normalnie wydawane odgłosy lub słowa i są odbierane przez pacjentów jako zamierzone wokalizacje.

Tiki wokalne charakteryzują się, podobnie jak tiki ruchowe, krótkim czasem trwania, nagłym, spontanicznym i powtarzalnym występowaniem oraz zmiennością nasilenia.

Tiki wokalne również dzielimy na:

• tiki proste
• tiki złożone

Tiki proste to np.:

• chrząkanie
• szczekanie
• czkawka
• mruczenie
• pogwizdywanie

Tiki złożone to:

• sylaby, słowa, fragmenty zdań
• echolalie czyli powtarzanie zasłyszanych sylab, zgłosek lub słów

Tiki czuciowe

Tiki czuciowe to krótkotrwałe i powtarzające się doznania somatyczne na skórze lub blisko niej, wyraźnie zlokalizowane w konkretnej części ciała.

Tiki czuciowe określane są jako stereotypowe, „niezwykłe” i mają typową, powtarzającą się lokalizację.

Objawami tików czuciowych mogą być:

• uczucie mrowienia skóry
• swędzenie, łaskotanie
• uczucie gorąca

Tiki przejściowe i tiki przewlekłe

Według klasyfikacji ICD 10 tiki nerwowe dzielimy m.in. na:

• Tiki przejściowe, inaczej przemijające
• Tiki przewlekłe

Tiki przejściowe występują najczęściej a ich rozpowszechnienie określa się na od 4 do 24% wśród dzieci w wieku szkolnym. Są to pojedyncze lub liczne tiki ruchowe, głosowe występujące wielokrotnie w ciągu dnia, przez większość dni, przez co najmniej 4 tygodnie.

Tiki przejściowe powinny trwać zwykle 12 miesięcy lub krócej. Aby zdiagnozować tego rodzaju tiki w wywiadzie specjalista nie może doszukać się objawów zespołu Touretta oraz zaburzenie nie może być wynikiem stanu somatycznego ani ubocznych skutków podawania leków. Co więcej, ich początek musi wystąpić przed 18 rokiem życia.

Tiki przewlekłe charakteryzują się większym nasileniem objawów w porównaniu do wyżej opisanych. Są bardziej stereotypowe, utrwalone i zwykle są to tiki ruchowe. Ich występowanie to od 0,1-0,3%. Tiki przewlekłe pojawiają się też u dorosłych.

Aby rozpoznać ten rodzaj tików, m.in. tiki ruchowe albo głosowe, muszą występować wielokrotnie w ciągu dnia, przez większość dni, przez co najmniej rok a w ciągu tego okresu nie może być remisji trwającej dłużej niż 2 m-ce.

Dodatkowo, jak wyżej, specjalista nie może doszukać się objawów zespołu Touretta oraz zaburzenie nie może być wynikiem stanu somatycznego ani ubocznych skutków podawania leków a ich początek musi wystąpić przed 18 rokiem życia.

Do jakiego lekarza z tikami nerwowymi?

Najczęściej diagnozę zaburzeń tikowych stawia psycholog, psychiatra bądź internista, pediatra na podstawie wywiadu i obserwacji pacjenta.

Zespół Touretta

Zespół ten inaczej jest nazywany zespołem Gilles de la Tourett`a  i charakteryzuje się występowaniem zarówno tików ruchowych jak i głosowych, a jego początek ma miejsce w dzieciństwie(2-15 rok życia) lub w wieku młodzieńczym i zwykle trwa do okresu dorosłości.

Przykładami tików nerwowych w Zespole Touretta mogą być:

• odkasływanie
• pochrząkiwanie
• wypowiadanie obscenicznych słów

W przypadku zespołu Touretta tiki nerwowe występują:

• wiele razy w ciągu dnia
• niemal każdego dnia
• dłużej niż rok
• bez remisji trwającej dłużej niż 2 miesiące
• początek tików ma miejsce przed 18 r.ż.

Z jakimi chorobami współwystępują tiki nerwowe?

Do najczęstszych chorób współistniejących z tikami nerwowymi zaliczamy:

• zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne
• zespół nadpobudliwości psychoruchowej
• dysleksję
• dysgrafię
• dysortografię

Tiki nerwowe – leczenie i rokowania

Leczenie tików nerwowych odbywa się głównie przez interwencje psychologiczne, gdzie wykorzystywane są takie techniki jak psychoedukacja, czy techniki behawioralne polegające np. na ćwiczeniu kontrolowania tików.

W leczeniu wykorzystuje się zarówno psychoterapię indywidualną jak i grupową. Niekiedy wskazana jest również farmakoterapia.

Tiki nerwowe - zalecane postępowanie

• Jeśli zauważyłeś u siebie lub dziecka tiki, lub ktoś z otoczenia Ci je zgłosił, obserwuj siebie i malucha, zobacz czy zaburzenie minęło.
• Jeśli zaburzenia tikowe nadal występują, zastanów się od kiedy.
• Zgłoś się do specjalisty i przedstaw swoje obserwacje.

Staraj się zapanować nad swoimi tikami lub ćwicz tę czynność z dzieckiem, zgodnie ze wskazówkami specjalisty.

Źródła:

"Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci" Wolańczyk T., Komender J.; PZWL, Warszawa 2005 r.

"Psychiatria - Aktualności w rozpoznawaniu i leczeniu" Grzywa Anna (red.), Ebert M. H. i in.; Czelej, Lublin 2011 r., t1, s 671

"Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD 10" Vesalius, Warszawa 2000 r.

Dowiedz się więcej:

ADHD - jeden z najczęstszych problemów wieku rozwojowego

http://www.ujk.edu.pl/studiamedyczne/doc/SM_21_net.pdf#page=23

Tiki psychogenne: charakterystyka kliniczna i częstość występowania

http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_4_2014/835Janik_PsychiatrPol2014v48i4.pdf

Behawioralne, farmakologiczne i neurochirurgiczne leczenie tików—aktualny stan wiedzy

https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/view/49742/36755