Rzeżączka – objawy, przyczyny zakażenia i leczenie

Rzeżączka to choroba przenoszona drogą płciową wywoływana przez bakterie dwoinki rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae). Bakterie te mogą powodować m.in. zapalenie szyjki macicy u kobiet, zapalenie cewki moczowej u kobiet i u mężczyzn oraz infekcje gardła i odbytu.

Jak często występuje rzeżączka?

Według szacunkowych danych WHO, czyli Światowej Organizacji Zdrowia, rocznie na całym świecie tą bakterią zakaża się 78 mln ludzi. Z kolei w swoim raporcie z 2015 roku ECDC (Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób) stwierdza, że w Unii Europejskiej zakażeniom bakterią Neisseria gonorrhoeae uległo 19 na 100 tys. osób, a w Polsce 1,3 na 100 tys. osób. Nierówność ta nie wynika raczej z faktycznych różnic w liczbie zachorowań, a raczej z niewystarczającej liczby robionych badań diagnostycznych oraz niedostatecznej rejestracji przypadków zachorowań.

Objawy rzeżączki

U kobiet w ponad 50 proc. przypadków choroba przebiega bezobjawowo.

Symptomami rzeżączkowego zapalenia szyjki macicy są: zaczerwienienie i obrzęk tarczy szyjki macicy, pieczenie w pochwie, ból podbrzusza oraz plamienia międzymiesiączkowe lub bardziej obfite miesiączki. Gdy dojdzie do stanu zapalnego cewki moczowej to objawia się ono bólem i pieczeniem przy oddawaniu moczu oraz zaczerwienieniem lub obrzękiem ujścia zewnętrznego cewki moczowej. W przebiegu infekcji często pojawiają się ropne lub śluzowo-ropne upławy. Objawy mogą pojawić się po 7-14 dniach od kontaktu seksualnego z zakażoną osobą.

U mężczyzn najczęściej dochodzi do zapalenia przedniego odcinka cewki moczowej, które objawia się ropnym wyciekiem i bólem lub pieczeniem cewki moczowej. Ból ten często nasila się przy oddawaniu moczu lub wkrótce po mikcji. Znacznie rzadziej pojawia się tkliwość lub obrzęk najądrzy oraz zapalenie żołędzi. W ok. 10 proc. przypadków choroba przebiega bezobjawowo. Objawy mogą pojawić się po 3-7 dniach od stosunku seksualnego z chorą osobą.

U obu płci, oprócz objawów miejscowych, może pojawić się stan podgorączkowy.

W niektórych przypadkach dochodzi do infekcji poza narządami płciowymi. Diagnozowane są wtedy:

• rzeżączkowe zapalenie odbytu i odbytnicy – może przebiegać bezobjawowo, a w przypadkach objawowych występuje pieczenie i/lub świąd odbytu, śluzowa wydzielina oraz zaburzenia w oddawaniu stolca.
• rzeżączkowe zapalenia gardła – w ok. 90 proc. przypadków przebiega bezobjawowo, a w przypadkach objawowych występuje zaczerwienienie i obrzęk łuków podniebiennych i tylnej ściany gardła oraz ropna wydzielina pokrywająca migdałki i tylną ścianę gardła.
• rzeżączkowe zapalenie spojówek – dochodzi do niego głównie u niemowląt zarażonych podczas porodu, bardzo rzadko pojawia się u dorosłych. Objawy są różnie nasilone.
• rozsiane zakażenie rzeżączkowe – może pojawić się w 0,5-3 proc. przypadków, częściej pojawia się u kobiet. Jest to rozsiew bakterii drogą krwi i objawia się gorączką, bólami stawów oraz zmianami skórnymi (charakterystyczna krosta otoczona obwódką zapalną) głównie na dłoniach i stopach.

Rzeżączka jaki lekarz?

Jeżeli wystąpią objawy świadczące o rzeżączce, należy zgłosić się do lekarza – najlepiej dermatologa (lekarze dermatolodzy są też wenerologami, czyli zajmują się chorami przenoszonymi drogą płciową) lub ginekologa.

Jak dochodzi do zakażenia rzeżączką?

Do zakażenia dwoinkami rzeżączki dochodzi przede wszystkim podczas stosunku seksualnego – pochwowego, analnego lub oralnego. U noworodków może dojść do zarażenia podczas porodu od niewyleczonej matki.

Rzeżączka a ciąża i poród

Zarażenie w ciąży ma niekorzystny wpływ na ciążę, gdy dojdzie do rzeżączkowego zakażenia narządów miednicy mniejszej (PID). Na szczęście są to dość rzadkie przypadki.

Większym zagrożeniem jest zarażenie płodu podczas porodu, które może doprowadzić u noworodka do rzeżączkowego zapalenia spojówek, ropni na skórze głowy, zapalenia błony śluzowej nosa, pochwy, cewki moczowej, a w rzadkich przypadkach do rzeżączki rozsianej.

Profilaktyka rzeżączki

Każda osoba aktywna seksualnie może zostać zarażona. Ryzyko zachorowania zwiększają stosunki seksualne z więcej niż jednym partnerem lub z osobą, która sama ma wielu partnerów. Ważnym elementem profilaktyki jest prawidłowe stosowanie prezerwatyw podczas każdego stosunku oraz współżycie z osobami z aktualnymi negatywnymi wynikami badań diagnostycznych w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową.

Aby uchronić dziecko przed zakażeniem podczas porodu, kobiety ciężarne mogą w czasie ciąży wykonać badanie w kierunku zakażenia rzeżączką.

U noworodków, w ramach profilaktyki rzeżączkowego zapalenia spojówek, stosowana jest maść z erytromycyną lub azotan srebra, które zakrapla się po porodzie jednorazowo do obu oczu.

Badania na rzeżączkę

Do rozpoznania rzeżączki konieczne jest wykonanie odpowiednich badań.

Podstawowym badaniem diagnostycznym jest posiew wymazu z cewki moczowej lub posiew kanału szyjki macicy. Gdy obecne są objawy ze strony odbytu lub gardła, to wykonywany jest wymaz z tych części ciała. Wymazy w kierunku rzeżączki pobierane są na specjalne podłoże. Przy okazji pobierania wymazu, osoba pobierająca materiał wykona też preparat bezpośredni, czyli „rozmaże” pobraną wydzielinę na specjalne szkiełko laboratoryjne. Jest to badanie dodatkowe, ale pomocne w stawianiu odpowiedniej diagnozy.

W przypadku potwierdzenia choroby zalecane jest wykonanie badań w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową, takich jak kiła, wirus zapalenia wątroby typu B i HIV lub chlamydia.

Powiązane tematy:

• Badanie na kiłę - jak się przygotować, na czym polega? 
• Test na HIV. Przygotowanie, przebieg, cena.  
• Badanie w kierubki chlamydii. Wskazania, badania u kobiet i mężczyzn.

Dodatni wynik badania w kierunku zakażenia dwoinką rzeżączki jest zgłaszany do powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej.

Rzeżączka – leczenie

Wyleczenie rzeżączki polega na przyjmowaniu odpowiednich antybiotyków, w większości przypadków jest to ceftriakson oraz azytromycyna. Ważne jest rozpoczęcie antybiotykoterapii w jak najszybszym czasie. Nieleczona infekcja może doprowadzić do poważnych powikłań.

W trakcie infekcji trzeba unikać wszelkich kontaktów seksualnych, nawet z użyciem prezerwatywy. Należy także powstrzymać się od kontaktów seksualnych przez 7 dni od rozpoczęcia kuracji i do czasu wyleczenia partnera lub partnerki.

Osoba chora podlega obowiązkowemu leczeniu, a jej partner lub partnerka podlegają nadzorowi epidemiologicznemu, badaniom diagnostycznym oraz, w razie potrzeby, profilaktycznemu stosowaniu leków. Świadczenia te są refundowane niezależnie od tego czy osoby te są ubezpieczone czy nie.

Diagnostyce oraz ewentualnemu leczeniu powinni zostać poddani partnerzy seksualni zakażonych osób z ostatnich 3 miesięcy. Osobie z rzeżączką, która wiedząc o swojej chorobie naraża inną osobę na zarażenie (czyli np. odbywa stosunki seksualne podczas leczenia), grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Jeżeli naraża ona wiele osób, długość ewentualnego wyroku zwiększa się i obejmuje przedział od roku do 10 lat pozbawienia wolności.

Po zakończeniu kuracji powinno się przyjść na wizytę kontrolną i wykonać badania kontrolne potwierdzające wyleczenie infekcji. Badanie kontrolne powinno być wykonane 3-7 dni po zakończeniu leczenia, a po kolejnym tygodniu w ramach kontroli można wykonać test NAAT identyfikujący materiał genetyczny dwoinek rzeżączki.

Niestety, wyleczenie nie stanowi zabezpieczenia przed ponownym zarażeniem w przypadku kontaktu seksualnego z osobą zakażoną dwoinkami rzeżączki.

Powikłania rzeżączki

Najczęstszym następstwem nieleczonej rzeżączki u kobiet jest zapalenie narządów miednicy mniejszej (nazywany PID, od angielskiego pelvic inflammatory disease) – dochodzi do niego u 10-20 proc. kobiet, któe nie przeszły kuracji. Może ono prowadzić do przewlekłego bólu w miednicy, ciąż pozamacicznych oraz niepłodności. Innym skutkiem rzeżączki może być powstanie ropnia okołocewkowego lub zapalenie gruczołu Bartholina, które objawia się bolesnym zgrubieniem po jednej stronie sromu.

Jakie są skutki rzeżączki u mężczyzn? U mężczyzn nieleczona rzeżączka może prowadzić m.in. do zapalenia worka napletkowego, powstania ropnia okołocewkowego, zapalenia gruczołu krokowego (prostaty) lub zapalenia najądrza, którego efektem może być ograniczenie płodności.

Powikłaniem nieleczonego rzeżączkowego zapalenia spojówek jest upośledzenie wzroku.

Źródła:

Gospodarek-Komkowska E., Mikucka A., „Mikrobiologia w dermatologii, wenerologii oraz w medycynie estetycznej i kosmetologii”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2021

Majewski S., Rudnicka I., Pniewski T., „Dermatozy i zakażenia okolic zewnętrznych narządów płciowych”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018

Unemo M, Ross JDC, Serwin AB, Gomberg M, Cusini M, Jensen JS, „2020 European guideline for the diagnosis and treatment of gonorrhoea in adults” (2020 European guideline for the diagnosis and treatment of gonorrhoea in adults, iusti.org)

Maciejewska J., „Rzeżączka” (https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/wenerologia/73414,rzezaczkaRzeżączka | Dermatologia - Medycyna Praktyczna dla pacjentów)

Kodeks karny, Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553, art. 161 §2 (isap.sejm.gov.pl)

Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz. U. 2008 nr 234 poz. 1570, art. 40 (isap.sejm.gov.pl)

Dowiedz się więcej:

• Choroby weneryczne - objawy, lista chorób przenoszonych drogą płciową
• Infekcje dróg rodnych

Kiła - objawy kiły, leczenie, zarażenie