Polio - szczepionka, objawy, leczenie

Spis treści:

Polio na świecie
Wirus polio
Jak można się zarazić wirusem polio?
Objawy polio
Polio porażenie ciała
Leczenie polio
Powikłania: niewydolność oddechowa i zespół post-polio
Szczepionka na polio

Polio to ostra choroba zakaźna zwana ostrym nagminnym porażeniem dziecięcym, nagminnym zapaleniem rogów przednich rdzenia kręgowego (łac. poliomyelitis anterior acuta, ang. poliomyelitis). Dawnej występowała również pod nazwą choroby Heinego-Medina, od nazwisk dwóch uczonych, którzy tę chorobę opisali. Atakowała przede wszystkim dzieci, ale nie tylko, mogła stanowić zagrożenie również dla młodzieży, a nawet dorosłych. W najcięższej postaci polio może zakończyć się śmiercią. Wywołuje ją wirus, który atakują układ nerwowy.

Wirus polio oraz szczepionka na polio.

Spis treści:

Polio na świecie
Wirus polio
Jak można się zarazić wirusem polio?
Objawy polio
Polio porażenie ciała
Leczenie polio
Powikłania: niewydolność oddechowa i zespół post-polio
Szczepionka na polio

Polio na świecie

Świat zmagał się z epidemią polio w latach 50. XX wieku. Epidemię polio zatrzymało opracowanie szczepionki, której twórcą był polski naukowiec Hilary Koprowski. Szczepionka doprowadziła do spadku zachorowalności na polio między 1988 a 2006 rokiem aż o 99 proc.

W Polsce polio najsilniej uderzyło również w latach 50., kiedy co roku notowano 1,7-3 tys. przypadków zachorowań. Najtrudniejszy był rok 1958. Doszło wtedy do 6 tys. zachorowań, epidemię przerwała na szczęście szczepionka, którą zaczęto w naszym kraju podawać za szeroką skalę w 1959 roku.

Ostatni przypadek polio w Polsce został zarejestrowany w 1984 roku, jednak dopiero w 2001 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oficjalnie ogłosiła, że Europa jest wolna od wirusa polio.

Gdzie występuje polio?

Polio nadal jednak odnotowuje się w innych częściach świata, dlatego istnieje ryzyko przywiezienia wirusa z dalekiej podróży. W 2020 r. nowe zakażenia raportowano na świecie tylko w dwóch krajach: w Pakistanie oraz w Afganistanie. Natomiast w lutym 2021 r. stwierdzono też ogniska polio w kilku krajach Azji. Dlatego każdy kto wybiera się w te okolice, powinien upewnić się, że jest na bieżąco ze szczepieniami przeciwko polio i czy potrzebuje dawki przypominającej. Nawet, jeśli był szczepiony jako dziecko, może potrzebować dawki przypominającej, aby zapewnić sobie pełną ochronę.

Wirus polio

Chorobę polio wywołują trzy typy wirusa polio. Typ 1 jest najbardziej niebezpieczny, bo to on najczęściej wywołuje epidemie i odpowiada za ciężkie postacie porażenia.

Na szczęście pozostałe dwa typy ‒ 2 i 3 już nam nie zagrażają, ponieważ zostały wyeliminowane odpowiednio w 2015 i 2019 roku.

Pacjent dotknięty polio.

Jak można się zarazić wirusem polio?

Wirus polio przenosi się drogą fekalno-oralną, a więc pokarmową, dlatego choroba, którą wywoływał nazywana była też choroba brudnych rąk. Rzadziej wirus przenosi się drogą kropelkową, czyli wziewną. Źródłem zakażenia jest chory lub nosiciel oraz jego wydaliny i wydzieliny.

Kiedy już wirus polio dostanie się do organizmu, namnaża się w nabłonku jelit. Potem zajmuje okoliczne węzły chłonne, a następnie dostaje się do krwi ‒ to wiremia pierwotna. W niektórych przypadkach może nastąpić po pewnym czasie wiremia wtórna, która polega na tym, że wirusy polio rozprzestrzeniają się po całym organizmie, dostają się głównie do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie po dalszym namnożeniu wywołują u części zakażonych zmiany.

Objawy polio

Zakażenie polio w 90‒95 proc. przypadków przebiega bezobjawowo. Kolejne 4‒8 proc. przypadków to zakażenia poronne, a więc takie, które organizm zwalcza samodzielnie.

W ciągu kilku godzin, a czasem kilku dni od zakażenia pojawia się:

gorączka,
ból gardła,
nudności,
biegunka,
ogólne osłabienie,
dolegliwości przypominające grypę.

Około 0,5 proc. zachorowań przybiera postać najcięższą ‒ porażenną. Wtedy wirus niszczy neurony ruchowe i w ciągu zaledwie 48 godzin prowadzi do trwałego porażenia ciała. Rzadko porażenie rozwija się 2‒3 tygodnie. Dochodzi do nieodwracalnego, niesymetrycznego porażenia mięśni wiotkich, najczęściej w dolnych kończynach, rzadziej w górnych, czego efektem jest deformacja ciała.

Towarzyszą temu objawy, takie jak: gorączka, ból głowy, niewydolność dróg oddechowych, a także objawy podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych, które pojawiają się po 7‒14 dniach.

Czy polio jest śmiertelne?

Czy na polio można umrzeć? Niestety tak. Zagrożenie dla życia jest porażenie mięśni oddechowych, do którego dochodzi w skrajnych przypadkach. Infekcja może również objąć mózg, co również kończy się zgonem.

Polio porażenie ciała

Z zależności od umiejscowienia zmian chorobowych wyróżnia się postać rdzeniową porażenia, postać mózgową i postać opuszkową.

Postać rdzeniowa porażenia charakteryzuje się porażeniem mięśni kończyn dolnych, rzadziej górnych, ale również mięśni tułowia i mięśni oddechowych. Porażenie powoduje osłabienie siły mięśni i odruchów, mogą to być zarówno lekkie niedowłady, jak i całkowite porażenie.
Postać mózgowa porażenia zdarzała się głównie w czasie epidemii. Jej objawy to gorączka, niepokój, wzmożona pobudliwość ruchowa lub senność, zaburzenia świadomości różnej głębokości, sztywność mięśni, wzmożenie odruchów, porażenie nerwów czaszkowych, drżenia mięśniowe, drgawki, czasem afazja i ataksja.
Postać opuszkowa jest najbardziej niebezpieczna i charakteryzuje się odsetkiem śmiertelności na poziomie 30 proc. W tym wariancie wirus zajmuje ośrodki rdzenia przedłużonego (opuszki) oddechowy, krążeniowy i nerwy czaszkowe. Pojawiają się liczne powikłania, jak zapalenie mięśnia sercowego, obrzęk płuc, wstrząs, zaburzenia psychiczne. Chory doświadczający tej postaci porażenie dochodzi do zdrowia najdłużej, bo przeciętnie dwa lata.

Leczenie polio

W przypadku polio można leczyć tylko objawy. Leczenie polio polega zatem na odpoczywaniu, wyrównaniu zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i zaburzeń krzepnięcia. Pacjentom podaje się również leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.

Chorzy, którzy z powodu paraliżu są unieruchomieni na długi czas wymagają również ćwiczeń oddechowej oraz profilaktyki choroby zakrzepowo-żylnej. W najcięższych przypadkach, kiedy dochodzi do porażenia mięśni oddechowych konieczne jest wspomaganie oddychania pacjenta.

Leczenie objawowe trwa zaledwie kilka dni, kiedy objawy mijają w lekkim przebiegu choroby, a więc gdy nie dojdzie do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Jeśli jednak dojdzie do porażeń wiotkich, nie da się ich wyleczyć, zostają one z pacjentem za zawsze.

Powikłania: niewydolność oddechowa i zespół post-polio

Oprócz porażeń, z których nie da się już pacjenta wyleczyć, może dojść do powikłań wtórnych, które wynikają z unieruchomienia i upośledzonej wentylacji płuc. Może więc dojść do niewydolności oddechowej i zastoinowego zapalenia płuc.

To, co zwiększa ryzyko powikłań to wiek ‒ im pacjent starszy, tym ryzyko większe, niedawno przebyte usunięcie migdałków, ciąża, hormonalne zaburzenia odporności, wstrzyknięcia domięśniowe i intensywny wysiłek fizyczny w czasie fazy mózgowej.

Zespół post-polio

Przeciętnie po 20-40 latach od zachorowania u ozdrowieńców może rozwinąć się również zespół post-polio (PPS – post-polio syndrome) nazywany też zespołem poporażennym. To powikłanie, które rozwija się w kilkadziesiąt lat po ostrym epizodzie poliomyelitis i po długim okresie stabilizacji stanu neurologicznego, postępuje stopniowo i mogą mu towarzyszyć bardzo różne objawy o różnym nasileniu.

Na zespół post-polio szczególnie narażone są osoby, które przeszły porażenną postać polio, choć pojawia się również u 40 proc. pacjentów z nieporażenną postacią choroby.

Zespół post-polio to przede wszystkim: postępujące osłabienie mięśni, nadmierne znużenie oraz bóle mięśni i stawów. Dodatkowo może pojawia się nadwrażliwość na zimno, zaburzenia snu, zaburzenia opuszkowe, w tym dysfonia, dysfagia (utrudnione połykanie) i dyzartria, czyli zaburzenie mowy, a także skurcze mięśni, zaburzenia oddychania, w tym duszności podczas wysiłku fizycznego lub bezdech senny. Większa jest także wrażliwość na środki znieczulające zwiotczające mięśnie szkieletowe, mogą pojawić się radikulopatie (korzeniowe zapalenia nerwu) lub neuropatie uciskowe.

Szczepionka na polio

Zapobieganie zakażeniu wirusem polio to przede wszystkim zachowanie higieny i szczepienia. Istnieją dwa typy szczepionek przeciw poliomyelitis:

OPV, czyli szczepionka zawierająca żywe, ale pozbawione zjadliwości wszystkie trzy typy wirusa;
IPV, czyli szczepionka inaktywowana zawierająca zabite wirusy trzech typów.

W Polsce stosuje się tylko szczepionkę IPV (z ang. Inactivated Poliovirus Vaccine). Jest to szczepionka podawana domięśniowo lub podskórnie, wywołuje ona produkcję swoistych przeciwciał w klasie IgG, które chronią przed wiremią i zajęciem neuronów motorycznych.

Co ważne, szczepionka nie zabezpiecza przed zakażeniem przewodu pokarmowego „dzikimi” wirusami polio i w związku z tym przed dalszym ich rozprzestrzenianiem w populacji na drodze fekalno-oralnej, dlatego tak ważne jest, by cała populacja była zaszczepiona przeciw polio.

Szczepienie na polio jest w Polsce obowiązkowe. Według kalendarza szczepień ochronnych podaje się dwie dawki szczepienia podstawowego w pierwszym roku życia dziecka: w 3.-4. i 5.-6. miesiącu, trzecią dawkę podaje się w drugim roku życia dziecka ‒ w 16.-18. miesiącu. Ostatnia dawka to dawka przypominająca podawana w 6. roku życia dziecka.

Szczepionka przeciw polio jest bezpieczna i bardzo rzadko występują odczyny poszczepienne, rejestruje się jedynie lekkie miejscowe zaczerwienienie, ból, stwardnienie lub obrzęk w miejscu wstrzyknięcia i odczyny te utrzymują się zwykle tylko 1-2 dni. U niektórych zaszczepionych mogą wystąpić objawy nieswoiste, jak bóle głowy, wymioty, biegunka.

Przeczytaj: Kalendarz szczepień dzieci