Ospa wietrzna – objawy i leczenie ospy wietrznej

Ospa wietrzna objawy

Dzieci przechodzą ospę wietrzną łagodnie, jednak nie wolno jej traktować jak błahostki. Z kolei przebieg choroby wśród dorosłych jest cięższy.

Zachorowanie na ospę wietrzną rzadko nie daje żadnych dolegliwości, przebieg najczęściej ma charakter objawowy.

Początkowo obserwuje się objawy ospy wietrznej ogólne:

• bóle głowy,
• bóle brzucha i mięśni,
• gorsze samopoczucie,
• brak apetytu,
• katar,
• zapalenie gardła,  
• wzrost temperatury ciała, gorączka.

Po dwóch dniach od wystąpienia gorączki pojawia się wysypka na tułowiu, twarzy i głowie, stopniowo obejmująca kończyny.

Zmiany skórne mają początkowo wygląd czerwonych plamek, które z czasem przekształcają się kolejno w krosty, grudki i pęcherzyki wypełnione surowiczym płynem.

Po około tygodniu od wystąpienia zmian, płyn w pęcherzykach mętnieje i przysycha. Tworzą się strupy, które po odpadnięciu nie pozostawiają po sobie blizn, możliwe są jednak niewielkie, ustępujące z czasem przebarwienia.  

Wysypka występująca przy ospie wietrznej może przypominać wysypkę pojawiającą się w przebiegu COVID-19. 

Ospa wietrzna u dzieci i dorosłych

Do rozprzestrzeniania wirusa ospy wietrznej dochodzi drogą kropelkową, a także poprzez kontakt bezpośredni.

Pierwszy kontakt z wirusem, czyli infekcja pierwotna, przebiega pod postacią ospy wietrznej. Wzrost zachorowań na nią obserwuje się zwykle w okresie wiosennym i zimowym.

Jaki jest okres wylęgania choroby?

Objawy infekcji rozwijają się 10–21 dni (najczęściej 14 dni) od momentu zakażenia. Czas wylęgania może się skrócić u noworodków i wydłużyć u osób leczonych lekami immunosupresyjnymi. Jedynym rezerwuarem wirusa jest człowiek.

Z kolei okres, w którym chory człowiek zakaża i stwarza największe zagrożenie dla innych rozpoczyna się na 2 dni przed pojawieniem się wysypki i trwa aż do momentu odpadnięcia strupów (około tydzień).

Ospa wietrzna grupy ryzyka

Na ospę wietrzną chorują głównie dzieci, wśród których choroba ma najczęściej łagodny przebieg. U dorosłych zaś, mimo że chorują rzadziej, przechorowanie ma poważniejszy przebieg i często pozostawia po sobie wiele powikłań.

Poza osobami >20. r.ż. do grup ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej należą:

• noworodki, których matki w czasie ciąży chorowały na ospę,
• ciężarne w II i III trymestrze,
• osoby z upośledzeniem odporności,
• osoby leczone immunosupresyjnie.

Udowodniono, że ryzyko zgonu i powikłań u młodzieży i dorosłych jest 10 do 20 proc. wyższe niż wśród dzieci w wieku przedszkolno-szkolnym.

Z badań wynika, że około 95 proc. osób w Polsce zetknęło się z wirusem ospy wietrznej, a liczba zachorowań sięga około 200 000 rocznie.

Jeśli nie jesteś uodporniony przeciwko ospie wietrznej (nie chorowałeś lub nie zostałeś zaszczepiony), a masz bezpośredni kontakt z osobą chorą, to prawdopodobieństwo zachorowania wynosi około 80 – 90 proc.

Kontakt z chorym na półpasiec również niesie ryzyko zachorowania na ospę jednak jest ono niższe - 20–40 proc.

Ospa wietrzna a półpasiec

Półpasiec jest zakaźną chorobą wywoływaną tym samym wirusem, co ospa wietrzna.

Po przechorowaniu ospy wirusy pozostają w organizmie w stanie uśpienia i w sytuacjach osłabionej odporności zakażenie utajone przechodzą w stan czynny.

Objawy półpaśca

Półpasiec objawia się pęcherzykową wysypką na skórze, zlokalizowaną najczęściej na klatce piersiowej, wzdłuż nerwów międzyżebrowych.

Po 6-7 dniach pęcherzyki stopniowo przysychają, a następnie odpadają.

Jak można zarazić się półpaścem?

Półpasiec jest mniej zakaźny niż ospa wietrzna, ponieważ do zakażenia może dojść jedynie po bezpośrednim kontakcie z płynem z pęcherzyków.

U osób w starszym wieku, w związku ze spadkiem odporności i występowaniem wielu chorób przewlekłych półpasiec występuje częściej niż u pozostałej części populacji.

Ospa wietrzna w ciąży

Jeżeli kobieta w czasie ciąży zachoruje na ospę wietrzną, to istnieje ryzyko zakażenia płodu wirusem VZV. W jego wyniku u noworodka może wystąpić wrodzona postać ospy wietrznej. 

U dzieci z wrodzoną postacią ospy wietrzej mogą wystąpić:

• niska urodzeniowa masa ciała,
• blizny na skórze,
• opóźnienia i zaburzenia w rozwoju umysłowym i ruchowym,
• upośledzenie kończyn,
• wady rozwojowe narządu wzroku, np. zanik nerwów wzrokowych skutkujących utratą wzroku, zaćma, zapalenie siatkówki oka, niedorozwój gałek ocznych, zez,
• objawy ze strony układu nerwowego, np. zapalenie mózgu, małogłowie i wodogłowie.

Sytuacją szczególnie groźną dla dziecka jest zachorowanie matki w okresie od 5 dni przed porodem do 2 dni po porodzie. Ponieważ noworodek w tym okresie nie posiada przeciwciał ochronnych od matki i jest szczególnie narażony na zachorowanie o bardzo ciężkim przebiegu. 

Leczenie ospy wietrznej

Jeśli ospa wietrzna przebiega bez powikłań, zalecane jest tylko leczenie objawowe.

Leczenie objawowe ospy wietrznej obejmuje podawanie leków:

• przeciwbólowych,
• przeciwgorączkowych,
• łagodzących świąd.

Nie zaleca się stosowania na zmiany skórne żadnych płynów czy maści, natomiast rekomendowane są codzienne kąpiele i delikatne wycieranie ciała ręcznikiem.

Chorym na ospę wietrzną dzieciom do 16. roku życia nie należy podawać leków zawierających kwas acetylosalicylowy ze względu na ryzyko wystąpienia powikłań w postaci uszkodzenia wątroby (zespół Reye’a).

Gdy zachorowanie ma ciężką postać lub istnieje ryzyko ciężkiego przebiegu konieczne staje się zastosowanie leków przeciwwirusowych, które hamują namnażanie się wirusa ospy wietrznej i łagodzą przebieg oraz czas trwania choroby.

Leki na ospę wietrzną

Najczęściej rekomendowane jest leczenie acyklovirem, który stosuje się doustnie lub dożylnie.

Innym lekiem używanym w leczeniu ospy wietrznej jest walacyklowir. W uzasadnionych przypadkach podaje się choremu przeciwciała przeciwko wirusowi Varicella zoster.

Hospitalizacja jest wymagana, zawsze wtedy, gdy chory ma osłabioną odporność lub wystąpiły powikłania.

Ospa wietrzna przyczyny

Ospa wietrzna jest wirusową chorobą zakaźną, wywoływaną przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (Varicella zoster virus, VZV). Patogen ten należy do rodziny herpeswirusów i cechuje się wysoką zaraźliwością.

Rodzina wirusów opryszczkowych, w tym także VZV, charakteryzuje się jedną wspólną cechą: wędrując do komórek układu nerwowego, przechodzi w stan uśpienia i w momencie osłabienia organizmu ma zdolność do reaktywacji. Wynikiem reaktywacji wirusa jest półpasiec.

Przechorowanie ospy wietrznej pozostawia u człowieka trwałą odporność. Niestety nie uodparnia ono przed zachorowaniem na półpaśca, na który można chorować wielokrotnie w ciągu życia.

Rozpoznanie ospy wietrznej

Rozpoznanie ospy wietrznej jest dość łatwe, ponieważ objawy i zmiany skórne są dość specyficzne i nie ma konieczności wykonywania badań dodatkowych.

Jednak w szczególnych przypadkach (np. pacjenci po przeszczepach, osoby z osłabioną odpornością, noworodki), lekarz może zlecić wykonanie dodatkowych badań takich jak:

• testy serologiczne, aby wykryć i oznaczyć miano przeciwciał przeciwko VZV,
• badania na obecność wirusowego materiału genetycznego,
• lub pobranie treści z pęcherzyków celem izolacji wirusa VZV.

Dodatkowo, dla lekarza ważne będą informacje o braku wcześniejszego zachorowania na ospę wietrzną i o styczności z chorym na ospę bądź półpaśca.

Lekarz stawiając diagnozę wyklucza inne przyczyny i choroby, które mogą swoimi objawami przypominać ospę wietrzną.

Do stanów przypominających ospę wietrzną należą:

• półpasiec,
• infekcje spowodowane enterowirusami i wirusem Coxsackie,
• rozsiana opryszczka,
• ukąszenia owadów,
• reakcje alergiczne,
• liszaj pokrzywkowy
• liszajec wywołany gronkowcami.

Rokowania i powikłania ospy wietrznej

Rokowania w ospie wietrznej, która u dzieci ma najczęściej łagodny przebieg, są zazwyczaj dobre, a zachorowanie pozostawia odporność na całe życie.

Z tego powodu część rodziców – przeciwników szczepień - decyduje się na udział dziecka w tzw. ospa party, czyli zorganizowanym spotkaniu grupy dzieci, wśród których znajduje się dziecko chore na ospę. Podczas wspólnej zabawy dzieci zdrowe zarażają się wirusem ospy od chorego.

Należy podkreślić, że celowe kontaktowanie dzieci chorych ze zdrowymi niesie ryzyko przeniesienia infekcji i ciężkiego przebiegu choroby, a w konsekwencji wystąpienia powikłań, dlatego dzieci chore należy do czasu wyzdrowienia pozostawić w domu.

Ciężki przebieg choroby oraz wystąpienie powikłań są możliwe także w przypadku na co dzień całkiem zdrowego, niemającego chorób przewlekłych dziecka.

W grupach podwyższonego ryzyka, do których należą osoby powyżej 20. roku życia, kobiety w ciąży, noworodki, chorzy z niedoborami odporności, choroba trwa dłużej oraz istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań.

Na skutek drapania swędzących zmian skórnych może pojawić się ich bakteryjne nadkażenie skóry, które pozostawia trwałe blizny na skórze chorego.

Do innych możliwych powikłań ospy wietrznej należą:

• zapalenie wątroby,
• zapalenie płuc,
• zapalenie móżdżku, mózgu i/lub opon mózgowo-rdzeniowych,,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie ucha środkowego,
• upośledzenie lub utrata wzroku,
• odwodnienie.

Gdy zachorowanie wystąpiło u osób z osłabionym układem odpornościowym albo u noworodka, ospa wietrzna może doprowadzić do zgonu chorego.

Zapobieganie ospie wietrznej

Z powodu dużego rozpowszechnienia wirusa ospy wietrznej i wysokiego ryzyka zachorowania w ciągu życia, najlepszym sposobem profilaktyki są szczepienia ochronne.

Zaleca się je wszystkim tym, którzy dotychczas nie chorowali na ospę, a szczególnie dzieciom przed rozpoczęciem edukacji szkolnej i przedszkolnej, pójściem do grupy rówieśniczej w żłobku czy klubie dziecięcym oraz kobietom planującym zajście w ciążę.

Szczepionka przeciwko ospie wietrznej

Schemat szczepienia przeciwko ospie wietrznej obejmuje dwie dawki szczepionki.

Mimo że pierwszą dawkę można podawać już od 9. miesiąca życia, to zgodnie z rekomendacjami najlepiej jest to zrobić pomiędzy 12. a 18. miesiącem życia dziecka. Według zaleceń drugą dawkę należy podać co najmniej 6 tygodni po pierwszej.

Skuteczność szczepionek jest wysoka, ponieważ 95 proc. zaszczepionych nie zachoruje na ospę wietrzną. Szczepionki są bezpieczną i efektywną formą zapobiegania zachorowaniom na ospę.

Zaletą szczepienia przeciwko ospie jest także obniżenie ryzyka zachorowania na półpasiec.

Ospa wietrzna zalecane postępowanie

• Gdy zauważysz u siebie lub dziecka objawy mogące sugerować ospę wietrzną, udaj się do lekarza i stosuj się do jego wszystkich zaleceń. Podczas umawiania wizyty poinformuj pracownika placówki medycznej o wystąpieniu wysypki.
• Mimo świądu, nie drap zmian skórnych, ponieważ przez to możesz doprowadzić do bakteryjnego nadkażenia, które bardzo często pozostawia blizny.
• Obetnij na krótko paznokcie u rąk – pozwoli to zmniejszyć ryzyko rozdrapywania zmian i ich nadkażania.
• Przestrzegaj zasad higieny – myj dokładnie ręce, unikaj bliskiego kontaktu z chorym, nie używajcie wspólnych ręczników, naczyń i sztućców, często zmieniaj pościel.
• Każdego dnia bierz krótką kąpiel lub prysznic w ciepłej (nie gorącej) wodzie. Po kąpieli delikatnie osusz skórę ręcznikiem, aby nie narażać zmian na uszkodzenie. Zmieniaj ręcznik po każdym użyciu.
• Aby zapobiec odwodnieniu, uzupełniaj płyny, pij wodę lub lekkie herbaty/napary ziołowe/soki.
• Jeśli chorym jest dziecko to zatrzymaj je w domu na czas choroby, co najmniej do czasu odpadnięcia wszystkich strupów.
• Po kontakcie z osoba chorą na ospę, jeśli wcześniej nie chorowałeś ani nie byłeś szczepiony przeciwko ospie, rozważ pilne wykonanie szczepienia. Zaszczepienie w ciągu 72 godzin od kontaktu z osobą chorą w większości przypadków zapobiega rozwinięciu infekcji lub znacznie łagodzi przebieg zachorowania.

Źródła:

"Ospa wietrzna" M. Marczyńska; Medycyna po Dyplomie – Choroby Zakaźne

https://podyplomie.pl/pediatria/12156,ospa-wietrzna

"Zakażenie wirusem ospy wietrznej - półpaśca" A.A. Gershon; Medycyna po Dyplomie

https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/547/original/54-61.pdf?1473335108

Zachorowania na półpasiec u ludzi w starszym wieku w materiale Kliniki Chorób Zakaźnych w latach 2001-2003 G. Biesiada, J. Czepiel, P. Skwara

http://gerontologia.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/2005-03-1.pdf