Odra w Polsce – czy grozi nam epidemia odry?

Odra jest groźną i bardzo zakaźną chorobą. Przede wszystkim z powodu ciężkiego przebiegu i niebezpiecznych powikłań. Wiele przypadków wymaga leczenia szpitalnego, a niektóre z powikłań mogą prowadzić nawet do śmierci. Ryzyko powikłań odry jest największe u niemowląt i dorosłych z niedoborami odporności.

Zachorowania na odrę w Polsce i na świecie

Od początku stycznia do połowy października 2018 roku, zarejestrowano w Polsce 128 przypadków zachorowań na odrę. W podobnym okresie 2017 roku odnotowano jedynie 58 przypadków choroby.

Rozprzestrzenianie się wirusa odry w Polsce to w głównej mierze wynik „przywiezienia go” z zagranicznych wojaży. W Europejskim Regionie WHO odnotowano od stycznia do września 2018 roku ponad 52 tysiące przypadków zachorowania na odrę. Dla porównania, w całym 2017 roku takich przypadków było 24 tysiące, a w 2016 roku jeszcze mniej – niewiele ponad 5 tysięcy.

Gdzie można się zarazić odrą?

Najwięcej zachorowań na odrę na terenie UE w 2018 roku zarejestrowano w Rumunii, Francji, Grecji i Włoszech. Ale choroba występuje też we innych państwach Unii. W krajach poza UE największą liczbę chorych zanotowano na Ukrainie, w Rosji i Serbii.  Odra atakuje też w Japonii, choć są to zachorowania przywleczone, a także w krajach Ameryki Północnej i Południowej. 

Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób informuje, że obecne ogniska odry występują w nieszczepionych populacjach zarówno dorosłych, jak i dzieci. Jednak biorąc pod uwagę obecną sytuację epidemiologiczną oraz fakt, że poziom zaszczepienia populacji jest nieoptymalny, istnieje wysokie ryzyko przenoszenia się wirusa odry w związku z przemieszczaniem się ludności między poszczególnymi krajami.

Objawy odry

Wirus odry przenosi się drogą kropelkową i wywołuje chorobę wśród nieuodpornionych osób w każdym wieku. Objawy pojawiają się po 10–12 dniach od zakażenia. Na 2-4 dni przed wystąpieniem wysypki:

• chory dostaje gorączki, nawet do 40°C,
• źle się czuje,
• ma zapalenie spojówek,
• katar,
• kaszel.

Potem w jamie ustnej można zobaczyć białe wykwity otoczone czerwoną linią. Następnie za uszami pojawia się czerwona grudkowa, swędząca wysypka, która stopniowo obejmuje całą głowę, tułów i kończyny. Wypukłe grudki zlewają się w plamy.

Powikłania odry

Aż u co trzeciego chorego odra przebiega z powikłaniami. Najczęściej są to:

• zapalenie ucha środkowego grożące utratą słuchu,
• biegunka,
• drgawki,
• zapalenie płuc (szczególnie niebezpieczne dla niemowląt),
• ostre zapalenie mózgu powodujące jego uszkodzenie,
• zaburzenia wzroku prowadzące nawet do ślepoty.

Najgroźniejsze powikłanie, podostre stwardniające zapalenie mózgu, występuje rzadko i  dotyczy tych, którzy przechorowali odrę przed 2. rokiem życia. Ujawnia się od 4 do 15 lat po przejściu choroby i objawia się:

• postępującym otępieniem,
• sztywnością mięśni,
• drgawkami.

Powikłanie to prowadzi do śmierci zwykle w ciągu 2 lat od pojawienia się tych symptomów. 

Czy istnieje lekarstwo na odrę?

Dotychczas nie opracowano leku, który zwalczałby skutecznie wirusa odry. Potrafimy leczyć jedynie jej objawy. Jedyną skuteczną bronią jest szczepionka. Skuteczność po podaniu 2 dawek wynosi 98-99% i utrzymuje się do końca życia.

Szczepionka na odrę jest bezpieczna. Mogą wystąpić po niej odczyny miejscowe, jak ból w miejscu podania czy zaczerwienienie lub obrzęk. U dzieci może pojawić się:

• łagodne powiększenie węzłów chłonnych,
• podwyższona temperatura,
• wysypka.

U dorosłych mogą pojawić się bóle stawów. Ciężkie odczyny w postaci drgawek gorączkowych czy łagodnego zapalenie mózgu występują bardzo rzadko i ustępują samoistnie bez długotrwałych następstw.

Badania wykluczają związek szczepionki przeciw odrze z występowaniem autyzmu. Szczepionka jest dostępna w postaci skojarzonej i uodparnia również na świnkę i różyczkę. W jej skład wchodzą żywe, osłabione wirusy. W Polsce szczepienia są obowiązkowe i bezpłatnie podawane w 13.-15. miesiącu życia oraz 10. roku życia. Od stycznia 2019 szczepienia będą podawane w 13.-15. m.ż. i 6. r.ż.

Kto jest zagrożony odrą?

W Polsce stan zaszczepienia utrzymuje się na poziomie bliskim 95%, zapewniającym utrzymanie odporności zbiorowiskowej. Jednak osoby, które nie są odporne na odrę, mogą zakazić się podczas wyjazdu za granicę. Dodatkowo przyjeżdżający do Polski z krajów, gdzie odnotowywane są przypadki odry mogą stanowić źródło zakażenia dla jeszcze niezaszczepionych niemowląt lub nieszczepionych starszych dzieci i dorosłych.

Dlatego lekarze zalecają, aby bez uzasadnionych przeciwwskazań nie odraczać terminu podania pierwszej dawki szczepionki przeciw odrze. W razie kontaktu osoby nieuodpornionej z chorym na odrę szczepienie jest jednym z elementów profilaktyki. Takie postępowanie zaleca się w ciągu 72 godzin od kontaktu z chorym. Dotyczy to osób niezaszczepionych oraz zaszczepionych w przeszłości tylko jedną dawką szczepionki.

Dostępne w Polsce szczepionki przeciw odrze są zarejestrowane dla dzieci od 9. miesiąca życia. Stąd też w uzasadnionych przypadkach, np. w sytuacji kontaktu dziecka przed 13. miesiącem życia z osobą chorą na odrę, przy braku przeciwwskazań do szczepienia, można je zastosować. U niemowląt poniżej 9. miesiąca życia w takiej sytuacji podaje się preparat immunoglobulin.

Poza obowiązkowym kalendarzem szczepień, przeciwko odrze powinni zaszczepić się dorośli, którzy nie byli szczepieni w dzieciństwie. Osoby po 50. roku życia z dużym prawdopodobieństwem przechorowały odrę i są na nią odporne. Jeśli jednak nie wiedzą, czy byli chorzy na tę chorobę, powinni zgłosić się do lekarza.  

Szczepienia zalecane są też tym, którzy w przeszłości otrzymali tylko jedną dawkę szczepionki, zwłaszcza młodym kobietom pracującym w  przedszkolach, szkołach, szpitalach, czy przychodniach.