Nowalijki – jeść czy nie?

Nowalijki – wiosenne warzywa, co warto o nich wiedzieć?

Nowalijkami nazywane są warzywa wczesne, pojawiające się po raz pierwszy w sprzedaży w nowym sezonie na przestrzeni okresu wiosennego. Towaroznawczo warzywa kategoryzuje się m.in. ze względu na:

• sezon zbiorów:
  
  - nowalijki (pojawiające się wczesną wiosną np. rzodkiewka, szczaw, sałata),
  - warzywa letnie i wiosenne (np. papryka, pomidory),
  - warzywa zimowe (np. pietruszka, seler, buraki).
   
• okres pojawienia się na rynku:
  
  - nowalijki (z upraw szklarniowych),
  - gruntowe.

Polskie nowalijki szklarniowe są dostępne w handlu od marca do maja, a rosnące na polu ‒ na przełomie maja i czerwca. 

Nowalijki jakie to warzywa?

Młode warzywa zwane nowalijkami pojawiały się na rynku po raz pierwszy wraz z nadejściem wiosny - tak było kiedyś. Obecnie konsumenci zainteresowani świeżymi warzywami i owocami nie muszą uwzględniać sezonowości podczas robienia zakupów.

Całoroczna dostępność warzyw i owoców to efekt międzynarodowej wymiany towarowej oraz masowej produkcji w szklarniach i pod specjalnymi osłonami.

Kiedy pojawiają się nowalijki?

Dla osób, które dawniej zaopatrywały się w warzywa i owoce na targowiskach, widok warzyw takich jak sałata, ogórek, rzodkiewka czy pomidor świadczył o nadejściu wiosny i rozpoczęciu sezonu na świeże, i pachnące produkty:

w okresie od grudnia do lutego ponad 80% warzyw sprzedawanych w Polsce jest sprowadzanych z krajów, w których trwa aktualnie sezon polowy [1].  

Polskie nowalijki rosnące na polach pojawiają się na przełomie maja i czerwca. Smakują i pachną zupełnie inaczej niż te, które goszczą w sklepowych koszach już z nadejściem Nowego Roku. Warzywa późniejsze mają wystarczająco dużo czasu, aby spokojniej dojrzeć, wykorzystać większą ilość promieni słonecznych, a tym samym nabrać walorów smakowych i koloru.

[1] https://raportrolny.pl/nowalijka-czyli-co-2/  

Jak wygląda uprawianie nowalijek?

Własny ogródek i warzywniak (nawet na balkonie) to idealne rozwiązanie, jeśli chcemy mieć pewność, że warzywa są zdrowsze niż te kupowane z niepewnych upraw (nadmiar pestycydów i innych środków chemicznych). Wielu konsumentów zastanawia się, czemu świeże i pięknie wyglądające warzywa – dostępne w sklepach, w miesiącach zimowych – są twarde, bez zapachu i oczekiwanego, intensywnego smaku.

Dostępne w Polsce od grudnia do lutego świeże warzywa importowane są nawet z bardzo dalekich krajów. Zbierane w stanie niedojrzałym i transportowane do kraju docelowego, są w trybie przyspieszonym "przygotowywane" do sprzedaży (np. gazowanie dwutlenkiem węgla).

Krajowe nowalijki uprawiane są też w szklarniach. Rolnicy, którzy chcą przyspieszyć swoje zbiory, stosują intensywne sposoby nawożenia warzyw, co wiąże się z pewnym niebezpieczeństwem dla konsumenta.

Z kolei od marca do maja w naszych polskich warunkach uprawy mają większe szanse na naturalny wzrost, co wiąże się z lepszym smakiem i walorami odżywczymi (odmiany warzyw rodzimych).

5 porad jak pozyskać nowalijki w domowych warunkach?

1. Wysiewanie w doniczkach.
2. Uprawa w tunelach foliowych.
3. Korzystanie z własnej szklarni.
4. Wysiewanie nasion wczesnowiosennych warzyw do inspektu.
5. Uprawa do gruntu (przykrywanie podczas przymrozków włókniną).

Czy nowalijki są zdrowe?

Bez wątpienia, warzywa i owoce to produkty dostarczające cennych substancji odżywczych. Są źródłem:

• witamin,
• składników mineralnych,
• błonnika pokarmowego,
• przeciwutleniaczy.

Brak odpowiedniej ilości warzyw i owoców w diecie, może stać się przyczyną wielu chorób. Składniki odżywcze zawarte w świeżych produktach pod postacią owoców i warzyw są więc niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Zbilansowana dieta, dostarczająca wszystkich niezbędnych składników odżywczych to element profilaktyki zdrowia – ochrona układu krążenia, niższe ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej czy cukrzycy typu II.

Jakie (cenne dla zdrowia) składniki zawierają warzywa?

• Marchew – beta karoten.
• Rzodkiewka – witamina C i potas.
• Szpinak – żelazo.
• Pomidor – potas.
• Sałata – witaminy z grupy B, kwas foliowy, błonnik.
• Botwinka – kwas foliowy, witaminy z grupy B.
• Kiełki roślin – białko, błonnik, witaminy A, B, C, E, H.

Nowalijki a szkodliwe substancje

Warzywa sprowadzane z zagranicy często są zrywane jeszcze jako niedojrzałe aby przetrwać magazynowanie, transportowanie i ponowne magazynowanie. Zanim trafią do klienta ostatecznego są poddawane procesowi szybkiego dojrzewania, aby wyglądały świeżo i atrakcyjnie.

Stosowanie dwutlenku węgla lub innych środków z grupy regulatorów wzrostu i rozwoju roślin (np. Etylemitl 480 SL) przyspiesza proces dojrzewania warzyw.

Warzywa poddawane takiemu procesowi pozbawione są częściowo naturalnych składników odżywczych, które gwarantują odpowiedni smak i zapach.

Rolnicy stosujący nawożenie gleby, zwiększają w niej zawartość składników pokarmowych niezbędnych roślinom do wzrostu. W tym celu praktykuje się również intensywne nawożenie azotowe.

Aż 50–80% azotanów w żywności pochodzi od spożywanych warzyw (…)
Występowanie w roślinach pewnych ilości azotanów (III) i (V) jest zjawiskiem normalnym, ponieważ stanowi konsekwencję naturalnego obiegu azotu w przyrodzie [2].

Przenikanie związków chemicznych do gleby w związku z intensyfikacją nawożenia sprawia, że rośliny nie są w stanie przetworzyć związków azotowych na białko, stąd nadmiar azotanów kumuluje się w roślinach.

W niewłaściwych warunkach składowania i transportowania surowców roślinnych, przy nieodpowiedniej temperaturze i małym dopływie tlenu, azotany przekształcają się w szkodliwe azotyny, a te przyczyniają się do powstawania nitrozoamin, które mają właściwości kancerogenne (rakotwórcze).

Warzywa liściowe, takie jak sałata, rzodkiewka, szpinak, łatwo magazynują duże ilości szkodliwych substancji. Mniejsze ryzyko występuje w przypadku pomidorów czy ogórków.

[2] http://docplayer.pl/9314298-Magdalena-gajewska-anna-czajkowska-beata-bartodziejska.html

Jak przechowywać nowalijki?

Kilka ważnych wskazówek na temat przechowywania nowalijek i ich przygotowania do spożycia.

1. Wczesne, wiosenne warzywa są z reguły nietrwałe i nie pozwalają na dłuższe ich magazynowanie – powinny być spożywane w krótkim odstępie czasu od momentu zerwania/kupienia.
2. Zaleca się spożywanie tylko takich nowalijek, które mają zdrowy, zbliżony do naturalnego, wygląd, bez śladów pleśni, zżółknięcia, gnicia.
3. Warto zwrócić uwagę na wielkość warzyw – zbyt duże, sugerują nadmiar związków azotowych.
4. Nie należy przetrzymywać nowalijek w workach i innych plastikowych opakowaniach (brak tlenu sprzyja reakcjom przekształcania azotanów – w szkodliwe azotyny).
5. Dokładne mycie, przechowywanie w lodówce, obróbka termiczna (np. blanszowanie) zmniejsza ilość szkodliwych azotanów.

Czy warto jeść nowalijki?

Podstawową cechą kuchni polskiej jest wielka różnorodność i zmienność, sezonowość, regionalność. 

Jedzmy zatem warzywa różnego rodzaju, aby dostarczyć swojemu organizmowi jak najwięcej potrzebnych mu składników odżywczych. Zachowajmy jednak rozsądek w spożywaniu nowalijek.

Dawniej nie martwiono się o pochodzenie warzyw, ponieważ ludzie uprawiali je w przydomowych ogródkach. Nie bez znaczenia pozostaje pochodzenie produktów spożywczych – najbardziej pożądane są więc uprawy ekologiczne, certyfikowane. Warzywa i owoce pochodzące ze sprawdzonych gospodarstw to większa pewność i bezpieczeństwo dla zdrowia.

Duże, o idealnych kształtach warzywa, cieszą oko nieświadomego konsumenta. Nowalijki nie powinny jednak, a nawet nie mogą osiągać rozmiarów takich, jak spotyka się w pełnym sezonie.

Źródła:

Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; Wiadomości akademickie nr 80: „Kapłony i szczeżuje...”

https://bm.cm.umk.pl/wp-content/uploads/WA/WA_80.pdf

http://docplayer.pl/9314298-Magdalena-gajewska-anna-czajkowska-beata-bartodziejska.html

https://www.portalspozywczy.pl/owoce-warzywa/wiadomosci/naukowcy-z-sggw-ostrzegaja-uwaga-na-nowalijki,142266_1.html