Niedożywienie - naglący problem u osób przewlekle chorych

Niedożywienie - co się dzieje w organizmie?

Ze statystyk wynika, że 30 do 60% pacjentów szpitalnych, u których stwierdzono niedożywienie, powinno być leczonych stacjonarnie z tego powodu. Dlaczego jest to niezbędne? Odpowiedź zawiera się w wyjaśnieniu, czym jest niedożywienie.

– To stan chorobowy, będący skutkiem braku substancji odżywczych, niezbędnych do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania ludzkiego organizmu. Organizm niedożywionego zużywa jako energię własne komórki i tkanki w związku z tym zahamowaniu ulegają procesy naprawcze i powstawanie nowych komórek. Niedożywienie, niezależnie od przyczyny, skraca jakość i długość życia i pogarsza leczenie schorzeń towarzyszących. Nieleczone, postępujące niedożywienie prowadzi do śmierci – wyjaśnia dr n. med. Anna Zmarzły, specjalista chorób wewnętrznych, specjalista żywienia klinicznego.

Wielu z nas może nie być świadomych, że dotyka nas ten problem. Warto wiedzieć, że jeżeli w ciągu trzech miesięcy nastąpiła u nas niezamierzona utrata masy ciała na poziomie 10% lub więcej, bądź wskaźnik masy ciała (BMI) wynosi poniżej 20, należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. Skieruje nas on na dalsze badania, pozwalające na rozpoznanie źródła problemu. Niedożywienie może być bowiem zarówno przyczyną, jak i skutkiem wielu poważnych chorób.

Przyczyny niedożywienia

Niedożywienie jest zaburzeniem stanu odżywienia człowieka o różnorodnej, najczęściej złożonej genezie. Do niedoboru składników odżywczych dochodzi z wielu powodów.

– Często redukcja masy ciała i objawy niedoboru składników odżywczych to efekt przewlekłej choroby, np. depresji, niewydolności układu pokarmowego, nadczynności tarczycy czy choroby nowotworowej. Przyczyną może być też ograniczona sprawność chorych, szczególnie starszych i zależnych, u których występują zaburzenia gryzienia, żucia i połykania. Niedożywienie występuje po hospitalizacjach, szczególnie zabiegowych. Jego powodem może być także proces rekonwalescencji u pacjentów po dużych zabiegach operacyjnych czy urazach wielonarządowych, przeprowadzany bez wsparcia żywieniowego – wymienia tylko niektóre z nich dr n. med. Anna Zmarzły.

Co ciekawe, niedożywieni mogą być także pacjenci otyli, osoby chorujące na ciężkie choroby (np. posocznica, zapalenie płuc) oraz ci, którzy samodzielnie i bezpodstawnie stosują nieprawidłowo skonstruowane diety. W obu przypadkach osoby takie nie dostarczają organizmowi odpowiedniej ilości i jakości substancji odżywczych. Przyczyn niedożywienia specjaliści upatrują także w systemie leczenia, który nie przykłada należytej wagi do poradnictwa żywieniowego jako jednego z kluczowych elementów procesu leczenia. W efekcie, w niektórych oddziałach szpitalnych przebywa ok. 70–90% chorych z niedożywieniem szpitalnym. Może być ona skutkiem głodzenia przed zabiegami i operacjami, a także efektem braku większego zainteresowania przez otoczenie chorego ilością i jakością pożywienia, przyjmowanego przez pacjenta.

Skutki niedożywienia

Śmierć w wyniku niedożywienia to oczywiście przypadek skrajny, niemniej warto podkreślić destrukcyjny charakter tego schorzenia u pacjentów, którzy cierpią na niedobór odpowiednich składników odżywczych.

– Chudnięcie nie jest jedynym objawem niedożywienia. Niedożywienie wpływa na całościowy stan chorego, obraz kliniczny wielu układów i narządów. Jest chorobą uszkadzającą funkcje wszystkich układów i narządów. Szczególnie ważne jest pogorszenie odporności, funkcji układu nerwowego i pracy przewodu pokarmowego. Efektem jest też często brak apetytu, utrudnione poruszanie się, apatia i depresja. Niedożywiony pacjent nie ma szans w walce z chorobą. Leczenie przebiega u niego dłużej i dużo częściej występują powikłania, a w skrajnych przypadkach – śmierć – podkreśla nich dr n. med. Anna Zmarzły.

Potwierdzeniem niech będzie przerażający jest fakt, że ponad 75% pacjentów umierających z powodu ostatniej fazy choroby nowotworowej ma objawy skrajnego, nieleczonego wcześniej wyniszczenia, spowodowanego niedożywieniem.

Leczenie niedożywienia

Leczenie niedożywienia jest możliwe i konieczne, bowiem w sposób znaczący poprawia efekty kuracji różnych chorób, w tym choroby nowotworowej. Wydłuża także czas i jakość życia niedożywionych chorych. Jeżeli u pacjenta rozpoznane zostanie niedożywienie, lekarz powinien zaproponować pacjentowi jedną z metod leczenia.

– U pacjentów mogących odżywiać się normalnie często wystarczy właściwa ocena jadłospisu, zwiększenie liczby porcji, modyfikacja składu posiłków czy ich konsystencji. U chorych ambulatoryjnych i mogących się odżywiać doustnie pacjentów szpitalnych stosuje się doustną suplementację pokarmową (DSP), która polega na podawaniu drogą doustną diety przemysłowej [red. potocznie nazywanej także odżywką, czyli przemysłowo wytworzonego, czasami częściowo strawionego, kompletnego odżywczo pokarmu] w celu uzupełnienia niedoboru składników odżywczych – wyjaśnia dr n. med. Anna Zmarzły.

U pacjentów, którzy nie mają możliwości przyjmowania pokarmów doustnie, stosuje się żywienie dojelitowe, polegające na podaży wszystkich składników pokarmowych, takich jak białka, tłuszcze, węglowodany, elektrolity, mikroelementy, witaminy i woda bezpośrednio do przewodu pokarmowego. Inną formą pomocy jest żywienie pozajelitowe, drogą dożylną, stosowane w przypadku pacjentów, którzy nie mogą być żywieni drogą dojelitową, lub gdy jest ona niewystarczająca.

Brak świadomości społeczeństwa w zakresie skutków niedożywienia sprawia, że często nie jest one diagnozowane i leczone, niekiedy zaś jest ono zwyczajnie bagatelizowane. Tymczasem waga odpowiedniego żywienia w przypadku osób przewlekle chorych jest niezwykle duża. Dobrze zbilansowana dieta jest ważnym czynnikiem wspomagającym leczenie i rekonwalescencję osób cierpiących na wiele chorób przewlekłych, zaś niedobór odpowiednich składników odżywczych w organizmie chorego prowadzi do pogorszenia jego stanu odżywienia, co w efekcie przekłada się na ogólne osłabienie, pogorszenie samopoczucia i stanu zdrowia osoby chorej. – Należy podkreślać konieczność walki ze stereotypem, iż niedożywienie jest nieodłączną częścią choroby przewlekłej. Można i trzeba skutecznie z nim walczyć i zachęcać do podejmowania leczenia niedożywienia w przypadku postawienia takiej diagnozy. Warto również podkreślać rolę odpowiedniego żywienia chorych, zwracać uwagę na ilość i jakość pożywienia przyjmowanego przez chorego, ponieważ ma to bezpośredni wpływ na efektywność procesu leczenia – podsumowuje dr n. med. Anna Zmarzły.