Liszaj – przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest liszaj płaski co to jest

Liszaj płaski jest przewlekłą dermatozą o charakterze zapalnym. Najczęściej zajmuje skórę oraz błony śluzowe. Czasem zmiany chorobowe mogą pojawić się w obrębie paznokci (szacuje się ok. 10 proc. chorych) lub narządów płciowych i odbytu.

Najgroźniejszą formą liszaja płaskiego jest liszaj rozwijający się na błonie śluzowej jamy ustnej. Uważa się, że może być on przyczyną rozwoju nowotworu jamy ustnej.

Liszaj płaski może przybierać różne postacie. Należą do nich:

• liszaj nadżerkowy,
• guzkowy,
• pęcherzowy,
• zanikowy,
• mieszkowy,
• barwnikowy oraz w postaci obejmującej stopy i dłonie.

Zachorowania na liszaj pojawiają się na całym świecie. Nie odnotowano aby zapadalność w którymś z regionów znacznie odbiegała od tej w innych. 

Szacuje się, że w skali świata, na liszaj płaski choruje około 1 proc. społeczeństwa.

Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami dowiedziono, że na liszaj płaski jamy ustnej częściej chorują kobiety niż mężczyźni. W przypadku postaci zajmujących inne miejsca ciała, zapadalność jest porównywalna wśród obu płci.

Liszaj bardzo rzadko rozpoznaje się u dzieci – stanowią one niecałe 5 proc. wszystkich przypadków. Ogólna średnia wieku wśród chorych na wszystkie postacie liszaja mieści się w przedziale 30–60 lat. Liszaj jamy ustnej występuje u osób mających średnio 50–60 lat.

Objawy liszaja płaskiego

W liszaju płaskim objawy są zróżnicowane i zależą od tego, jakie miejsce choroba zaatakowała oraz jaką formę przybrało zachorowanie. 

W przypadku zajęcia skóry tułowia i kończyn, zmiany będą widoczne w postaci błyszczących, swędzących grudek o fioletowym, czerwonym lub sinym zabarwieniu.

Mają różną wielkość, a palpacyjnie, tzn. w dotyku, są twarde. Na grudkach występuje sieć delikatnych białawych linii, które określone są siateczką Wickhama.

W zdecydowanej większości przypadków zmiany skórne ustępują samoistnie. W liszaju płaskim skórnym wszelkie grudki, wykwity, wysypkę itp. najczęściej spotyka się w obrębie dystalnych części kończyn, tj. stawów skokowych i nadgarstków.

Czasem liszaj umiejscawia się na wnętrzu ud i odcinku lędźwiowym pleców. Po wycofaniu się zmian, na skórze mogą pozostać szaro-brązowe przebarwienia pozapalne.

Liszaj może również objąć skórę owłosioną głowy, co objawia się jej bólem, swędzeniem i pieczeniem oraz pojawieniem pęcherzykowych grudek.

U kobiet częściej dochodzi do łysienia i bliznowacenia na linii włosów, skroni i czoła. 

Liszaj płaski jamy ustnej charakteryzuje się najczęściej zmianami przypominającymi niebolesną siateczkę o białym zabarwieniu, która zwykle umiejscawia się na wnętrzu policzków i bokach języka. Rzadziej zauważalne są grudki, nadżerki czy zmiany rumieniowe. 

Czasem dochodzi do złuszczania śluzówki dziąseł. W momencie wystąpienia nadżerek chorzy uskarżają się na ból oraz problemy z piciem i przełykaniem pokarmów. Zmiany chorobowe w jamie ustnej koniecznie wymagają leczenia. 

Pojawienie się żółto zabarwionych, poprzecznych bruzd, bólu, tkliwości oraz pieczenia w obrębie paznokci i tkanek okalających może sugerować liszaj płytki paznokciowej.

Możliwe jest także wystąpienie onycholizy, czyli zjawiska oddzielenia się płytki paznokcia od łożyska oraz hiperkeratozy podpaznokciowej, oznaczającej intensywne namnażanie komórek naskórka, ich rogowacenie i gromadzenie pod paznokciem.

Liszaj błon śluzowych okolic intymnych będzie objawiał się: pieczeniem, swędzeniem i bólem. Mogą także wystąpić białawe smugi, pasemka, nadżerki i bliznowacenie.

Zajęcie okolic narządów płciowych i odbytu prowadzi do spadku możliwości i satysfakcji z współżycia. Stosunki seksualne chorych przy tej postaci liszaja są bolesne.

Przyczyny liszaja płaskiego

Etiologia liszaja płaskiego nie została dotychczas dokładnie zbadana. Z obserwacji wynika, że zachorowalność na liszaj może mieć podłoże autoimmunologiczne.

Zauważono powiązania z innymi chorobami autoimmunologicznymi np. z łysieniem plackowatym, bielactwem nabytym, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, cukrzycą, marskością wątroby, zapaleniem skórno–mięśniowym, miastenią i wirusowym zapaleniem wątroby, szczególnie typu C. 

Co ciekawe, z prowadzonych badań wynika, że liszaj płaski występował u osób z potwierdzonym HCV 2,5 do 4,5 razy częściej niż u osób niechorujących na wirusowe zapalenie wątroby typu C.

U pacjentów po transplantacji, u których zachodzi tzw. reakcja przeszczepu przeciwko gospodarzowi (GVHD) również  mogą rozwinąć się uogólnione zmiany skórne typu liszaja płaskiego. Jest to powikłanie występujące u biorcy np. po przeszczepie szpiku kostnego.

Zauważono także, że na liszaj chorują osoby zażywające niektóre leki, m.in. sole arsenu, sole złota, metyldopę, chininę, chinidynę, penicylaminę czy kwas paraaminosalicylowy.

Ponieważ znane są rodzinne przypadki, co prawda nieliczne, występowania skórnego liszaja płaskiego, istnieje możliwość, że choroba rozwija się pod wpływem pewnych predyspozycji genetycznych.

Jednak w celu uzyskania pewności, wątek ten wymaga przeprowadzenia w przyszłości wielu dodatkowych badań i obserwacji.

Inne czynniki ryzyka obejmują także: stresujący tryb życia oraz urazy skóry. Co więcej, liszaj płaski występuje częściej tam, gdzie skóra była uprzednio podrapana. 

Leczenie liszaja płaskiego

Zdecydowana większość osób chorych na liszaj płaski – 90 proc., doświadcza samoistnego ustąpienia objawów w przeciągu maksymalnie dwóch lat od chwili ich wystąpienia.

U około połowy chorych zmiany zanikają w okresie do około 6 miesięcy. Osoby, które mają problem z tym, że dolegliwości nie chcą same ustąpić muszą liczyć się z faktem, iż leczenie liszaja nie należy do najłatwiejszych.

Leczenie liszaja polega głównie na złagodzeniu jego objawów, a także na przyspieszeniu ustąpienia dolegliwości. Na zmiany skórne stosuje się zwykle miejscowo maści, zawierające silne glikokortykosteroidy.

W uzasadnionych przypadkach lekarz dermatolog może rozważyć ich podanie drogą doustną w postaci tabletek. Zadaniem glikokortykosteroidów jest złagodzenie swędzenia i spowodowanie, że zmiany skórne ulegną spłaszczeniu.

W przypadku liszaja jamy ustnej glikokortykosteroidy mają za zadanie zmniejszyć ból i wspomóc proces gojenia się nadżerek. Terapia liszaja paznokci i okolic intymnych przede wszystkim ma zapobiec bliznowaceniu, a także zmniejszyć ból.

Zdarza się także, że niektóre przypadki zachorowań na liszaj są szczególnie odporne na zazwyczaj stosowane leczenie. W takich sytuacjach lekarz może zalecić choremu retinoidy i cyklosporynę.

Innym możliwym sposobem leczenia liszaja płaskiego jest zastosowanie fototerapii. Ta metoda powinna być stosowana z rozwagą, szczególnie u pacjentów o ciemnym odcieniu skóry. 

Rozpoznanie liszaja płaskiego

Liszaj płaski nie jest szczególnie trudny do rozpoznania. Do postawienia diagnozy zwykle wystarczają same objawy kliniczne. Lekarz obserwując zmiany w jednej okolicy ciała, np. na skórze, powinien również sprawdzić inne miejsca na ciele, w których może pojawić się liszaj.

Ponieważ liszaj płaski występuje pod wieloma postaciami, do rozpoznania niektórych z nich potrzebne jest wykonanie badań histopatologicznych. Badania te polegają na pobraniu wycinka zmienionej chorobowo skóry i poddaniu go ocenie pod mikroskopem.

Ponieważ wykazano zdolność zmian chorobowych w jamie ustnej do nowotworzenia, zaleca się wykonanie badania histopatologicznego w kierunku raka kolczystokomórkowego -
u pacjentów opornych na dotychczas stosowane leczenie.

Warto także rozważyć diagnostykę w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu C (WZW C) u pacjentów o nietypowych objawach choroby, lub gdy zmiany są bardzo rozprzestrzenione.

Liszaj płaski rokowania i powikłania

W zdecydowanej większości przypadków rokowania dla chorych na liszaj płaski są dobre.
U wielu objawy ustępują maksymalnie po około dwóch latach od ich pojawienia się.

Niestety blizny, jakie powstały w trakcie choroby zostają na całe życie. U części pacjentów dolegliwości mogą nawracać.

Jeśli chodzi o powikłania to w przebiegu nadżerkowego liszaja płaskiego może dojść do częściowej lub całkowitej utraty wzroku, zwężenia kanału łzowego, zwężenia przełyku, bliznowacenia skóry głowy, stulejki, włóknienia i/lub bliznowacenia sromu.

W przypadku zaatakowania owłosionej skóry głowy powikłaniem będzie łysienie. Zanik płytki paznokciowej i jej bliznowacenie może być konsekwencją liszaja paznokci. Trzeba mieć także na uwadze, że zmiany nadżerkowe w jamie ustnej mogą prowadzić do rozwoju choroby nowotworowej.

Dzieje się to niezwykle rzadko, jedne z badań sugerują, że do nowotworzenia dochodzi u < 2 proc. chorych na liszaj płaski nadżerkowy jamy ustnej.

Liszaj zapobieganie

Nie ma możliwości zapobiegania rozwojowi choroby.

Zalecane postępowanie

1. Zawsze stosuj się do zaleceń lekarza, używaj leki i maści zgodnie z ustalonym przez specjalistę schematem. Stawiaj się na wizyty i badania kontrolne.
2. Nie drap swędzących zmian, ponieważ może to spowodować pojawienie się nowych objawów skórnych. Lekarz może przepisać Ci leki przeciwhistaminowe, które pozwolą ukoić świąd. Warto spróbować robić zimne okłady lub zastosować kompres z owsianki. Staraj się dbać o swoją skórę i unikać sytuacji, w których może dojść do jej zranienia, zadrapania.
3. W przypadku liszaja płaskiego jamy ustnej zaleca się zaprzestanie palenia papierosów i spożywania alkoholu. Należy ograniczyć do minimum jedzenie ostrych potraw, owoców cytrusowych i soków z tychże owoców, pomidorów i ich wszelkich przetworów, słonych i zarazem kruchych, suchych przekąsek (np. chipsy, paluszki, nachosy). Nie wskazane jest picie napoi zawierających kofeinę, czyli kawy, herbaty i coca coli. Wymienione wyżej pokarmy i napoje powodują zaostrzenie objawów liszaja płaskiego w jamie ustnej. Dlatego też zasadna jest konieczność ich ograniczenia,
   a najlepiej wyeliminowania z diety.
4. Pacjenci ze zmianami chorobowymi w ustach powinni odwiedzać co najmniej raz na pół roku swojego dentystę i zachowywać odpowiednią higienę jamy ustnej, czyli m.in. myć zęby dwa razy dziennie i używać nici dentystycznej do oczyszczania przestrzeni międzyzębowej.
5. Jeżeli jesteś osobą zdrową, ale na twojej skórze pojawiły się niepokojące zmiany, nie zwlekaj i udaj się niezwłocznie do lekarza.

Źródła:

1. L. Le Cleach, O. Chosidow, „Liszaj płaski”, Dermatologia Po Dyplomie – przedruk z The New England Journal of Medicine. https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/555/original/5-16.pdf?1481205028
2. T. Y. Chuang, “Lichen planus”, MedScape, zakładka Overview
   https://emedicine.medscape.com/article/1123213-overview?pa=To34zyW3agZuIaTgWa%2BU67DOd2En5cZM8ZPeBtHdzFf%2FFD5ElO%2BAeeqiG5YHCZzNe%2FOh8iGwbUk1v%2FvsCqrAI%2B6VgtGzAuEhH9TXFNyZITw%3D#a1
3. A. Oakley, “Lichen planus”, DermNet NZ. (Strona ma certyfikat HonCode więc można ją uznać za rzetelne źródło informacji)
   https://www.dermnetnz.org/topics/lichen-planus/
4. American Academy of Dermatology, „Lichen planus”; zakładki overview, symptoms, causes, treatment i tips.
   https://www.aad.org/public/diseases/rashes/lichen-planus#overview