Konflikt serologiczny a niezgodność serologiczna

Konflikt serologiczny co to jest?

Z konfliktem serologicznym mamy do czynienia w sytuacji, gdy dojdzie do wytworzenia u ciężarnej przeciwciał przeciwko antygenom płodu. Przeciwciała anty-D z układu Rh są najczęstszą, lecz nie jedyną przyczyną konfliktu serologicznego, ponieważ może się on pojawić również w zakresie głównych grup krwi. Do wytworzenia tych przeciwciał może dojść tylko wtedy, gdy płód odziedziczy czynnik RhD po ojcu, czyli będzie to RhD dodatni, a w czasie porodu nastąpi przeciek krwi dziecka do krwi matki.

Układ immunologiczny kobiety, w naturalnym mechanizmie obronnym, wytworzy przeciwciała reagujące na obcy dla siebie antygen (czyli omawiany czynnik RhD, który jest pewnego rodzaju charakterystycznym znakiem na komórkach krwi każdego człowieka). Wytworzone przeciwciała mogą utrzymywać się przez całe życie kobiety i dlatego przy kolejnej ciąży, niezależnie od tego, kiedy nastąpi, oraz w przypadku obecności czynnika RhD może dojść do objawów konfliktu serologicznego. Ważne jest, by pamiętać o pozaciążowych mechanizmach, prowadzących do wytworzenia przeciwciał, takich jak przetoczenie niezgodnej grupowo krwi lub korzystanie przez wiele osób z tej samej igły (np. do wstrzykiwania narkotyków). Ilość wystarczająca do wytworzenia pamięci immunologicznej to 0,2 ml.

W sytuacji, gdy ciężarna ma już wytworzone przeciwciała przeciw antygenom RhD, a dziecko w kolejnej ciąży ponownie odziedziczy od ojca czynnik RhD+, mamy do czynienia z konfliktem serologicznym, który najczęściej prowadzi do powstawania tzw. choroby hemolitycznej płodu.

Dzieje się tak, ponieważ wytworzone przez matkę przeciwciała mogą przechodzić przez łożysko i atakować krwinki płodu, powodując wiele następstw, takich jak:

• niszczenie krwinek czerwonych u płodu, przez co dochodzi do niedokrwistości,
• przewlekłe niedotlenienie płodu i dalej uszkodzenie jego narządów i układów.

Objawem choroby hemolitycznej płodu jest m.in. obrzęk płodu, widoczny w badaniu USG. Najcięższą konsekwencją konfliktu serologicznego jest zgon wewnątrzmaciczny płodu lub urodzenie się noworodka niezdolnego do życia.

Konflikt serologiczny i monitorowanie przebiegu choroby

Obecnie dostępne są nieinwazyjne metody monitorowania przebiegu choroby i stanu dziecka u każdej ciężarnej, niezależnie od tego, z jakiej przyczyny doszło do powstania konfliktu serologicznego. Jedną z metod jest określenie miana przeciwciał anty-D oraz monitorowanie jego narastania.

Powszechnie stosowaną metodą jest ultrasonograficzna ocena ewentualnych zmian zachodzących w organizmie płodu oraz pomiar przepływu krwi w tętnicy środkowej mózgu u płodu przy użyciu funkcji Doppler. Dzięki specjalnie opracowanym diagramom można z dużą dokładnością określić ryzyko anemii u płodu i podjąć dalsze działania.

Kordocenteza

Metodą inwazyjną jest natomiast pobranie próbki krwi dziecka wewnątrzłonowo, w czasie zabiegu zwanego kordocentezą, polegającego na nakłuciu naczynia pępowinowego płodu. Zabieg ten wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym, pod kontrolą USG. Z pobranej próbki krwi można określić grupę krwi dziecka, czyli to, co w pozostałych wypadkach pozostaje niewiadomą aż do samego porodu.

Zabieg kordocentezy stanowi więc najlepszy sposób, aby potwierdzić lub wykluczyć ryzyko konfliktu serologicznego wtedy, gdy są obecne przeciwciała anty-D u matki, ponieważ niezbędnym elementem w celu jego stwierdzenia jest określenie niezgodności antygenowej krwi matki i płodu.

Jeżeli dziecko jest zgodne antygenowo z matką, ciąża jest wolna od ryzyka i powikłań konfliktu serologicznego. Jeśli natomiast potwierdzono, że mamy do czynienia z konfliktem i chorobą hemolityczną płodu, ważna jest ocena wartości morfotycznych krwi płodu, czyli określenie ilości krwinek czerwonych, hemoglobiny i hematokrytu.

Obniżone wartości świadczą o anemii i uszkodzeniach krwinek płodu przez przeciwciała matki. Metodą leczniczą może być w takiej sytuacji przetoczenie płodowi (np. do żyły pępowinowej) specjalnie przygotowanego koncentratu krwinek czerwonych. Niestety, zabieg należy powtarzać. Nieinwazyjne metody leczenia konfliktu serologicznego, polegające na podawaniu gammaglobuliny w ciąży w dużych dawkach, są, m.in. ze względów ekonomicznych, niestosowane rutynowo.

Badania profilaktyczne w przypadku niezgodności serologicznej

U każdej kobiety ciężarnej, szczególnie w przypadku stwierdzenia niezgodności serologicznej w układzie RhD z ojcem dziecka, zalecane jest przeprowadzenie badań w kierunku obecności przeciwciał anty-D, które mogłyby atakować antygeny na powierzchni krwinek dziecka. Jest to podstawowe badanie, które powinno być wykonane w I trymestrze ciąży oraz powtórzone w II trymestrze. Wykonywany test nazywany jest powszechnie odczynem Coombsa.

W 28-30 tygodniu ciąży zalecane jest także profilaktyczne podanie immunoglobuliny anty-D tym kobietom, które mają ujemny wynik odczynu Coombsa, czyli przy braku obecności przeciwciał anty-D.

Podanie kobiecie po porodzie immunoglobuliny anty-D jest powszechnie wykorzystywanym elementem profilaktyki przeciw konfliktowi serologicznemu w następnej ciąży.

Aby jednak immunoglobulina anty-D mogła zostać podana, muszą zostać spełnione następujące warunki:

• stwierdzono niezgodność krwi matki i dziecka,
• kobieta nie wytworzyła jeszcze przeciwciał anty-D.

Przy spełnieniu powyższych warunków podanie immunobuliny anty-D uchroni kobietę przed wytworzeniem w jej organizmie przeciwciał potencjalnie szkodliwych w kolejnej ciąży.