Infekcje grzybicze – rodzaje i leczenie grzybicy

Co to jest grzybica?

Grzybice, inaczej mikozy, to grupa wysoce zaraźliwych chorób zakaźnych ludzi i zwierząt powodowanych przez grzyby. Organizmy te najczęściej atakują skórę i paznokcie. Bywa też, że zasiedlają błony śluzowe dróg rodnych. Niektóre z nich są składnikami fizjologicznej flory człowieka.

Doskonałe warunki do wzrostu grzyba stwarza ciepło, wilgoć i brak światła. Symptomy, takie jak swędzenie, pieczenie, zaczerwienienie i pękanie skóry, wcale nie muszą budzić w nas niepokoju. Bardzo często jednak dochodzi do zakażenia pozostałych członków rodziny, dlatego nie należy ich bagatelizować, a jak najszybciej rozpocząć leczenie.

Rodzaje grzybicy

Klasyfikując infekcje grzybicze, wyróżniamy:

Dermatofitozy

Dermatofitozy powodowane są przez dermatofity ludzkie, zwierzęce i rzadziej glebowe;

Drożdżyce (kandydozy)

Drożdżyce wywoływane są przez Candida albicans, gatunek grzybów zaliczany do drożdżaków;

Pleśnice

Pleśnice powstają za sprawą grzybów pleśniowych, występują sporadycznie.

Przyczyny grzybicy

Czynników sprzyjających rozwojowi grzybicy jest wiele. Przyczynić się do niej mogą zażywane leki (antybiotyki lub sterydy), jak również może być ona następstwem poważnych chorób (nowotworów, AIDS, cukrzycy).

Duże znaczenie mają tu także:

• nabyte lub wrodzone upośledzenia odporności,
• zaburzenia hormonalne,
• oparzenia,
• atopia,
• brak witamin z grupy B, żelaza i cynku.

Powiązane badania:

• poziom witaminy B12
• stężenie żelaza
• stężenie cynku

Rozwojowi grzybicy sprzyja jednak przede wszystkim, wspomniana już wyżej, niedostateczna lub nadmierna higiena osobista. Na infekcję naraża ponadto częste korzystanie z miejsc publicznych, takich jak sauny, baseny czy kluby fitness, dlatego grzybice nierzadko dotyczą sportowców.

Podeszły wiek oraz okres ciąży to kolejne predyspozycje. Skórną formą grzybicy bardzo łatwo się zarazić od innych osób. Dzieje się tak, ponieważ chory, dosłownie, rozsiewa niewidoczne mikroskopijne zarodniki. Z kolei do zakażenia grzybicą dróg rodnych dochodzi najczęściej podczas stosunku.

Grzyby gnieżdżą się wszędzie tam, gdzie byśmy się ich nie spodziewali – między włoskami ręczników, na dywanie i na podłodze, pomiędzy deskami pomostów nad jeziorem, na basenie, pod prysznicem – generalnie uwielbiają każdy rodzaj wilgoci.

Grzybica skóry

Grzybicą skóry bardzo łatwo się zarazić, ale na szczęście nie każdy kontakt z zarodnikami powoduje infekcję. Organizm ludzki posiada wiele mechanizmów obronnych, które powstrzymują rozwój choroby. W przypadku gdy równowaga ustroju ulega zachwianiu, odporność, z różnych powodów, zostaje obniżona i przebiegły grzyb wnika do naskórka.

Za grzybice skóry odpowiadają dermatofity i drożdżaki. Do zakażenia dochodzi zwykle podczas kontaktu z chorym zwierzęciem (kot, pies, świnka morska) lub z zainfekowaną glebą (dotyczy zwłaszcza małych dzieci). Infekcje tego rodzaju przenoszą się też szybko z człowieka na człowieka, na przykład poprzez przedmioty.

Objawy grzybicy skóry

Grzybica skóry objawia się okrągłymi rumieniowymi zmianami, które wyraźnie odznaczają się od otoczenia. Brzegi powstałych zmian są silnie czerwone, łuszczące się, usiane licznymi grudkami i krostami, środki zaś wyglądają jak zdrowiejąca skóra.

Zmiany grzybicze na skórze mogą występować pojedynczo lub mnogo. Najczęściej lokalizują się w miejscach odsłoniętych, czyli na twarzy, szyi, karku, przedramionach i dłoniach. Miejsca te uporczywie swędzą, ale nie można ich drapać, by nie rozprzestrzeniać infekcji.

Im dłużej zwlekamy z wizytą u lekarza, a wraz z nią z prawidłowym rozpoznaniem i leczeniem, tym zmiany stają się coraz liczniejsze, zlewając się ze sobą.

Łupież pstry

Inaczej wyglądają zmiany przy drożdżakowym zapaleniu skóry wywoływanym przez grzyba z rodzaju Malassezia. Grzyb ten wchodzi w skład fizjologicznej flory skóry człowieka i naturalnie jest nieszkodliwy. W odpowiednich warunkach jednak, a lubi on delikatne i potliwe powierzchnie, dochodzi do jego nadmiernego rozwoju, poprzez zwiększoną produkcję grzybni.

W ten sposób staje się on przyczyną choroby skóry, określanej powszechnie jako łupież pstry. U chorych pojawiają się charakterystyczne różowe lub żółto-brunatne plamy o nieregularnym kształcie, mające tendencję do zlewania się, zajmujące duże powierzchnie, zlokalizowane zazwyczaj na klatce piersiowej, plecach, kończynach górnych i owłosionej skórze głowy. Zmiany te mogą się łuszczyć. Swędzenie występuje, choć nie zawsze.

Bardzo specyficzne jest to, iż plamy chorobowe nie ulegają opalaniu i w okresie wiosennym i letnim, gdy zażywamy kąpieli słonecznych, stają się jeszcze bardziej widoczne. Za taki stan rzeczy odpowiada sam patogen, ponieważ hamuje melanogenezę, czyli produkcję melaniny, poprzez wytwarzanie kwasu azelainowego. Tłumaczy to nazwę „pstry”, która odnosi się do białych plam w obrębie niezmienionej chorobowo, opalonej skóry.

Leczenie łupieżu pstrego

Łupież pstry poddaje się leczeniu, ale jego nawroty są niemal normą. Terapia polega na miejscowym stosowaniu leków przeciwgrzybiczych – maści lub szamponów z ketokonazolem lub klotrimazolem – które bez problemu dostaniemy w każdej aptece bez recepty. W razie oporności stosuje się leki doustne, wydawane wyłącznie z przepisu lekarza.

Niestety, należy nastawić się raczej na długotrwałe leczenie. Podczas kuracji pamiętajmy o skórze głowy i włosach, gdzie bardzo często znajdują się niewidoczne zarodniki, mogące powodować nawroty choroby. Ważne jest też, aby pozbyć się grzyba z pościeli, bielizny i ubrań, za pomocą starannego prania i prasowania.

Grzybica stóp i grzybica paznokci

Na grzybicę stóp i paznokci szczególnie narażone są osoby aktywne fizycznie oraz diabetycy. Tak zwana stopa atlety (rodzaj grzybicy skóry stóp) to jednostka chorobowa, do której dochodzi najczęściej przez buty.

Przyczyny grzybicy stóp i paznokci

Jak już wspomniano, grzyby lubią podwyższoną temperaturę i wilgoć, dlatego spocone, niedosuszone, czasem zbyt ciasne obuwie, a dodatkowo ciepło wydzielające się podczas wysiłku stwarzają doskonałe środowisko dla rozwoju dermatofitów, które są główną przyczyną infekcji grzybiczych na stopach.

Zakażeniom sprzyja noszenie obcisłych i nieprzewiewnych okryć stóp, skarpet ze sztucznego nieoddychającego tworzywa, korzystanie z saun i basenów. Należy uważać nawet, przymierzając obuwie w sklepie, gdzie również może czyhać grzyb.

U diabetyków podstawowym czynnikiem predysponującym do rozwoju patofitów jest wysuszona i narażona na mikrourazy skóra, a jednocześnie podwyższony poziom cukru we krwi. Oprócz cukrzyków i sportowców, do grupy zwiększonego ryzyka należą także osoby z zaburzeniami krążenia obwodowego (skarżące się na zimne stopy). Słabe krążenie powoduje niedożywienie i niedotlenienie, skutkując podatnością na urazy i zmniejszając wrażliwość skóry na bodźce bólowe. Otarcia i drobne rany trudniej się goją, co może zostać wykorzystane przez grzyba.

Kolejną grupą obarczoną ryzykiem zakażenia są pacjenci przewlekle stosujący sterydy (astmatycy, osoby cierpiące na schorzenia reumatoidalne).

Nieleczona grzybica stóp i paznokci

Nieleczona grzybica stóp często prowadzi do rozwoju infekcji na paznokciach. Paznokieć traci wtedy swoje zabarwienie, kruszy się, a skóra wokół niego rogowacieje. Zmiany te zaczynają się zwykle w miejscu ucisku obuwia.

Leczenie grzybicy paznokci odbywa się przy użyciu preparatów zewnętrznych – kremów, maści, aerozoli, pudrów lub lakierów, zawierających substancje przeciwgrzybicze – terbinafinę, mikonazol, klotrimazol czy amorolfinę. Skuteczne okazują się tutaj również preparaty olejku z drzewa herbacianego i olejek z dzikiego oregano.

Leczenie zmienionych chorobowo paznokci trwa bardzo długo (nawet do sześciu miesięcy), dlatego należy uzbroić się w cierpliwość. Po kuracji trzeba obowiązkowo zdezynfekować obuwie, a najlepiej niezwłocznie pozbyć się butów, w których mógł się zagnieździć grzyb. Z pewnością wielu kobietom wyda się to tragedią. Pamiętajmy jednak, że lepiej zapobiegać niż leczyć.

Grzybica pochwy

Na infekcje grzybicze dróg rodnych narażone są przede wszystkim młode, aktywne seksualnie kobiety oraz panie, u których dochodzi do zmian hormonalnych w wyniku ciąży lub przekwitania. Prócz tego do zakażeń predysponują czynniki wymienione wcześniej, takie jak cukrzyca (cukier to doskonała pożywka dla grzybów) czy antybiotykoterapia. Szkodliwe jest również noszenie obcisłej bielizny ze sztucznych nieoddychających materiałów.

Szacuje się, że około 75% kobiet przynajmniej raz w życiu przechodzi infekcję grzybiczą okolic intymnych oraz że u co najmniej 50% z nich występują nawroty choroby. Patogenem odpowiedzialnym za większość zakażeń jest drożdżak Candidia albicans.

Obecność owego grzyba nie zawsze świadczy o infekcji. U co piątej kobiety występuje on, nie dając objawów zakażenia. W warunkach fizjologicznych odczyn pochwy jest kwaśny, za co odpowiedzialne są pałeczki kwasu mlekowego. Tworzą one swego rodzaju płaszcz ochronny i nie dopuszczają do wnikania intruzów (bakterii, wirusów, grzybów). W przypadku naruszenia biocenozy pochwy dochodzi do nadmiernego namnażania się drobnoustrojów.

Objawy grzybicy pochwy

Objawy grzybicy to świąd, ból i pieczenie, które nasilają się po stosunku i podczas oddawaniu moczu oraz zmiany w konsystencji, kolorze i zapachu wydzieliny, czyli upławy. U zdrowej kobiety wydzielina z pochwy jest przezroczysta lub lekko biaława (w zależności od fazy cyklu) i śliska w dotyku.

Białe gęste upławy o konsystencji twarożku są typowymi objawami kandydozy. Po ich zauważeniu powinno się jak najszybciej skontaktować z lekarzem, który przepisze odpowiednie leki. Co ważne, często konieczna jest również kuracja partnera. Samoleczenie, na przykład za pomocą irygacji, może pogorszyć stan.

U wielu pań infekcje grzybicze pochwy przebiegają bezobjawowo. Dopiero podczas wizyty kontrolnej u ginekologa dowiadują się o zakażeniu. Bywa, że nieleczona grzybica pochwy prowadzi do poważnych powikłań. Przewlekła lub nawracająca grzybica pochwy może skutkować zakażeniem szyjki macicy i jajowodów. Dalsza wędrówka grzyba powoduje zajęcie przydatków. Najpoważniejszym tego następstwem jest bezpłodność.

Leczenie grzybicy pochwy

Leczenie infekcji grzybiczych dróg rodnych polega na dopochwowym stosowaniu antybiotyków (nystatyny, natamycyny) lub leków z grupy azoli (klotrimazolu, butakonazolu), w postaci globulek, tabletek, żeli bądź kremów. Kuracja trwa przeciętnie 3–14 dni. Możliwa jest także terapia jednodniowa preparatem o wysokim stężeniu substancji czynnej. W przypadku infekcji o wyjątkowym nasileniu lub nawracającym charakterze podaje się leki doustne.

Pamiętajmy przy tym o probiotykach ginekologicznych. Infekcje oraz zażywane farmaceutyki naruszają fizjologiczną florę kobiety. Wskazane jest wtedy stosowanie bakterii – pałeczek kwasu mlekowego, dostępnych w aptekach w sprzedaży odręcznej, w formie doustnej lub dopochwowej.

Z pewnością pomocny okaże się preparat z kwasem kaprylowym, który łącząc się z błonami komórek drożdżaków, powoduje ich rozerwanie i śmierć. Dodatkowo substancja ta zmniejsza łaknienie cukrów towarzyszące kandydozie. Suplement kwasu kaprylowego wprowadza się stopniowo i w obecności minerałów, aby zapobiec pogorszeniu się symptomów.

Zapobieganie grzybicy

Chcesz uniknąć grzybicy? Zasady są proste:

1. Ogranicz liczbę partnerów seksualnych.
2. Dbaj o higienę intymnych części ciała.
3. Dokładnie osuszaj miejsca intymne po kąpieli, używając osobnego ręcznika.
4. Zrezygnuj z perfumowanych wkładek i podpasek.
5. Nie stosuj dezodorantów intymnych.
6. Nie używaj myjek ani gąbek, które mogą być siedliskiem patogenów.
7. Unikaj długich kąpieli i jacuzzi.
8. Zmniejsz ilość spożywanych cukrów.

„Twój Farmaceuta” nr 6, lipiec/sierpień 2016