Czym są fobie? Rodzaje, objawy i leczenie

Kto z nas nie doświadczył w swoim życiu uczucia strachu? Chyba nie ma takiej osoby i nic w tym dziwnego, ponieważ pełni on funkcję ochronną. Powstrzymuje nas m.in. przed działaniami niebezpiecznymi dla naszego dobrostanu. Psychologia wyróżnia różne rodzaje fobii, m.in. związane ze strachem przed zwierzętami (np. arachnofobia, czyli lęk przed pająkami) czy otwartą przestrzenią (agorafobia). Część osób boryka się z fobiami społecznymi czy zaburzeniami lękowymi.
Fobie są rodzajem zaburzeń nerwicowych.

Różnica między strachem a lękiem

Strach jest swoiście związany z bodźcem zagrażającym. Pojawia się, gdy występuje realne zagrożenie. W przypadku lęku sprawa ma się inaczej. Mówimy o nim wówczas, gdy mamy do czynienia z irracjonalnym zagrożeniem.

Lęk powstaje w odpowiedzi na bodziec nieokreślony, wspomnienie niebezpieczeństwa, jego antycypację, wyobrażenie (wg niektórych to też nieuzasadniony strach, który nie znalazł ujścia) i jest jednym z najczęściej występujących objawów psychopatologicznych. Nawracający lęk, przeszkadzający w normalnym funkcjonowaniu i utrzymujący się dłużej, niż uzasadniają to okoliczności jest osiowym symptomem m.in. różnego rodzaju fobii.

Czym jest fobia?

Słowo fobia pochodzi z języka greckiego, gdzie określenie phobos charakteryzuje strach i „oznacza lęk wywołany przez określone sytuacje lub przedmioty zewnętrzne, które obiektywnie nie są niebezpieczne”. Cierpienie, jakie pacjent przeżywa w związku z zaburzeniem powoduje, że unika on bodźca, sytuacji lękotwórczej, co znacznie pogarsza efektywne funkcjonowanie.

Rodzaje fobii

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD 10, zaburzenia lękowe w postaci fobii podzieliła na:

  • agorafobię,
  • fobie społeczne,
  • specyficzne (izolowane) postacie fobii,
  • inne zaburzenia lękowe w formie fobii,
  • zaburzenia lękowe w postaci fobii BNO.

Jakie są symptomy agorafobii (lęk przestrzeni)?

Charakterystyka agorafobii

To lęk przed otwartą przestrzenią, ale również znalezieniem się w tłumie, przebywaniem w miejscu publicznym, podróżowaniem (daleko od domu) i/lub unikaniem takich sytuacji ze względu na brak możliwości natychmiastowego powrotu do domu, bezpiecznego miejsca. Osoby cierpiące na ten typ fobii obawiają się np. tego, że mogą zemdleć i nikt im nie pomoże poza domem. Boją się wychodzić.

Przyczyny

Przyczyny nie są do końca poznane. Często lęk pojawia się po przebytej traumie np. rozstaniu z partnerem czy śmierci bliskiej osoby a także po zagubieniu się w tłumie.

Skala występowania

Szacuje się, że na agorafobię może cierpieć od 6 do 10 proc. populacji. Częściej występuje ona u kobiet.

Objawy

Przy agorafobii oprócz lęku występują następujące objawy:

Agorafobia – jak rozpoznać?

Specjalista rozpozna u pacjenta lęk przed otwartą przestrzenią, jeśli będą spełnione następujące kryteria diagnostyczne:

  • objawy psychiczne i wegetatywne muszą być pierwotnym a nie wtórnym przejawem lęku w stosunku do innych objawów, takich jak urojenia czy myśli natrętne,
  • lęk musi być ograniczony (lub występować głównie) do co najmniej dwóch z następujących sytuacji:
  • tłum,
  • miejsce publiczne,
  • oddalanie się od domu,
  • podróżowanie samemu,
  • unikanie sytuacji fobicznej musi być bardzo wyraźne.

Przeciwieństwem agorafobii jest klaustrofobia, czyli lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami (np. windami)

Co to jest fobia społeczna?

Fobie społeczne zwykle swój początek mają w okresie dorastania i cechują się obawą przed oceną przez innych ludzi, skupionych w małych grupach. Pacjent obawia się znaleźć w centrum uwagi, unika takich sytuacji, boi się, że zachowa się w sposób kompromitujący.

Wśród form tego typu zaburzeń nerwicowych, wyróżniamy:

  • nieśmiałość, gdzie lęk łączy się z większością sytuacji społecznych,
  • lęki w specyficznych sytuacjach np. przed wystąpieniami publicznymi, spotkaniami,
  • lęk przed jedzeniem w miejscach publicznych.

Przyczyny

Etiologia nie jest znana. Podejrzewa się, że u części pacjentów mogą być one wynikiem urazu emocjonalnego doznanego np. podczas wypowiadania się na forum publicznym.Fobie społeczne są zwykle związane z niską samooceną oraz obawą przed krytyką.

Skala występowania

Objawy pojawiają się u około 9 proc. populacji i dotyczą zarówno kobiet jak i mężczyzn.

Objawy

W przypadku fobii społecznych, lękowi mogą towarzyszyć m.in. następujące objawy:

Rozpoznanie

Do rozpoznania fobii społecznej, niezbędne jest wystąpienie następujących kryteriów diagnostycznych:

  • objawy psychologiczne, behawioralne lub autonomiczne są pierwotnym przejawem lęku, a nie wtórnym, w stosunku do innych objawów, takich jak urojenia czy myśli natrętne,
  • lęk jest ograniczony do sytuacji społecznych lub występuje przede wszystkim w takich sytuacjach,
  • unikanie sytuacji fobicznych jest cechą dominującą.

Czym jest fobia specyficzna (izolowana)?

Fobie specyficzne to takie, które ograniczają się do wysoce skonkretyzowanych kwestii, mianowicie lęk pojawia się jedynie w momencie kontaktu z określonymi przedmiotami lub sytuacjami i prowadzi do ich unikania. W zależności od rodzaju fobii dodajemy odpowiedni przedrostek.

Fobie specyficzne mogą dotyczyć 5 grup sytuacji, przedmiotów:

  • zwierzęta (zoofobia), np. arachnofobia, czyli lęk przed pająkami czy ichtiofobia, przed rybami,
  • środowisko naturalne, : nyktofobia, czyli lęk przed ciemnością,
  • życie codzienne, np.: klaustrofobia, czyli lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami,
  • stan zdrowia, : trypanofobia - lęk przed zastrzykami,
  • inne fobie.

Przyczyny

Przyczyny powstawania fobii specyficznych nie są znane. Czasami upatruje się ich w reakcji na urazowe przeżycie takie jak np. pogryzienie przez psa czy straszenie w dzieciństwie.

Skala występowania

Szacuje się, że od 5 do 25 proc. osób cierpi stale lub okresowo na fobie specyficzne.

Objawy

Oczywistym objawem fobii specyficznych jest unikanie zwierząt, przedmiotów czy sytuacji wywołujących lęk. W przypadku, gdy dana osoba zetknie się z obiektem, którego się boi, jej objawy są podobne do tych opisanych powyżej dotyczących agorafobii i fobii społecznych.

Do rozpoznania fobii specyficznej konieczne jest wystąpienie następujących czynników:

  • objawy psychiczne czy autonomiczne są pierwotnym przejawem lęku, a nie wtórnym, w stosunku do takich, innych objawów, jak urojenia czy myśli natrętne,
  • lęk jest ograniczony jedynie do obecności specyficznego przedmiotu fobii czy sytuacji fobicznej,
  • cierpiący na fobię unika takiej sytuacji, kiedy to tylko jest możliwe.

Typowym przykładem fobii specyficznej może być arachnofobia.

Do jakiego lekarza z fobią?

Rozpoznania fobii dokonuje zwykle psycholog, psychiatra lub internista na podstawie przeprowadzonego wywiadu, ale także obserwacji pacjenta i jego reakcji na wypowiadane treści. Pomocne są również różnego rodzaju testy psychologiczne.

Leczenie fobii

Leczenie fobii odbywa się dwutorowo. Wiodącą interwencją jest ta psychologiczna, ale niekiedy wskazana jest też farmakoterapia.

Pierwsza z nich prowadzona jest zwykle w nurcie poznawczo-behawioralnym, a jedną ze stosowanych technik jest np. desensytyzacja, czyli stopniowe „odwrażliwianie” pacjenta na bodziec powodujący lęk. Niezbędna jest również psychoedukacja. Wśród leków pomagających w leczeniu fobii wymienia się z kolei m.in. benzodiazepiny.

Rokowania przy fobii wydają się zależeć od nastawienia pacjenta i jego motywacji do przezwyciężenia lęku.

Powikłania fobii

Jednym z powikłań fobii jest pogorszenie się jakości funkcjonowania pacjenta. Ograniczenia, jakie sam sobie nakłada, np. nie wychodzenie z domu, sprawiają, że normalne, codzienne życie i załatwianie spraw z nim związanych są znacznie utrudnione. Co więcej, czasami sposobami na rozładowanie lęku stają się używki. Dlatego w przypadku wystąpienia jakiejkolwiek fobii należy niezwłocznie skonsultować się ze specjalistą.   

Jeśli zmagasz się z fobią, postaraj się postępować zgodnie z poniższymi zaleceniami:

  • nie wstydź się swojej fobii,
  • w przypadku jej wystąpienia, skontaktuj się ze specjalistą,
  • aby zapobiegać zaburzeniom lękowym m.in. często się relaksuj, rób to co lubisz, minimum przez pół godziny dziennie.

Dowiedz się więcej: 

Atak paniki - objawy, jak sobie z nimi radzić? 

Depresja - najważniejsze informacje o chorobie

Dysmorfofobia (body dysmorphic disorder) - zaburzone postrzeganie swojego wyglądu

Lęk przed lataniem (awfiofobia)

Lęk separacyjny – czym jest? Jak sobie z nim radzić?

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 08.08.2018
Data ostatniej aktualizacji 12.05.2023