Endometrioza – co to jest? O leczeniu endometriozy opowiada ekspert

O odpowiedzi na najczęściej zdawane pytania dotyczące ednometriozy poprosiliśmy dr. n. med. Joannę Jacko specjalizującą się m.in. w leczeniu operacyjnym endometriozy głęboko naciekającej, diagnostyce ultrasonograficznej endometriozy, onkologii ginekologicznej, ultrasonografii ginekologicznej, prenatalnej diagnostyce ultrasonograficznej, prowadzeniu ciąży fizjologicznej i ciąży wysokiego ryzyka w Szpitalu Medicover.

Medicover: Pani doktor, jakie są główne objawy wskazujące na endometriozę, co nas powinno zaniepokoić?

Joannę Jacko: Najczęstszym objawem są bardzo bolesne i bardzo obfite miesiączki. Czasem ból zaczyna się przed miesiączką i promieniuje do okolicy krzyżowej. Innymi objawami są dolegliwości bólowe towarzyszące wypróżnieniom lub oddawaniu moczu. Dość często zdarzają bolesne stosunki, a seks przecież nie powinien boleć.

M:  Objawy endometriozy często pojawiają się podczas miesiączki. Jak odróżnić ból związany z przebiegiem właśnie miesiączki od bólu związanego z endometriozą?

JJ: Ból miesiączkowy nie powinien zaburzać funkcjonowania społecznego. Jeśli z powodu dolegliwości bólowych związanych z miesiączką nie możemy pójść na uczelnię lub musimy wziąć wolne w pracy, to nie jest to „normalny” ból. Jeśli kobieta mówi, że zdarza jej się zgłaszać na SOR lub wzywać pogotowie z powodu bólu, to wtedy należy myśleć o endometriozie.

Medicover: Dlaczego dolegliwości bólowe są tak silne? Czy endometrioza jest jednoznaczna z silnym bólem, czy może też przebiegać bezobjawowo?

Zależność między stopniem zaawansowania choroby, a nasileniem dolegliwości nie jest liniowa. Bywa, że pacjentki z rozległą endometriozą praktycznie na nic się nie uskarżają, natomiast bardzo cierpią pacjentki z niewielką endometriozą. Na odczuwanie bólu wpływa bardzo wiele czynników i stąd tak trudna interpretacja objawów.

• Przeczytaj także: Test na endometriozę - wskazania, przebieg, ile czeka się na wynik?

Medicover: Kto choruje na endometriozę? Czy są dostępne dane na temat częstotliwości zachorowań wśród konkretnych grup kobiet, kogo najczęściej dotyczy?

JJ: Ocenia się, że jedna na dziesięć kobiet choruje na endomtriozę. Najczęściej dotyczy to kobiet w wieku rozrodczym i objawy mogą pojawić się już wraz z pierwszą miesiączką. Bywa też, że cierpią na nią pacjentki po menopauzie. Sześć do ośmiu razy częściej endometrioza występuje rodzinnie, tzn. u mamy i córki lub sióstr. Ciekawostką jest występowanie endometriozy u mężczyzn leczonych hormonalnie z powodu raka prostaty.

Medicover:  A jakie są przyczyny endometriozy? Co sprzyja jej powstawaniu?

JJ: Przedstawiono wiele teorii na temat powstawania endometriozy, jednak żadna z nich nie została potwierdzona. Jedno z badań potwierdziło występowanie wszczepów endometriozy do otrzewnej już w życiu płodowym. Inna teoria mówi o cofaniu się krwi miesiączkowej do jamy brzusznej. Kolejna teoria dowodzi powstawania endometriozy z innych komórek, np. komórek macierzystych. Duży wpływ na rozwój choroby ma immunologia i stres oksydacyjny oraz stymulacja hormonalna.

Medicover: Na jakiej podstawie lekarze rozpoznają endometriozę? Jakie metody diagnostyczne pozwalają na postawienie diagnozy i ile czasu potrzeba na rozpoznanie choroby?

JJ: Obecnie czas, który mija od pierwszych objawów choroby do postawienia właściwego rozpoznania to siedem do dziesięciu lat i nie dzieje się tak tylko w Polsce. Podobnie sytuacja przedstawia się w innych wysoko rozwiniętych krajach. Choroba manifestuje się bardzo różnorodnie. Chora trafia do gastrologa, neurologa, ortopedy, internisty, urologa lub chirurga i nikt nie wie jak jej pomóc. Jest to choroba „ginekologiczna”, stąd niska świadomość wśród lekarzy innych specjalizacji. Niestety często typowe objawy endometriozy są bagatelizowane również przez ginekologów. W diagnozowaniu najważniejszy jest wywiad chorobowy i badanie ginekologiczne.  Dobrym i łatwo dostępnym narzędziem jest ultrasonografia, ale tylko wtedy, gdy badanie wykonuje doświadczony lekarz.

Medicover: Dlaczego endometrioza utrudnia zajście w ciążę?

JJ: Mniej więcej połowa pacjentek z endometriozą leczy się z powodu niepłodności i połowa kobiet z niepłodnością choruje na endometriozę. Przyczyn takiego stanu jest kilka. Niedrożność jajowodów lub zmienione warunki anatomiczne dotyczą przypadków najbardziej zaawansowanych. Kluczowy wpływ wynika z immunologicznego działania różnych czynników toksycznych i zapalnych utrudniających proces zapłodnienia i zagnieżdżenia komórki jajowej, a także zwiększających ryzyko poronienia. Powstające torbiele endometrialne powodują destrukcję jajników i przez to zmniejszają rezerwę jajnikową.

Medicover: A jeśli uda się zajść w ciążę, to czy endometrioza wpływa na jej utrzymanie? Czy rzeczywiście ciąża łagodzi objawy endometriozy?

JJ: Rzeczywiście, tak jak już wspomniałam, u chorych na endometriozę występuje większe ryzyko poronienia. Czas ciąży i karmienia piersią nie leczy endometriozy, ale z powodu innego statusu hormonalnego znacznie zmniejsza dolegliwości.

Medicover: Czy można zapobiegać endometriozie?

JJ: Nie wiemy, jak zapobiegać endometriozie, bo nie znamy przyczyn jej powstawania.

Medicover: W jaki sposób obecnie leczy się endometriozę i czy wyleczenie jest możliwe? Czy przebieg choroby jest zawsze postępujący, czy wraz z upływem czasu dochodzi do poprawy?

JJ: W leczeniu endometriozy stosujemy metody o znanym działaniu i potwierdzonej skuteczności, jak leczenie farmakologiczne, czyli leki przeciwbólowe i hormonalne oraz leczenie operacyjne. Bardzo ważne jest też leczenie mniej konwencjonalne, tj. dieta przeciwzapalna, fizjoterapia i psychoterapia.

Medicover:  Czy pigułki antykoncepcyjne mogą pomóc w leczeniu endometriozy?

JJ: Leki hormonalne, w tym pigułki antykoncepcyjne, mają udowodnione działanie w leczeniu objawów endometriozy oraz ograniczają, a czasem nawet cofają rozwój choroby. Trzeba też pamiętać o dużej skuteczności zastosowania wkładki wewnątrzmacicznej z lewonorgestrelem w łagodzeniu dolegliwości związanych z występowaniem adenomiozy.

Medicover: Kiedy konieczna jest ingerencja chirurgiczna? Czy dolegliwości mogą wrócić po histerektomii, czyli chirurgicznym usunięciu macicy, lub po laparoskopii?

JJ: Leczenie operacyjne konieczne jest w sytuacji, gdy dolegliwości bólowe nie poddają się leczeniu farmakologicznemu. Drugim powodem jest niepłodność, która mimo prowadzenia różnorodnych metod zapłodnienia wspomaganego nie skutkuje zajściem w ciążę. Kolejnym powodem są rozległe zmiany zaburzające funkcje narządów wewnętrznych. Niestety u części pacjentek nawet mimo  bardzo radykalnego leczenia operacyjnego choroba nawraca. Najwięcej korzyści z wycięcia macicy odnoszą chore z adenomiozą, czyli endometriozą występującą w obrębie mięśnia macicy. Trzeba jednocześnie pamiętać, że histerektomia nie leczy endometriozy.

Medicover:  Do czego może prowadzić nieleczenie endometriozy?

JJ: Rozwój choroby bywa bardzo różny. U części chorych przebiega w sposób piorunujący, powodując spustoszenie w obrębie narządów wewnętrznych, zaburzając ich funkcje oraz powodując koszmarne dolegliwości bólowe. Tak ciężka i przewlekła choroba przekłada się na wszystkie sfery życia chorej i jej rodziny. Zmniejsza jej szanse na rynku pracy i możliwości rozwoju zawodowego. Jeśli do tego dodamy ból towarzyszący współżyciu oraz niepłodność, to mamy prostą drogę do rozwinięcia depresji. Bardzo  często chore na endometriozę potrzebują wsparcia psychologicznego. Na szczęście jest też duża grupa chorych, u których przebieg choroby rozwija się powoli lub dobrze poddaje się leczeniu.  

Medicover: Czy endometrioza może zwiększać ryzyko niektórych nowotworów, które powstają jak się przypuszcza, na podłożu ognisk endometriozy?

JJ: Rzeczywiście endometrioza może mieć związek z powstawaniem niektórych nowotworów. Są to raki jasnokomórkowe i endometrialne, których przebieg zbliżony jest do przebiegu raka jajnika. Ryzyko to według najnowszych doniesień wynosi około 2,9%

Medicover: A jakie są inne powikłania endometriozy?

JJ: Rzadkim powikłaniem są odmy opłucnowe powstające w trakcie miesiączek u chorych z endometriozą płuc. Ból barku pojawiający się w trakcie miesiączki może świadczyć o endometriozie otrzewnej przepony. Ostatnio operowaliśmy pacjentkę kulejącą na lewą kończynę dolną z zanikami mięśniowymi obejmującymi łydkę oraz stopę. Przyczyną była rozległa endometrioza naciekająca i wciągająca nerwy splotu krzyżowego oraz splotu podbrzusznego dolnego. Obecnie pacjentka chodzi prawidłowo, a bez operacji najprawdopodobniej czekałby ją wózek inwalidzki.

Medicover: Czy endometrioza wpływa na życie seksualne kobiet?

JJ: Wpływ endometriozy na życie seksualne kobiet jest bardzo duży. Zarówno ból towarzyszący zbliżeniom, a także niepłodność występująca u części chorych mogą wywoływać obniżoną samoocenę oraz sprzyjać powstawaniu depresji. W takich przypadkach nieocenione jest zrozumienie i pomoc ze strony partnerów.

Medicover: Wiadomo, że choroba wpływa zarówno na stan fizyczny, jak i psychiczny kobiety. Co można zrobić, aby kontrolować objawy choroby? Co pomaga w łagodzeniu jej objawów?

JJ: Najważniejsza jest wiedza pacjentek na temat samej choroby, zrozumienie tego, co dzieje się z ich ciałem oraz w pewien sposób zaakceptowanie tego stanu. Jest to punkt wyjścia do skonsolidowanych działań. Leczenie farmakologiczne i operacyjne ustala się z lekarzem, ale pozostają olbrzymie obszary do zagospodarowania przez chore na endometriozę. Moim pacjentkom polecam grupy wsparcia, gdzie kobiety dzielą się swoimi doświadczeniami. Przewlekły stres, lęki, przepracowanie, brak relaksu, złe odżywianie, nieprawidłowy sposób oddychania… to wszystko nasila objawy choroby.

Medicover: Czy zastosowanie terapii manualnej daje pozytywne efekty?

JJ: Ćwiczenia, fizjoterapia, terapia manualna, joga i inne metody wpływające na rozciągnięcie mięśni miednicy mniejszej oraz prawidłowe dotlenienie tkanek rzeczywiście daje pozytywne efekty. Jednak bardzo ważne jest to, żeby były prowadzone przez osoby z doświadczeniem w prowadzeniu chorych z endometriozą.

Medicover: Pani doktor, a co z dietą, czy może pomagać w łagodzeniu objawów endometriozy?

JJ: Dieta przeciwzapalna zarówno łagodzi objawy endometriozy, jak i w części przypadków poprawia szanse na zajście w ciążę. Ważna jest też suplementacja witamin o działaniu przeciwzapalnym.

Medicover:  Jak często kobieta cierpiąca na endometriozę powinna zgłaszać się na badanie?

JJ: Wizyty kontrolne zależą od nasilenia dolegliwości i obserwowanego tempa rozwoju choroby. Mam pacjentki, z którymi spotykam się co cztery miesiące, ale są też takie, które wymagają kontroli tylko raz w roku.

Dziękujemy za rozmowę.